وقتی زبان می گیرد

دوران کودکی زمانی برای تغییرات بسیار عظیم در جنبه های مختلف برقراری ارتباط (حسی، حرکتی، درکی، شناختی، اجتماعی- عاطفی) و بویژه در عملکرد گفتار و زبان است. با گریه زمان تولد، صداسازی آغاز می شود. این اولین بار است که نوزاد قادر به هماهنگ کردن تنفس و اندام های گفتاری (حنجره، دهان و زبان) برای تولید صداها می باشد. همراه با رشد اندامهای گفتاری، نوزاد می آموزد که اندامهای گفتاری خود را دستکاری کند. در چند ماه اول زندگی نوزاد یاد می گیرد با تغییر در صداسازی، برای شادی، گرسنگی و درد، گریه های متفاوتی تولید کند.
از حدود ۲-۴ ماهگی طفل شروع به نوع خاصی از صداسازی می کند که در آن بیشتر از واکه ها استفاده می شود (منظور صداهای آ، او، ای، ا، ا، ا، می باشد). در حدود ۶ ماهگی با اضافه شدن سایر صداها، طفل قان و قون کردن را آغاز می کند. بتدریج طفل می آموزد با تغییر در زیر و بم و شدت صدا، الگوهای آهنگین مختلفی را در صداسازیش تولید کند. بدین ترتیب در حدود اولین سال تولد، کودک کنترل مناسبی بر اندام های گفتار خود داشته و قادر به ایجاد تغییراتی در صدا سازی متناسب با گفتار و ارتباط است.
از سوی دیگر نوزاد یک توانایی کلی برای شناسایی اطلاعات کلامی دارد. به این ترتیب خزانه واژگان درکی کودک بتدریج ایجاد شده و با بیان کلمات، خزانه واژگان درکی بیشتر از خزانه واژگان بیانی است. یعنی کودکی که می تواند هزار کلمه را بفهمد (خزانه واژگان درکی) می تواند پانصد کلمه را به زبان بیاورد (خزانه واژگان بیانی).
کودکان در سنین پیش از دبستان، می توانند قوانین ارتباط کلامی و غیر کلامی را فرا بگیرند. سپس در سنین دبستان با راهنمایی بزرگسالان یاد می گیرند، با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. اما نوجوانان در قالب گروهها و همین طور موقعیتهای تک به تک، به استقلال در ارتباط اجتماعی دست می یابند. البته این روند کلی، بواسطه ویژگی های شخصی، الگوهای فرهنگی و خانوادگی بسیار گوناگون و متفاوت می شود.
لکنت یک اختلال ارتباطی است که بیشترین سن ظهور آن ۴ سالگی و نیز سن ورود به مدرسه می باشد و معمولا بطور تدریجی و همراه رشد گفتار در کودک، علایم آن ظاهر شده و پیشرفت می کند. شیوع لکنت ۱ درصد جمعیت کل جهان گزارش شده است که در پسران بیشتر از دختران است. علایم لکنت عبارتند از:
▪ تکرارهای متعدد کلمات، هجاها یا صداها که بیشتر در ابتدای کلمه وجمله اتفاق می افتد. این علامت شایعترین علامت لکنت است.
▪ کشیده گویی صداها، گاهی لکنتی به جای تکرار صدای آغازین کلمه، آنرا به شکل کشیده ادا می کند.
▪ ممکن است در حین لکنت، لرزشهایی در عضلات کوچک اطراف لب ها و فک بوجود آید.
▪ از آنجایی که فرد برای بیان کلمه، تقلا می کند، قبل از اینکه به آخر برسد احتمالا صدا بلند یا بطور ناگهانی نازک (زیر) شود.
▪ فرد ممکن است برای ادای کلمات تقلا کند یا زمانی که می خواهد کلمات خاصی را بگوید، تنش غیرعادی در عضلات گفتاری یا غیر گفتاری داشته باشد.
▪ وقتی کسی که لکنت می کند به کلمه ای نزدیک می شود، ممکن است در چهره او یک لحظه زودگذر ترس دیده شود. اگر چنین باشد، او به احتمال زیاد در خلاص شدن از گیرهای لکنت آنقدر تجربه های تلخ کسب کرده که نسبت به تقلا یا پیش بینی مشکل، واکنش احساسی نشان می دهد.
▪ اجتناب؛ تقلا در صحبت کردن و اضطرابی را که فرد موقع حرف زدن تجربه می کند، ممکن است در مدت خیلی کمی، اجتناب از صحبت کردن را افزایش دهد. احتمالا تا زمانی که از روان گفتن کلمه ای مطمئن نشده، تلاش برای گفتن همان کلمه را به تعویق بیندازد. ممکن است زمانی از حرف زدن امتناع کند یا کلمات را جایگزین کند. اگر او حتی مواقعی که معلوم است چه می خواهد بگوید، حرف نزند، به احتمال زیاد اجتناب می کند.
دو علامت اول (تکرار و کشیده گویی) سلیس بودن گفتار را بر هم می زند و ممکن است در گفتار کودکانی که لکنتی نیستند نیز، مشاهده شود (البته به دفعات کمتر).
پنج علامت بعدی زمانی اتفاق می افتد که فرد شروع به نشان دادن عکس العمل به اشکال گفتاریش می کند. این رفتارها معمولا مانع جریان عادی گفتار شده و ایجاد ارتباط را مختل می سازد. اینها نشان می دهند که فرد تلاش می کند برای گسیختگی ها و قطع شدن های گفتارش کاری بکند. او ممکن است آگاه نباشد که کارهایی که انجام می دهد واکنش های غیر ارادی می باشند. اگر چه در ابتدا تعدادی از این اجتناب ها برای او مفید هستند اما در طولانی مدت و با گذشت زمان زیان آور می شوند، زیرا بر عوامل آشفتگی گفتار اضافه شده و باعث افزایش ترس از کلمات می شوند.
در گفتار و رفتار افراد لکنتی، ویژگی های عاطفی، رفتاری و شناختی خاصی وجود دارد که بطور اختصاصی به احساسات، رفتارها و نگرشهایی اشاره دارد که مربوط به فرایند برقراری ارتباط است (مثل احساس نداشتن کنترل در حین لکنت، اجتناب از پاسخ دادن به تلفن و ...).
با وجود اینکه همه لکنتی های مشابهی درباره خودشان یا لکنتان ندارند، نگرشهای گفتاری زندگی افرادی را که لکنت می کنند، بشدت تاثیر قرار می دهند. دانش آموزانی که لکنت می کنند در فعالیت های کلامی کمتر شرکت می کنند و از گفتگو بامعلمان اجتناب می کنند.
بسیاری از کسانی که لکنت می کنند، یاد می گیرند از صداها، کلمات، موضوعات، افراد (کترفرما، معلم، پلیس، غریبه ها و ...) و موقعیت ها (با تلفن حرف زدن، سفارش دادن غذا و ...) دوری کنند، درست مثل کودکانی که یاد می گیرند از تماس با بخاری داغ پرهیز کنند، زیرا اگر بسوزند دردناک خواهد بود. حتی ممکن است کودکی از رفتن به مدرسه اجتناب کند.
برای درمان لکنت روش های پیشنهاد شده است، از جمله درمانهای دارویی که توسط روانپزشکان تجویز می شود، درمانهای گفتاری که توسط گفتار درمانگران انجام می شود و درمانهایی که توسط روانشناسان انجام می گیرد. در حال حاضر، اولین مراجعه افرادی که لکنت می کنند و این متخصصین نقطه ورود لکنتی ها به درمان می باشند.

آرش یوسف اقدم
آسیب شناس گفتار

منبع : روزنامه کیهان