صهیونیسم این بار در کنار خزر

اسرائیل تلاش زیادی در زمینه نفوذ در منطقه استراتژیک قفقاز به ویژه کشور مسلمان و شیعه جمهوری آذربایجان می کند و در این راستا تلاش دارد تا جامعه یهودیان ساکن در جمهوری آذربایجان را تحت حمایت خود قرار دهد. به نظر می رسد اسرائیل برای تسلط بر آسیای مرکزی و قفقاز اهداف خاصی را دنبال می کند. در این میان جمهوری آذربایجان دارای موقعیت ممتازی نسبت به سایر جمهوری ها برای رژیم صهیونیستی است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری های آن یهودیان فعالیت های خود را دوباره آغاز کردند. تعداد زیاد مسلمانان این جمهوری ها آنها را در حوزه امنیتی ایران قرار داده است و تلاش اسرائیل برای نفوذ در این مناطق اهمیت معرفی این جوامع را مشخص می کند.
از دیدگاه اسرائیل، جمهوری آذربایجان از موقعیت حساس سیاسی و جغرافیایی برخوردار است. زیرا با کشورهای روسیه، جمهوری اسلامی ایران و ترکیه که بازیگران اصلی منطقه ای پس از فروپاشی اتحاد شوروی هستند، مرز مشترک دارد و هیچیک از جمهوری های آسیای مرکزی و قفقاز چنین موقعیت سرزمینی را دارا نیستند.
● تاریخچه و پیشینه حضور یهودیان در جمهوری آذربایجان
در جمهوری آذربایجان۳ جامعه یهودی وجود دارد. این جوامع شامل یهودیان اشکنازی، یهودیان کوهستان (سفاردی) و یهودیان گرجستان می باشند که از میان آنها یهودیان کوهستان از قدمت بیشتری برخوردار می باشند. بنا به ادعای یهودیان آنها ۱۵ قرن گذشته به جمهوری آذربایجان آمده اند.
یهودیان اشکنازی اولین بار بعد از تصرف بخش هایی از جمهوری آذربایجان توسط امپراتوری روسیه یعنی در اوایل قرن ۱۹ به این جمهوری آمدند. بسیاری از آنها یهودیانی هستند که از "مرزهای حضارت" (مرز تعیین شده برای اقامت در دوره روسیه تزاری بود که یهودیان اجازه نداشتند از آن مرزها خارج شوند) خارج شدند و به این جمهوری آمدند.
رشد سریع صنعت نفت باکو در اواسط قرن ۱۹ نقش تعیین کننده ای در سرازیر شدن مردم ملیت های مختلف و از جمله یهودیان به این شهر داشت. اکثریت جمعیت مهاجران را مهندسان، پزشکان، وکلا و معلمان تشکیل می دادند. در سالهای حکومت شوروی تعداد یهودیان مقیم جمهوری آذربایجان به ۳ برابر افزایش یافت و صرفنظر از تغییر جدی در بخشهای اقتصادی، اجتماعی (بحران اقتصادی و اجتماعی) بعد از فروپاشی شوروی، مهاجرت یهودیان از جمهوری آذربایجان در مقایسه با سایر جمهوری های شوروی سابق چشمگیر نبوده است.
یهودیان کوهستان، جمعیت عمده دیاسپورای یهودیان جمهوری آذربایجان را تشکیل می دهند. اما تعیین تعداد دقیق یهودیان این کشور براساس اطلاعات رسمی و ثابت کار چندان ساده ای نیست. زیرا یهودیان اهل شهرهای اگوز، گنجه، گوکچای و غیره در شناسنامه خود "آذربایجانی" و گروهی از یهودیان شهرهای کوبه و باکو "تات"، ثبت شده اند. یهودیان کوهستان به زبان تات صحبت می کنند.
براساس اطلاعات رهبران جامع مذهبی یهودی در حال حاضر بیش از ۱۶ هزار یهودی در جمهوری آذربایجان زندگی می کنند. یهودیان کوهستان ۱۱ هزار نفر از یهودیان این کشور را تشکیل می دهند که ۶ هزار نفر از آنها ساکن باکو، ۳ هزار و ۶۰۰ نفر از آنها در کوبه، و بقیه نیز در سایر مناطق جمهوری آذربایجان به سر می برند. یهودیان اشکنازی ۴ هزار و سیصد نفر کل جمعیت یهودیان جمهوری آذربایجان را تشکیل می دهند که ۳ هزار و ۳۰۰ نفر آنها در باکو زندگی می کنند. یهودیان گرجی نیز حدود ۷۰۰ نفر از یهودیان جمهوری آذربایجان را تشکیل می دهند.
● مراکز آموزشی - فرهنگی یهودیان در آذربایجان
تا قبل از برقراری حکومت کمونیستی شوروی در جمهوری آذربایجان یعنی تا سال ۱۹۲۰، ۱۱ کنیسه برای جوامع یهودی وجود داشت. اما در زمان حکومت شوروی همه این کنیسه ها تعطیل شد وتنها یک کنیسه به فعالیتش ادامه داد. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و در سال ۱۹۹۲، شعبه جامعه بین المللی یهودیت و فرهنگ یهودی در جمهوری آذربایجان تاسیس شد که با مشارکت فرهنگستان علوم این جمهوری، یک سمینار بین المللی تحت عنوان "یهودیان کوهستان، تاریخ و عصر حاضر" برگزار کرد. بدون شک برگزاری این سمینار باعث تاسیس اولین سازمان های یهودی از جمله مرکز فرهنگی باشگاه جوانان "آلف" در باکو شد.
هدف از تاسیس این باشگاه، اجرای برنامه های آموزشی فرهنگی و ارائه کمکهای موثر به آژانس یهود (ساخنوت) می باشد. در ماه ژوئن سال ۱۹۹۹، مرکز خیریه "هسد گرشون"به ریاست شاول دیویدوف تاسیس شد.
این مرکز ۱۵۵۰ نفر از یهودیان نیازمند و بازنشستگان و سالمندان را تحت پوشش خود قرار داده است. مرکز هسد گرشون دارای ۴ شعبه در شهرهای سومگائیت، گنجه، اوگوز و روستای پری والنویه می باشد. یک مرکز فرهنگی تحت عنوان "وآآد لحاتزولا" نیز در ساختمان سفارت اسرائیل در جمهوری آذربایجان مشغول به فعالیت است. این مرکز برنامه های مختلفی را به منظور حفظ آداب و سنن یهودی دیاسپورای آذربایجان، از جمله آموزش اساس دین یهود به داوطلبان، کمک به کنیسه ها و برگزاری برنامه های فرهنگی اجرا می نماید.
سازمانهای خیریه زنان از جمله "حاوا"و اجتماع بشردوستانه زنان یهودی در باکو فعالیت می کنند که مراقبت های بهداشتی و ارائه کمکهای مالی به خانواده های فقیر یهودی را بر عهده دارند. در آوریل سال ۲۰۰۰ مرکز فرهنگی جامعه یهودی (JCC)، تاسیس شد. هدف این مرکز مانوس کردن جوانان یهودی جمهوری آذربایجان با فرهنگ یهودی و آموزش آداب و سنن یهودی می باشد. در این مرکز یک مجمع علمی به ریاست "میخائیل آگارونوف" تشکیل شده است که هدف آن تاسیس پایگاه اطلاعاتی در زمینه تاریخ، فرهنگ و نژادشناسی جوامع یهودی آذربایجان، مطالعه و بررسی اسناد و انتشار نتایج تحقیقات می باشد. مرکز فرهنگی جامعه یهودی همچنین سالانه فستیوال کتابهای یهودی را در باکو، گنجه و سومگائیت برگزار می کند.
باشگاه جوانان "هیلل" به ریاست "کاما اسماعیلوا و آنار کاسوموف"، دارای۱۵۰ عضو جوان یهودی است. این باشگاه برنامه آموزشی برگزار می کند. اعضای باشگاه در اقدامات کنگره هیلل های جمهوری های شوروی سابق و همچنین اسرائیل و آمریکا شرکت می کنند.
اخیرا نیز جامعه روابط فرهنگی جمهوری آذربایجان اسرائیل تاسیس شد که با انتشار روزنامه خود با علامت اختصاری"آذ ایز(IS-AZ) " که به مفهوم عزیز و گرامی می باشد، نقش مهمی را در اتحاد یهودیان دیاسپورای آذربایجان، احیای خودآگاهی یهودی و تحکیم روابط دوستانه یهودیان با دیگر قومیتهای جمهوری آذربایجان ایفا می کند. در حالی که در جمهوری آذربایجان فعالیتهای مذهبی و عزاداری با موانع و محدودیت هایی مواجه می باشد نظیر حادثه نارداران، اما روز اسرائیل همه ساله در مدارس جمهوری آذربایجان با تلاش سفارت اسرائیل و سازمان جهانی ساخنوت برگزار می شود.
برنامه بورسیه تحصیلی ماشاو توسط شرل نائه همسر سفیر اسرائیل در جمهوری آذربایجان اجرا می شود. ۳۰۰ نفر از جمهوری آذربایجان جذب دوره های ماشاو شده و در آنها شرکت کرده اند.
این سازمان دارای شبکه های علمی، تحصیلی و آکادمیک بسیار بوده و طرحی را که در جمهوری آذربایجان به اجرا درآورده است به طور عمده با نقش بانوان در توسعه اقتصادی مطرح است. نام طرح نخست "تحصیل و توسعه جمعیت" است.
● رسانه های گروهی یهودیان در جمهوری آذربایجان
در حال حاضر۳ ماهنامه یهودی در باکو منتشر می شود. این ماهنامه ها شامل "باشنیای"(قلعه) چاپ باشگاه جواتان هیلل، "اور شلیانو"چاپ مرکز فرهنگی جامعه یهودی و "آمیشاف" چاپ آژانس یهود ساخنوت می باشد و همچنین روزنامه "آذ ایز"که توسط جامعه روابط فرهنگی جمهوری آذربایجان -اسرائیل، چاپ و منتشر می شود.
موضع دولت جمهوری آذربایجان نسبت به یهودیان و وضعیت یهودستیزی در این کشور افزایش فعالیت های سازمان های یهودی مختلف، پیدایش مراکز فرهنگی، خیریه ای و آموزشی یهودی در جمهوری آذربایجان و کاهش مهاجرت یهودیان به اسرائیل در سالهای اخیر، بیانگر موضع حمایتگرایانه دولت این کشور نسبت به یهودیان می باشد.
حیدر علیاف، رئیس جمهور پیشین جمهوری آذربایجان در پیامی به کنفرانس بین المللی یهودیان قفقاز که در باکو گشایش یافت، نقش یهودیان را در فرهنگ و تاریخ آذری مهم توصیف کرد و از مشارکت آنها در پیشرفت و توسعه کشورش قدردانی نمود.
وی گفت که در جمهوری آذربایجان احساسات ضدیهودی اصلا وجود ندارد و یهودیان از تمامی حقوق شهروندی و آزادیهای مطابق قانون اساسی برخوردار هستند.
● اهداف اسرائیل از روابط و همکاری با جمهوری آذربایجان
اولین هدف بلندمدت اسرائیل از حضور در قفقاز جنوبی مخصوصا جمهوری آذربایجان، تحت الشعاع قرار دادن بعد عربی خاورمیانه و تبدیل آن به خاورمیانه بزرگتری است که به جای مرزهای شمال ایران به مرزهای آسیای مرکزی و قفقاز با روسیه متصل است. همچنین اسرائیل در تلاش برای انتقال یهودیان این منطقه به اسرائیل می باشد.
طبق آمار منتشر شده بیش از دو سوم مهاجران به اسرائیل بعد از فروپاشی شوروی از اقمار آن بوده اند که شمار قابل توجهی از آنها از جمهوری آذربایجان و ازبکستان مهاجرت کرده اند.
در این رابطه افتتاح خطوط پرواز و برقراری روابط رسمی سیاسی با جمهوری آذربایجان بعنوان نخستین کشور از میان این جمهوری ها، مقدمه ای برای حضور فعال این رژیم در منطقه می باشد. مضافا اهمیت ویژه همجواری این منطقه با ایران از بعد استراتژیک هم برای اسرائیل حائز اهمیت است.
نهایتا اینکه اسرائیل می خواهد با درهم آمیختن سرمایه و منابع کلان مالی از یک طرف و نفوذ فرهنگی و سیاسی از طرف دیگر بازار وسیعی را در اختیار خود بگیرد که تا قبل از فروپاشی شوروی بسته بود و در این میان جمهوری آذربایجان بنا به دلایلی که ذکر گردید دارای موقعیت ممتازی است.
در حال حاضر گروههای میسیونری فعالیت های چشمگیری در جمهوری های شوروی سابق از جمله جمهوری آذربایجان دارند. نهادهای دولتی و غیر دولتی اسرائیل با کمک به احیای مظاهر مذهب و فرهنگ یهودی در جمهوریهای شوروی سابق به ویژه جمهوری آذربایجان، اقلیت یهودی ساکن در این جمهوریها را حمایت کنند. حتی اسرائیل از آسمان جمهوری آذربایجان برای انجام پروازهای اطلاعاتی در امتداد مرزهای ایران و شنود تلفنهای همراه استفاده می کند.
روزنامه نگاری اسرائیلی، "مه یر یوزل" از "روزنامه اسرائیل" در مقاله ای نوشت که دوست غیر منتظره ای برای اسرائیل پیدا شده است و آنهم جمهوری آذربایجان می باشد. این روزنامه نگار در ترکیب هیاتی به نام "سفیران نویسنده" به جمهوری آذربایجان سفر کرده بود.
وی همچنین نوشت که جمهوری آذربایجان خواهان دوستی با ماست و از ما نیز انتظار دوستی دارد.
وی مدعی است که مکررا از زبان مقامات دولتی و فرهنگی جمهوری آذربایجان شنیده است که ما مسلمان های شیعه مذهب، یهودیان و اسرائیل را خیلی دوست داریم!؟ وی بر این باور است که اسرائیل باید روابطش را با جمهوری آذربایجان بیش از پیش افزایش دهد.
این در حالیست که اسرائیل هر ساله در رای گیری مجمع عمومی سازمان ملل متحد از دادن رای مثبت به تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان خودداری می کند. در همین حال نوری رهبر حزب اسلامی جمهوری آذربایجان معتقد است که دولت باکو باید در مورد مناسبات با اسرائیل تجدید نظر کند.
جمهوری آذربایجان ۲۰% نفت اسرائیل را تامین می کند. بر اساس توافق ماه جولای ۲۰۰۶ بین مقامات دو کشور، اسرائیل نفت مورد نیاز خود را از طریق خط لوله باکو-تفلیس-جیهان خریداری خواهد کرد. در هنگام تجاوز ۳۳ روزه اسرائیل به جنوب لبنان، عده ای از مردم جمهوری آذربایجان با این عنوان که نفت آذربایجان در تانکهای اسرائیلی مردم بی دفاع لبنان را می کشد دست به راهپیمایی زدند.
این درحالیست که دولت جمهوری آذربایجان از امضای توافقنامه جدید میان ترکیه و اسرائیل در دسامبر ۲۰۰۶ برای انتقال نفت دریای خزر از طریق دریای سیاه به اسرائیل در دریای سرخ استقبال کرده است.
بنیامین بن الیازر وزیر انرژی اسرائیل و حلمی اوزکوک وزیر انرژی ترکیه در مورد انتقال نفت که منطبق بر منافع جمهوری آذربایجان است توافق کرده اند. کارهای فنی این پروژه ۴۰ میلیون دلاری به پایان رسیده است و هم اکنون نفت از طریق نفت کشها به اسرائیل حمل می شود که از ابتدای سال ۲۰۰۷ شروع شده است.
اسرائیل به جمهوری آذربایجان پیشنهاد داده است که در آینده نفت خود را به بازارهای آسیایی منتقل کند و احداث خط لوله نفت از بندر جیهان به بندر اشکلون از زیر بستر دریای مدیترانه در نظر گرفته شده است و از آنجا نیز از طریق خطوط لوله موجود به بندر ایلات در حاشیه دریای سرخ منتقل و از آنجا با استفاده از تانکرهای نفت کش به کشورهای آسیایی صادر خواهد شد.
مجله آمریکایی"امریکن ثینکر" گزارش داد که خط لوله باکو-تفلیس-جیهان اساسا بخاطر منافع اسرائیل و برای تامین نفت مورد نیاز این کشور احداث شده است و امنیت انرژی اسرائیل را تضمین می کند.در مجموع اسرائیل برای همکاری و رابطه با جمهوری آذربایجان اهدافی مد نظر دارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد:- تامین سوخت مصرفی خود با حمایت ازاحداث خط لوله نفتی باکو - تفلیس - جیحان، -ورود به بازار مصرفی منطقه قفقاز، -انجام عملیات شنود و جاسوسی به ویژه علیه جمهوری اسلامی ایران، -ایجاد سهولت در امر مهاجرت یهودیان جمهوری آذربایجان به اسرائیل، - منسجم کردن یهودیان آذربایجان برای دفاع از منافع اسرائیل و مبارزه با اسلامگرایی در جمهوری آذربایجان، منطقه قفقاز و آسیای مرکزی - بهره برداری از یهودیان جمهوری آذربایجان به عنوان حلقه ای که می توان به وسیله آنها در نهادهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جمهوری آذربایجان نفوذ کرد تا یهودیان به عنوان حافظان منافع اسرائیل در آن کشور فعالیت کنند، - استفاده از تهدیدات مشترک دوجانبه و چندجانبه و توسل به ترفندهای سیاسی و تبلیغاتی به عنوان مثال بزرگنمایی تهدید ایران و اسلام گرایی در جمهوری آذربایجان و منطقه قفقاز، - جذب نخبگان اقتصادی و سیاسی جمهوری آذربایجان، - بهره برداری از عوامل و عناصر کشورهایی مانند آمریکا و ترکیه، - بهره برداری از پتانسیل های بالقوه و بالفعل اقتصادی اسرائیل در راستای بازسازی اقتصاد داخلی و استفاده از نفوذ اسرائیل در بازارهای منطقه ای و جهانی،- بکار گیری ابزارها و شیوه های فرهنگی در جهت نفوذ از طریق برگزاری فستیوالها و تورهای بازدید از اسرائیل و...، - بهره گیری از اختلافات داخلی جمهوریهای شوروی سابق مانند اختلاف آذربایجان و ارمنستان به عنوان ابزاری جهت توسعه نفوذ خود در این کشورها، بهره برداری از احساسات قومی و ملی گرایی،
● اهداف آذربایجان از همکاری با اسرائیل
دولت جمهوری آذربایجان در امر ایجاد روابط با اسرائیل، چند هدف را دنبال می کند که بخشی از آن عبارتند از: جذب سرمایه های شرکتهای اسرائیلی و کمک به بازسازی ویرانی های باقی مانده از جنگ، استفاده از تکنولوژی پیشرفته نظامی و علمی، نزدیکی و ایجاد روابط دوستانه با کشورهای اروپایی و ایالات متحده ازطریق حمایتهای اسرائیل، مبارزه با اسلامگرایی افراطی و جلوگیری از روی کارآمدن احزاب و اشخاص مذهبی، استفاده از کمکهای گسترده لابی یهود درکنگره ایالات متحده برای مقابله با فشارهای لابی ارمنیان بر کنگره و لغو مصوبه ۹۰۷ که تحت فشار لابی ارمنیان علیه آذربایجان درکنگره به تصویب رسیده است.جمهوری آذربایجان نیز در چارچوب این روابط برای خود اهدافی تعیین و تعریف کرده است.
دستیابی به سرمایه های جدید خارجی به امید سروسامان دادن به اقتصادی که برای چندین دهه متوالی به طریق دولتی اداره شده وکشور را تا مرز ورشکستگی کاملی کشانده است برای جمهوری آذربایجان رویایی است که بی وقفه تکرار می شود. موضوع دیگر بحران قره باغ است که به رغم گذشت بیش از یک دهه هنوز به سرانجام نرسیده است.از نظر برخی از مقامات جمهوری آذربایجان، اسرائیل نقطه اتکا» و پشتوانه محکمی برای حل این بحران می باشد.
دو مساله اخیر فضای مناسبی را برای گسترش فعالیتهای اسرائیل در جمهوری آذربایجان فراهم می سازد. به ویژه اینکه دو دولت روسیه و ایران از سوی برخی از مقامات جمهوری آذربایجان بعنوان تهدیدهای بالقوه برای این کشور ادعا می شوند.
گرایش به اسرائیل و غرب با انتخاب برخی از احزاب و مقامات در جمهوری آذربایجان شتاب بیشتری به خود گرفت. دیدگاه های تند ایلچی بیگ در قبال ایران از سوی اسرائیل مورد حمایت واقع شد. روابط نوپای ایران و جمهوری آذربایجان با استقرار حکومت ایلچی بیگ رهبر جبهه خلق (از ژوئن ۱۹۹۲ تا ژوئن ۱۹۹۳) به شدت تیره گردید.
وی به خاطر سخنرانیهای قبلی اش درخصوص وحدت جمهوری آذربایجان و آذربایجان ایران از یک طرف و اتحاد با ترکیه، اسرائیل از طرف دیگر، عملا دیپلماسی جمهوری آذربایجان را با آنکارا و تل آویو همسو نمود. حتی وفا قلیزاده وزیر خارجه وقت جمهوری آذربایجان در دیداری از اسرائیل گفته بود: "اگر اسرائیل به ما کمک نکند بنیادگرایی اسلامی چیره خواهد شد".
این حرکات از طرف دیگر ناشی از ترس روی کار آمدن یک دولت دینی، به خاطر جمعیت بسیار زیاد شیعه در این کشور است. محاکمه رهبران حزب اسلامی، جمهوری آذربایجان به صدور حکم زندان برای متهمان انجامید. درخصوص سیاست ایران ستیزی اسرائیل در جمهوری آذربایجان باید اضافه کرد که اسرائیل با برانگیختن احساسات ناسیونالیستی و ملی گرایانه جمهوری آذربایجان نسبت به ایران تلاش دارد که این روند به صورت زنده در میان افکار عمومی جمهوری آذربایجان باقی بماند تا از نفوذ فرهنگی جمهوری اسلامی ایران جلوگیری کند.در این راستا در کنفرانسی که در فوریه ۱۹۹۵ از سوی گروه های ملی آذری با عنوان " ایران و مساله جمهوری آذربایجان" که در دانشگاه باکو برگزار شد خانم "براندا شانز" استاد دانشگاه تل آویو که از دعوت شدگان این کنفرانس بود در سخنرانی خود ادعای واهی کرد که "جمهوری اسلامی ایران نسبت به جمهوری آذربایجان سیاست ستیزه جویانه ای درپیش گرفته است".
جمهوری آذربایجان تلاش دارد با بهبود روابط با اسرائیل از نفوذ لابی های یهودی و صهیونیست در کنگره آمریکا به سود خود بهره ببرد. از این رو دیدگاه های آقای اعتبار محمداف رهبر سابق حزب استقلال ملی جمهوری آذربایجان قابل توجه است ."وی در پاسخ به این سوال که هدف شما از سفر به اسرائیل چه بوده" اینگونه می گوید: "می دانیم که عدم موفقیت دیپلماسی ما به این خاطر است که جوامع ارمنی در خارج (در کنگره آمریکا) فعالند اما متاسفانه ما هنوز یک جامعه متشکل آذربایجانی ها در خارج نداریم.
جوامع یهودی می توانند با ما در مقابل ارامنه متحد شوند از این روی همکاری با اسرائیل از اهمیت خاصی برخوردار است".همچنین حیدرعلی اف، رئیس جمهور اسبق جمهوری آذربایجان در جمع رهبران و اعضای گروه های یهودی آمریکا از آنها خواست که از منافع این کشور حمایت و حفاظت نمایند. "وی نقش یهودیانی که از جمهوری آذربایجان به اسرائیل مهاجرت کرده اند را در گسترش هر چه بیشتر مناسبات باکو- تل آویو مهم خواند و گفت: هم اکنون در اسرائیل خیابانی به نام باکو نام گذاری شده و یهودیان آذری در آنجا اجتماعی از آذریها را تشکیل داده اند".
برخی دیگر از مقامات جمهوری آذربایجان برای جلب همکاری بیشتر و گسترده تر با اسرائیل، ایران را متهم به اتحاد با ارمنستان و اتخاذ سیاست ستیزه جویانه علیه جمهوری آذربایجان می نمایند که اتهامی ناروا و نادرست است.
در این راستا نصیب نصیب زاده سفیر سابق جمهوری آذربایجان در ایران و از رهبران حزب مساوات که به اسرائیل سفر کرده بود در جمع تعدادی از کارکنان وزارت خارجه اسرائیل این چنین اظهار نظر کرده بود:" گسترش مناسبات با اسرائیل برای ما ضروری است هر چند که این امر عصبانیت ایران را بیشتر می کند. جمهوری آذربایجان برای برقراری مناسبات عادی با ارمنستان و ایران دچار مشکل است زیرا این دو کشور دارای همفکری و همکاری درباره قره باغ هستند و برای مقابله با همگرایی ایران و ارمنستان، لازم است جمهوری آذربایجان روابط خود را با اسرائیل و ترکیه تقویت کند."
در ادامه این روند در نشست غیرمنتظره میان حیدرعلی اف و بنیامین نتانیاهو، "طرف اسرائیلی بر موضوع احداث خط لوله نفتی باکو- جیهان تاکید کرد و پیشنهاد نموده بود که دولت جمهوری آذربایجان این خط لوله را تا اسرائیل امتداد دهد" که در این صورت به عقیده اریل کوهن کارشناس امنیت انرژی اسرائیل تبدیل به یک بازیگر در عرصه انرژی اوراسیا در می آید.
در مجموع اهداف جمهوری آذربایجان از روابط و همکاری با اسرائیل به صورت خلاصه به شرح زیر می باشد: - ایجاد ارتباط با آمریکا و کشورهای اروپایی از طریق اسرائیل، - استفاده از کمکها و مساعدت های اسرائیل برای سرمایه گذاری در آذربایجان و بازسازی ویرانه های جنگ و مبارزه با فقر و بیکاری در کشور بدین صورت که ۸۰ هزار دلار در آبیاری زمین های کشاورزی منطقه لنکران، برنامه باکسل سرمایه گذاری در بخش سیستم تلفن همراه، سرمایه گذاری ۲۰۰ میلیون دلاری در مرکز آزاد تجاری سومقات، پروژه استخراج و انتقال نفت توسط شرکت سونول، و شرکت اشترن فایلد در احداث بیمارستان مرکزی باکو، در حال اجرا می باشد، - استفاده از لابی یهودی در مقابل لابی ارمنی در کنگره آمریکا در جهت متوقف کردن مصوبه ۹۰۷ کنگره آمریکا به بهانه نقض حقوق بشر در جنگ با ارمنستان که تحت فشار لابی ارمنی در آوریل ۱۹۹۲ به تصویب رسید، - جذب تکنولوژی جدید و بازسازی صنایع و آموزش کادر فنی و پزشکی - مبارزه با اسلام گرایان افراطی و تروریسم که اسرائیل دومین پایگاه اطلاعاتی خود را در منطقه جنوب جمهوری آذربایجان در لنکران با هدف جمعآوری اخبار ایران و نصب دستگاه های شنود آغاز کرده است.
● نتیجه گیری
با توجه به تحرکات دیپلماتیک و فرهنگی گسترده توسط اسرائیل برای نفوذ در کشور همسایه و شیعه نشین جمهوری آذربایجان و گسترش روابط، اسرائیل و جمهوری آذربایجان نمی توانند متحدانی استراتژیک باشند.
جمهوری آذربایجان، اسرائیل را یک عامل موثر در تصمیم گیری سیاست خارجی آمریکا می داند و می خواهد از این عامل به نفع خود بهره برداری کند. در مجموع، اسرائیل هم اکنون خود را بخش جدانشدنی خاورمیانه جدید و گسترش یافته می داند.
اسرائیل تلاش می کند از طریق تمرکز بر جمهوری های آسیای مرکزی و قفقاز، یک سیاست خارجی ابتکاری جدید و منسجم در قبال منطقه تدوین کند. اسرائیل در سازگاری اهداف و حرکتهای سیاسی کوتاه مدت خود ، استراتژی دراز مدتی اتخاذ کرده است.
به نظر می رسد که اسرائیل به بلندپروازی عمده خود در دوران جنگ سرد، یعنی تبدیل شدن به یک کانون اقتصادی در داخل خاورمیانه تلاش می کند.
اسرائیل که نسبت به لزوم اجتناب از به هم زدن موازنه های خطیر استراتژیک آگاهی دارد، تلاش کرده است تا سیاست آسیای مرکزی و قفقاز خود را در جهت همکاری با قدرتمندترین متحدان خود، یعنی ایالات متحده و ترکیه سوق دهد. بعد از استقلال جمهوری آذربایجان، کمونیست های دیروز که به عنوان ناسیونالیستهای امروز بر اریکه قدرت تکیه زده اند راه غرب را در پیش گرفتند.
در فردای استقلال جمهوری آذربایجان، ابوالفضل ایلچی بیگ رئیس جمهور پیشین این کشور و رهبر جبهه خلق جمهوری آذربایجان، دست دوستی به سوی ترکیه و اسرائیل دراز کرد و محور موسوم به شرق- غرب متشکل از کشورهای جمهوری آذربایجان، ترکیه، اسرائیل و آمریکا به منصه ظهور رسید. در این بین مناسبات باکو- تل آویو اهمیت ویژه ای پیدا کرد.
بهره مندی جمهوری آذربایجان از منابع زمینی و حضور حدود ۲۰ هزار یهودی در این کشور، همسایگی با دو قدرت منطقه ای روسیه و ایران از جمله عواملی بودند که زمینه های حضور اسرائیل ، در جمهوری آذربایجان را فراهم کردند. از سوی دیگر نقش سازمان های یهودی همچون " انجمن یهودی سخنوت اسرائیل " در توسعه روابط دو کشور بسیار موثر بوده است. این انجمن با طراحی برنامه های فرهنگی در تلاش است تصویر مناسبی از اسرائیل نمایش دهد.
جمهوری آذربایجان نیز با اهدافی چون جلب حمایت های خارجی و سرمایه گذاری آنهابرای سامان دادن به اقتصاد کشور و استفاده از نفوذ اسرائیل برای حل بحران قره باغ، دست دولت تل آویو را فشرد.
در حال حاضر هر چند که هر روز عمق دوستی این دو کشور مستحکم تر می شود اما در عمل این اسرائیل است که دامنه حضور خود را به شکل روزافزونی در این کشور گسترش می دهد، در حالی که جمهوری آذربایجان با مشکلات قبلی خود کماکان دست به گریبان است.به رغم واگرایی های اخیر در مناسبات تل آویو- آنکارا، شاهد هیچ گونه سردی در مناسبات جمهوری آذربایجان با اسرائیل نبوده ایم.

نویسنده : نادعلی بای

منبع : روزنامه مردم سالاری