فصل سانسور شده «نخستین حلقه» سولژ نیتسین

این داستان کوتاه فصل اول سانسور شده از نخستین رمان سولژنیتسین، برنده جایزه نوبل ادبی در سال ۱۹۷۰، به نام «نخستین حلقه» است که به تعبیر خود نویسنده؛«سبک بار» شد تا از سد سانسور اواخر دهه پنجاه و اوایل دهه شصت میلادی؛ یعنی دوران استالین زدایی، بگذرد.
در ۱۹۶۸ انتشارات فونتانا این رمان را، با همان خود سانسوری نویسنده، به انگلیسی ترجمه و چاپ کرد و در آوریل ۲۰۰۶ هری ویلیام متن سانسور نشده را برای نیویورکر برگرداند.در متن سانسور شده، اینوکنتی به خانه استاد داروسازی تلفن می زند و به همسرش هشدار می دهد که اطلاعات داروی جدید را به خارجی ها ندهد که خارجی ها دشمن هستند. از این نویسنده آثاری مثل مجمع الجزایر گولاک، بخش سرطان و ... به فارسی ترجمه شده است.
عقربه های منبت کاری ساعت دیواری، چهار و پنج دقیقه بعد ظهر را نشان می داد. صفحه مفرغی ساعت در نور کم جان اواخر پاییز درخششی نداشت. پنجره بلند به جنب و جوش خیابان کوزنتسکیا موست مشرف بود و برف روب ها با جان کندن پس و پیش می رفتند تا برف تازه، زیر پای رهگذران را،که داشت سفت و قهوه ای می شد، بروبند.
دبیر دوم کنسول دولت، اینو کنتی ولودین، که به پخی پنجره لم داده بود و آهنگ ملالت بار و گنگی را سوت می زد؛ بی آنکه ببیند به همه این جنب وجوش ها چشم گرداند. انگشتانش لای صفحه های یک مجله خارجی، با کاغذ گلاسه، می لولید؛ ولی چشمش به مجله هم نبود.
دبیر دوم کنسول دولت- معادل سروان در ارتش- آدم دیلاقی با شانه های باریک بود، کت و شلوار ابریشمینی، به جای یونیفورم، به تن داشت و بیشتر به جوان های علاف مایه دار شباهت داشت تا مقام مهمی در وزارت امور خارجه شوروی.
وقت خاموش کردن چراغ ها یا رفتن به خانه بود، اما او همان جا که بود ایستاد؛ ساعت چهار پایان نوبت کاری روزبود و نه پایان کار. همه به خانه می رفتند، چیزی می خوردند، چرتی می زدند و بعد ساعت ده شب هزاران هزار پنجره خیابان چهل وپنج روشن می شد. پنجره همه اتحادیه ها؛ هر بیستا و پنجره وزارتخانه های جمهوری خلق.
شخص خاصی، که در محاصره دیوار های بلند دژی قرار داشت، شب ها خواب نداشت و به همه مقامات مسکو آموخته بود که تا سه یا چهار صبح با او بیدار بمانند وهر شصت و خرده ای وزیر هم، که عادت عجیب شب زنده داری ارباب و سرور خود را می دانستند، مانند محصل هایی که منتظر احضار مدیر مدرسه خودهستند، بیدار می ماندند و به نوبه خود، برای آنکه با بی خوابی بجنگند، معاونان خود را فرا می خواندند و معاونان هم روسای دفاتر خود را بیدار نگه می داشتند. کارمندان تحقیق هم نردبان ها را علم کرده و به فهرست های موضوعی هجوم می آوردند. کارمندان دفتری در راهرو ها رفت وآمد می کردند و تند نویسان هم نوک مداد های شکسته را می تراشیدند.
امروز هم استثناء نبود. طبق تقویم غربی ها تا چند ساعت دیگر شب کریسمس بود و همه سفارتخانه ها در سکوت فرو رفته بودند و از دو سه ساعت قبل تلفن های این سفارتخانه ها خاموش بودند، به عکس وزارت امور خارجه، که همچنان خواب نداشت.
«آنها، دیپلمات های غربی، دو هفته تعطیلات پیش رو داشتند. بچه های ساده لوح ! احمق های خر!» انگشتان عصبی اینو کنتی ولودین با شتاب میکانیکی مجله را ورق زد و بعد، در حالی که موج گرم وحشتی در درونش بالا می آمد و دمی بعد فروکش می کرد و تنش یخ می کرد، مجله را به کناری پرت کرد و شروع کرد به قدم زدن در اتاق. تمام تنش می لرزید؛«تلفن بزند یا نه؟
حالا بزند یا بگذارد برای پنج شنبه یا جمعه؟ نکند دیرشود؟، حتماً دیر می شد، نباید وقت تلف کند. وقت مشورت هم ندارد. اگر از تلفن عمومی زنگ بزند نمی توانند ردش را بگیرند. آیا باید به روسی حرف بزند؟ اگر زیاد معطل نشود آنها مطمئنا نمی توانند صدای عوض شده اش را شناسایی کنند؛ اصلاً از نظر فنی غیرممکن است. سه، چهار روز بعد هم خودش به آنجا پرواز می کند.منطقی بود که صبر کند. اما دیر می شد. به جهنم!»
شانه هایش، که به چنین بارهایی عادت نداشت، قوز کرده وبه لرزه افتاده بود. کاش اصلا این قضیه را کشف نمی کرد؛ ندانستن بهتر است. کاغذها را از روی میزش جمع کرد و به طرف گاوصندوق برد.
اضطرابش بیشتر و بیشتر شد. کمی، با چشم های فرو افتاده و صورت اخم آلود کنار گاوصندوق ایستاد و بعد، انگار که آخرین فرصت زندگی اش از دست می رود، بی آنکه اتومبیلی صدا کند، و یا درپوش جوهر خود نویسش را درست بگذارد، به سرعت به طرف در رفت. در را پشت سرش قفل کرد، کلید را به نگهبان انتهای راهرو داد و با عجله، در حالی که از کنار آدم های همیشگی، با یراق های طلائیشان، می گذشت، از پله ها پایین رفت وکلاه بر سر، در همان حال که خود راتوی پالتویش پیچیده بود، درغروب دم کرده و نم دار فرو رفت.
حرکات تند کمی حالش را جا آورده بود، کفش های فرانسوی پاشنه کوتاهش، مد بدون گالوش پوشیده بود، درشلاب فرومی رفتند. همان طور که داشت از کنار یادمان وروسکی، در حیاط وزارت امور خارجه، می گذشت، نگاهش به بالا افتاد و بر خود لرزید. ساختمان تازه ساز لوبینکای کبیر، که مشرف به پاساژ فورکاسف بود، به ناگهان اهمیت بیش ازاندازه ای برایش پیدا کرد.
این ساختمان خاکستری تیره ۹ طبقه که به شکل رزمناو ساخته شده بود هجده ستون چهار گوش داشت که به مانند برج های شلیک توپ سمت راست رزمناو بودند و قایق کوچک زندگی اینوکنتی ولودین در مسیر حرکت این رزمناو، زیر سینه سنگین و سهمگین آن، بلعیده می شد. اما نه، اینوکنتی یک کرجی اسیر و درمانده نبود، اژدری بود که به سوی رزمناو در حرکت است.
دیگر بیش از این نمی توانست صبر کند. به سمت راست به خیابان کوزنتسکایا موست پیچید. یک تاکسی داشت از جدول خیابان دور می شد که اینوکنتی دستگیره درش را قاپید و به راننده گفت؛«زود باش، برو به طرف پایین سرازیری، بعد به چپ و زیر یکی از چراغ های تازه روشن شده خیابان پتروکا بایست.» هنوز تصمیم نگرفته بود که از کجا تلفن بزند؛ جایی که مطمئن باشد که کسی با عجله تق تق به باجه تلفن نمی زند و حواسش را پرت نمی کند و از درز در باجه هم به داخل چشم نمی دوزد.
از طرف دیگر اگر دنبال یک باجه تلفن تک افتاده در محلی خلوت بگردد بیشتر جلب توجه می کند. بهتر نیست از یکی از همین باجه های تلفن دوروبر زنگ بزند؟ کاش باجه ها از سنگ و یا آجرعایق صدا ساخته شده بودند! چه حماقتی که سوار تاکسی شده بود؛ حالا دیگر راننده شاهد بود. توی جیبش دنبال سکه های پانزده کوپکی گشت؛ اگر پیدا نمی کرد تلفن را به عقب می انداخت. اما پشت چراغ قرمز چهار راه اوخت نیریاد، انگشتش به دو سکه پانزده کوپکی برخورد. آنها را از جیب بیرون کشید. آها خودش بود. کشف سکه ها آرامش کرد؛ اینکه خطر داشت یا نه مهم نبود، او تلفن می کرد. به خودش گفت؛«ترسوها آدم نیستند.»
با حواس پرتی دید که تاکسی دارد ازخیابان مخویا و از کنار آن سفارتخانه کذایی می گذرد. سرنوشت داشت آوار می شد. صورتش را به شیشه تاکسی چسباند. گردنش را کش داد و با ناکامی کوشید تشخیص دهد که کدام پنجره روشن است.
از کنار دانشگاه که رد شدند، اینوکنتی به راست اشاره کرد. انگار داشت هدفش را دور می زد تا ببیند که از کجا باید اژدر را شلیک کند. به خیابان آربات رسیدند و اینوکنتی دو اسکناس به راننده داد. از تاکسی بیرون آمد، از میدان گذشت و سعی کرد کند قدم بردارد. گلو ودهانش خشک خشک بود و انگار هیج نوشیدنی تشنگی اش را برطرف نمی کرد.
چراغ های خیابان روشن بود. در برابر سینما خودوژستونی، صف درازی برای دیدن فیلم«ماجرای عاشقانه بالرینا» تشکیل شده بود. مه آبی پریده رنگی روی حرف قرمز« ام»، بالای ایستگاه مترو را، گرفته بود. زنی با چهره سبزه جنوبی گل های کوچک زرد می فروخت. مرد محکوم به شکست دیگر نمی توانست رزمناوش را ببیند، اما د لش از عزم مذ بوحانه ای انباشته بود.
ببین، یادت باشد یک کلمه هم انگلیسی حرف نزنی، تا چه برسد به فرانسه؛ نباید برای آن سگ های ردیاب کوچک ترین نشانه ای جا بگذاری.
اینوکنتی به راه رفتن ادامه داد، راست قامت و پرسه زن. دختر زیبایی به او چشم دوخته بود، خدا به خیر کند!
دنیا بزرگ است و پر از فرصت های فراوان! اما آنچه برای تو مانده، همین راهروی تنگ است. یکی از باجه های چوبی تلفن بیرون ایستگاه مترو خالی بود، اما به نظر می رسید که شیشه اش شکسته باشد. اینوکنتی به طرف ایستگاه راه افتاد.
هر چهار باجه، که در گودی دیوار تعبیه شده بودند، پر بود. تا بالاخره، در یکی از باجه های سمت چپ، مرد لندهوری، که مست هم بود، تلفنش تمام شد و گوشی را گذاشت. اینوکنتی لبخندی زد و با احتیاط در را، که شیشه پنجره اش ضخیم بود، کشید. و در حال که با یک دست در را بسته نگه می داشت، با دست لرزان دیگر که هنوز دستکش داشت، سکه را درون شکاف انداخت و شماره گرفت. پس از چند زنگ طولانی، گوشی را کسی برداشت. اینوکنتی در حالی که می کوشید صدایش را عوض کند پرسید؛«اونجا دبیر خانه است؟»
- بله
- لطفاً به سفیر وصل کنید.
پاسخ به زبان فصیح روسی بود؛«نمی توانم؛ کارتان چیست؟»
- مرا به هر که الان مسوول است، ارتباط بدهید! یا رایزن نظامی! لطفاًبجنبید!
طرف مکثی کرد که فکر کند. اینوکنتی خود را به دست سرنوشت سپرده بود؛«اگر درخواست او رد می شد چی؟باید کار را تمام کند؛ دفعه دومی در کار نخواهد بود.»
- خیلی خوب، شما را به رایزن نظامی وصل می کنم.
اینوکنتی صدای او را می شنید که دارد با رایزن حرف می زند. مردم را می دید که دارند با عجله و در حالی که به هم تنه می زنند، از پشت شیشه ضخیم باجه تلفن عبور می کنند. یک نفر از بقیه جدا شد و با بی صبری جلو باجه اینوکنتی منتظر نوبت تلفن ماند.
کسی با لهجه غلیظ و صدای آدم های خوب خورده و راحت طلب از آن طرف به اینوکنتی جواب داد؛
- الو، چکار دارید؟
اینوکنتی شتاب زده پرسید؛«شما رایزن نظامی هستید؟»
صدای آن طرف سیم تنبلانه و کشدار گفت؛«بله، رایزن نیروی هوایی.»
اینوکنتی، در حالی که گوشی تلفن را با چشم وارسی می کرد و مانده بود که چه کند، با صدای آهسته وپراضطرابی گفت؛«جناب رایزن هوایی! لطفاً این مطلب را بنویسید و فورا به عرض سفیر برسانید.»
صدای کشدار پاسخ داد؛«یک لحظه لطفاً، الان یک مترجم خبر می کنم.»خون اینوکنتی به جوش آمده بود؛« نمی توانم صبر کنم.» دیگر تلاشی برای عوض کردن صدا نمی کرد؛« من با هیچ آدم شوروی حرف نمی زنم. تلفن را قطع نکن! برای کشور شما و نه فقط کشور شما، پای مرگ و زندگی در میان است. گوش کن! ظرف چند روز آینده یک عامل روسیه، به نام جورجی کوال، از مغازه ای که لوازم یدکی رادیو می فروشد، چیزی را برمی دارد. نشانی این ...»
رایزن با خونسردی اما با روسی شکسته بسته گفت؛« من کاملاً نمی فهمم.»
البته آن رایزن در مبل راحتی اش لم داده و کسی هم در تعقیبش نبود. صدای هر وکر زن ها در تلفن به گوش اینوکنتی می رسید؛«به سفارت کانادا زنگ بزن آنجا آدم هایی که روسی خوب بدانند هستند.»
زیر پای اینوکنتی در داخل باجه داشت می سوخت و گوشی سیاه، با آن زنجیر فولادی سنگین، داشت در دستانش ذوب می شد. اما یک کلمه هم، به زبان بیگانه می توانست، نابودش کند!
مایوسانه فریاد زد؛« گوش کن! در ظرف چند روز آینده به یک عامل شوروی به نام کوال، اطلاعات مهم فناوری درباره تولید بمب اتم، در یک مغازه رادیو داده ...»
رایزن شگفت زده پرسید؛«چی؟ کدام خیابان؟» بعد کمی مکث کرد و گفت؛«تو کی هستی؟ از کجا معلوم که داری راست می گی؟»
اینوکنتی داد زد که؛«من در خطرم.»
یک نفر داشت به شیشه باجه می کوبید.
رایزن ساکت شد. شاید داشت پک قلاجی به سیگار می زد. با شک و دودلی تکرار کرد؛« بمب اتم؟ اما تو کی هستی؟ اسمتو بگو.»
کلیک خفه ای به گوش رسید و بعد سکوت مرگباری که جنب وجوش خیابان هم آن را نمی شکست. ارتباط آنها را قطع کرده بودند.
● اشتباه احمقانه
موسساتی هستند که شما به ناگهان خود را در برابر دری می بینید که بر سر در آن لامپ قرمز کسالت آوری نوشته ای به این مضمون را روشن می کند؛«ورود فقط برای کارکنان مجاز است.» و یا اخیراً یک تابلو از جنس شیشه تخت روی در آن تو ذوق می زند که؛«ورود افراد غیر مجاز اکیداً ممنوع.» حتی ممکن است نگهبان عبوس حراست هم پشت میز کوچکی نشسته باشد و هر که را می گذرد بازرسی کند. مثل همیشه، بادیدن تابلو اکیدا ممنوع هر گونه تخیلی از ذهن پاک می شود. در واقع، در به روی راهرو نه چندان چشمگیری، شاید کمی تمیزتر باز می شود.
فرش ارزان قیمت قرمزی، از همان نوع خاص ادارات دولتی، وسط راهرو را می پوشاند. کف پارکت کم و بیش جلا داده شده است. تف دان ها در فواصل معین قرار دارند. اما از آدم ها خبری نیست. هیچ یک از درها به روی کسی باز و بسته نمی شود. درها همه از چرم سیاه هستند پوشیده با گل میخ های سفید مرصع و شماره اتاق ها روی الواح بیضی شکل براق با گل میخ محکم شده است. کسانی که دراتاق ها کار می کنند از آنچه در اتاق مجاور می گذرد همان قدر می دانند که درباره حرف های خاله زنک در جزیره ماداگاسکار.
درآن عصر ظلمانی عاری از یخبندان پاییزی، در مرکز تلفن خودکار مسکو، در یکی از راهروهای ممنوعه و در یکی از اتاق های دور از دسترس، که برای سرپرست ساختمان به اتاق ۱۹۴ و برای بخش یازده در اداره ششم وزارت امور امنیتی به پست A- یک معروف بود، دو ستوان در حال انجام وظیفه بودند. البته یونیفورم به تن نداشتند؛ آنها می توانستند در لباس شخصی، بدون آن که ردی از خود جا بگذارند، هر تلفنی راشنود کنند. یک ضلع اتاق،با جعبه سویچ و دستگاه های صوتی، از فلز براق و سیاه پوشیده شده بود. فهرست بلند بالایی از دستور عمل ها روی کاغذ چرک و کثیفی روی دیوار مقابل آویزان بود.
این دستور عمل ها درباره هرگونه نقض یا تخطی قابل تصور از شنود و ضبط تلفن های ورودی یا خروجی سفارت آمریکا هشدار اکید می داد وبه همین دلیل همیشه دو نفر در اتاق حضور داشتند؛ که یکی در حال گوش دادن با هدفون بود و دیگری که جز برای رفتن به دستشویی اتاق را ترک نمی کرد. این دو نفر، هر نیم ساعت با هم جا عوض می کردند. اگر به دستور عمل ها مو به مو عمل می شد، امکان هیچ خطایی نبود.
اما برای یک بارهم که شده ازاین دستور عمل ها تخطی شد؛ زیرا کمال گرایی مقامات با نقصان قابل ترحم انسان معمولی ناسازگار است. این کوتاهی به خاطر ناوارد بودن آن دو نفر نبود، بلکه به دلیل تجربه آنها و این که فکر می کردند چیز خاصی، آن هم در شب کریسمس غربی ها رخ نمی دهد، بود.یکی از آنها،ستوانی با بینی پخ به نام تایوکین، می دانست که در روز دوشنبه بعد در کلاس عقیدتی سیاسی از او می پرسند که؛«دوستان خلق چه کسانی هستند وچگونه علیه سوسیال دموکرات ها می جنگند؟»، « چرا ما در کنگره دوم از منشویک ها بریدیم و چرا حق داشتیم که چنین بکنیم؟»، « چرا در کنگره پنجم با آنها دو باره متحد شدیم و باز هم کار درستی کردیم؟ و دوباره چرا در کنگره ششم راهمان جدا شد وبازهم حق با ما بود؟»
تایوکین اصلاً دل و دماغ درس خواندن نداشت، آن هم روز شنبه ای که مخش برای حفظ کردن آماده نبود. فقط چشم به راه بود تا یک شنبه برسد و با شوهر خواهرش حسابی دمی به خمره بزنند. او هرگز قادر نبود صبح دوشنبه آن آشغال ها را توی مغز خمارش پس از آن همه باده پیمایی شب گذشته فرو کند. مسوول حزبی هم که قبلاً او را توبیخ کرده و گفته بود که دفعه بعد باید برود در دفتر حزب توضیح بدهد. مهمترین کار جواب سؤال دادن در کلاس نبود بلکه باید جمع بندی کتبی از مباحث مطرح شده عقیدتی-سیاسی به دست می داد.
تایوکین آن هفته وقت پیدا نکرده بود و تمام روز نوشتن جمع بندی را پشت گوش انداخته بود و حالا از همکارش خواسته بود تا یک تنه کار کند و خودش به گوشه ای رفته بود تا در نور چراغ مطالعه متن های انتخاب شده از درس نامه « دوره کوتاه مدت» را در کتابچه تمرین رونویسی کند.
این دو همکار هنوز چراغ های بالای سرشان را روشن نکرده بودند. لامپ اضافی کنار ضبط صوت روشن بود. کوله شف، ستوانی با موهای مجعد و غبغبی گوشتآلود، با هدفونی در گوش نشسته بود. کسل بود. سفارت آمریکا صبح سفارش خرید داده بود و از ظهر تا به حال تلفن های سفارت ساکت بودند. حتی یک تلفن هم زده نشده بود؛ پس کوله شف تصمیم گرفت به زخم پای چپش نگاهی بیندازد.
به دلایلی نامعلوم، بار ها و بارها این زخم سر باز کرده بود. با پماد اکسید روی«سبز درخشان»، زخم تیمار می شد، اما به جای بهبود یافتن، دلمه می بست. درد به قدری زیاد بود که راه رفتن دشوار می کرد. کلینیک ام. جی. بی برایش وقت معاینه معین کرده بود. تازگی ها به کوله شف آپارتمان جدیدی داده بودند و زنش هم حامله بود و حالا این زخم ها داشت زندگی راحتش را مسموم می کرد.
کوله شف هدفون را از گوشش برداشت و به نقطه ای در روشنایی اتاق رفت، پاچه شلوار وزیر شلوار پای چپش را بالا زد و با احتیاط سعی کرد کنار دلمه ها را بکند. چرک سیاهی زیر فشار انگشتانش بیرون ریخت. درد سرش را به دوران انداخت و ذهنش را مختل کرد. به خودش گفت؛«شاید این زخم ساده ای نباشد و هر چه فکر کرد آن کلمه وحشتناک را که جایی شنیده بود به یاد نیاورد؛ قانقاریا؟... یک هم چه چیزی... آن چیزدیگر چه بود؟» این بود که متوجه گردش بی سرو صدای بوبین ها در اثر روشن شدن اتوماتیک ضبط صوت نشد. کوله شف بی آن که پای لختش را بپوشاند دست برد و هدفون را به گوشش گذاشت و شنید؛« از کجا معلوم که داری راست می گی؟»
- من در خطرم.
«بمب اتمی ؟ اما تو کی هستی؟ اسمتو بگو؟»
بمب اتم!!! به تندی حرکت غریزی انسانی در حال سقوط از پرتگاه که دست به چیز دم دستی می برد تا مانع از افتادن خود شود، کوله شف پریز جعبه سویچ را کشید و ارتباط دو تلفن قطع شد و تنها آن موقع بود که پی برد بر خلاف دستور عمل ها، نتوانسته شماره تلفن کننده را رد گیری کند. نخستین کاری که کرد این بود که از روی شانه به پشت سر نگاه کند . تایوکین داشت جمع بندی اش را می نوشت و متوجه کار او نشده بود. تایوکین دوست او بود، اما به کوله شف گفته شده بود که مراقبش باشد، به تایوکین هم همین حرف زده شده بود.
همان طور که کوله شف تکمه برگشت ضبط صوت را فشار می داد و ضبط صوت ذخیره را وارد مدار شنود سفارت می کرد، با خود فکر کرد مکالمه ضبط شده را پاک کند تا اشتباه احمقانه اش لو نرود. اما فوراً به یاد آورد که رئیسشان گفته بود که در جای دیگری به طور اتوماتیک همین نوار ضبط می شود؛ پس از بین بردن نوار مساوی با اعدام شدنش بود!
نوار را به اول برگرداند. تکمه روشن( PLAY) را زد. مجرم خیلی عجله داشت و برآشفته بود. از کجا می توانست تلفن بزند؟ واضح بود که از آپارتمان شخصی تلفن نمی زد. ونه حتما از محل کارش. همیشه از تلفن های همگانی با سفارتخانه ها تماس می گرفتند.
کوله شف راهنمای تلفن های همگانی را باز کرد و شتابزده شماره تلفن همگانی روی پله های ورودی مترو در ایستگاه سوکولنیکی را گرفت وبا صدای خش داری داد زد:
- گنکا! گنکا! موقعیت اضطراری! به اتاق عملیات زنگ بزن! هنوز شاید بتونن دستگیرش کنن!

ترجمه: رامین مستقیم
منبع: هفته نامه نیویورکر - ۱۰ تا ۱۷ جولای ۲۰۰۶

منبع : روزنامه کارگزاران