دیافراگم؛ راس سوم مثلث نوردهی

سرعت شاتر، حساسیت ایزو و دهانه دیافراگم هر یک سه راس مثلث را تشکیل می‌دهند و تغییر هر یک از عناصر موجب تغییر دیگری و در کل نتیجه نهایی عکس خواهد شد. در این میان شناخت دیافراگم و نقش آن در عکاسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به‌ طوری که فراگرفتن آن به کنترل دوربین و ارایه عکس‌های مطلوب و باکیفیت کمک زیادی خواهد کرد. در این شماره راس سوم یعنی دیافراگم را بررسی خواهیم کرد.
● دیافراگم
دیافراگم چیست؟ تعریف ساده‌ای که بتوان برای دیافراگم ارایه داد به این شکل است: به اندازه‌ گشودگی لنز در زمان گرفتن تصویر دیافراگم گفته می‌شود.
زمانی که دکمه شاتر زده می‌شود، قسمتی از دوربین مانند یک دریچه باز می‌شود و اجازه می‌دهد حسگر (سنسور) تصویر دوربین، با سرعت از صحنه مورد نظر عکس بگیرد. این حالت مانند شخصی است که نگاهی سریع و اجمالی به یک موضوع می‌اندازد. دیافراگم انتخاب ‌شده با میزان گشودگی دریچه مرتبط است. هرچه اندازه دریچه باز شده بزرگ‌تر باشد در نتیجه نور بیشتری به سنسور تابیده می‌شود و به عکس.
دیافراگم با واحد f/stop (شماره/f ) سنجیده می‌شود. اعدادی که به طور معمول درباره دیافراگم گفته می‌شوند عبارتند از: f/۲.۸، f/۴، f/۵.۶، f/۸، f/۲۲ و... . حرکت کردن از یک f/stop به f/stop دیگر، اندازه گشودگی دریچه لنز و میزان حجم نور تابیده شده به سنسور را دو برابر یا نصف خواهد کرد. در اینجا به این نکته در خصوص سرعت شاتر نیز باید اشاره شود که با تغییر سرعت شاتر از یک گام به گام بعدی، میزان حجم نور تابیده شده به سنسور دوربین نیز دو برابر یا نصف خواهد شد. بنابراین با افزایش یکی از این دو (سرعت شاتر یا دیافراگم) و کاهش دیگری حجم نور تابیده شده به سنسور دوربین تغییری نخواهد کرد. به طور ساده، می‌توان گفت که برای تغییر میزان نوردهی یا باید سرعت شاتر را بالا برد یا اینکه اندازه دیافراگم را پایین آورد یا به عکس.
یکی از مسائلی که مشکلات زیادی را برای عکاسان مبتدی ایجاد می‌کند رابطه بین دیافراگم و عدد آن است به این صورت که دهانه دیافراگم بزرگتر، از f/stop کوچک‌تری تشکیل شده است. این امر به این معناست که هرچه شماره f کوچک‌تر باشد اندازه گشودگی دیافراگم بیشتر و بزرگتر خواهد شد و در نتیجه نور بیشتری به سنسور دوربین تابیده می‌شود. برای مثال، دیافراگم f/۲.۸ بسیار بزرگ‌تر از دیافراگم f/۲۲ است.
● عمق میدان و دیافراگم
موارد زیادی وجود دارند که هنگام تغییر اندازه دیافراگم باید به آن‌ها توجه داشت، اما در این میان عمق میدان از اهمیت بالاتری برخوردار است.
عمق میدان (Depth of Field ) یا DOF به ناحیه‌‌ای از تصویر گفته می‌شود که روی آن فوکوس و در تصویر نهایی منعکس می‌شود. عمق میدان بزرگ به این معناست که قسمت بیشتری از سوژه مورد نظر فوکوس و در تصویر نهایی دیده می‌شود. در این شرایط دور یا نزدیک بودن سوژه به دوربین اهمیت چندانی نخواهد داشت. تصویر دریاچه، نمونه‌ای از عمق میدان بزرگ است. در این تصویر قسمت‌های جلو و پشت زمینه هر دو در عکس به خوبی فوکوس شده‌اند، دهانه دیافراگم این تصویر f/۲۲ بوده است. عمق میدان کوچک یا سطحی به این معنی است که فقط قسمتی از تصویر فوکوس می‌شود و سایر قسمت‌ها تیره یا پرزدار خواهند شد (مانند آنچه در تصویر گل دیده می‌شود). همان‌طور که در تصویر مشخص است روی قسمت فوقانی پرچم زرد رنگ گل فوکوس شده اما به اندازه یک سانتی‌متر آن ‌طرف‌تر یا قسمت‌های عقب پرچم که گلبرگ‌ها هستند بیرون از محدوده فوکوس قرار گرفته و تیره شده‌اند. این تصویر با عمق میدان بسیار سطحی گرفته شده و اندازه دیافراگم آن f/۴.۵ بوده است.
دیافراگم تاثیر زیادی روی عمق میدان خواهد گذاشت. دیافراگم بزرگتر(f یا عدد کوچک‌تر) عمق میدان کوچک‌تر و دیافراگم کوچک‌تر (f یا عدد بزرگتر) عمق میدان بزرگ‌تری را ارایه خواهد داد. یادگیری و به خاطرسپاری این نکته ممکن است در ابتدا کمی مشکل به نظر برسد اما می‌توان نکته مورد نظر را به این صورت نیز بیان کرد؛ عدد کوچک مساوی DOF کوچک و عدد بزرگ مساوی DOF بزرگ است.
برای اینکه درک خوبی از عمق میدان داشته باشیم می‌توان مطالب گفته شده را روی تصاویر گرفته شده از یک گل‌ توضیح داد. عکس اول با دیافراگم f/۲۲ (عدد بزرگ در نتیجه دیافراگم کوچک و عمق میدان بزرگ) و عکس دوم با دیافراگم f/۲.۸(عدد کوچک در نتیجه دیافراگم بزرگ و عمق میدان کوچک) گرفته شده است. تفاوت این دو عکس به طور کامل مشهود است. در عکس گرفته شده با f/۲۲، گل و غنچه هر دو فوکوس شده‌اند و تا حدودی می‌توان نرده‌ها و برگ‌های پشت تصویر را مشاهده کرد. در عکس دوم که با f/۲.۸ گرفته شده، فوکوس اصلی روی (بخشی از) گل سمت چپ بوده و به دلیل سطحی بودن عمق میدان، پشت زمینه از فوکوس خارج شده و غنچه نیز در فوکوس کمتری قرار گرفته است. این مسئله باعث شده است غنچه نسبت به گل اندکی عقب‌تر قرار گیرد. در این دو عکس به خوبی نشان داده شده است که تفاوت عمق میدان چه تاثیری روی نتیجه نهایی عکس خواهد گذاشت.
بهترین روش برای فرا گرفتن دیافراگم این است که دوربین را بردارید و بیرون بروید و آنچه را که تاکنون فراگرفته‌اید به ‌طور عملی اجرا کنید. سوژه‌های مختلفی را که به دوربین خیلی نزدیک یا دور باشند، انتخاب کنید. از سوژه موردنظر با دیافراگم‌های مختلف (از کوچک‌ترین تا بزرگ‌ترین اندازه) عکس‌های متعدد بگیرید. به زودی متوجه تاثیر دیافراگم در عکاسی خواهید شد و از اینکه کار کردن با آن را فرا گرفته و تجربه کرده‌اید خوشحال خواهید شد.
● نکته‌هایی در خصوص عمق میدان
در عکاسی شرایطی وجود دارد که بهتر است از عمق میدان بزرگ و دیافراگم کوچک استفاده شود. برای مثال، بسیاری از عکاسان در عکاسی‌ از منظره ترجیح می‌دهند که از دهانه دیافراگم کوچک (عدد بزرگ) استفاده کنند. این کار باعث می‌شود تا جلو زمینه تصویر و خط افق در فوکوس مرتبط با یکدیگر قرار بگیرند. این در حالی است که در عکاسی پرتره از دهانه دیافراگم بزرگ (عدد کوچک) و عمق میدان سطحی استفاده می‌شود تا این حس به بیننده القا شود که سوژه، نقطه کانونی اصلی است و سایر عناصر موجود در تصویر از اهمیت بالایی برخوردار نبوده‌ و از فوکوس خارج شده‌اند.
عکاسان ماکرو بیشترین استفاده‌کنندگان دیافراگم بزرگ به شمار می‌روند. استفاده از این نوع دیافراگم کمک می‌کند کل یا قسمتی از سوژه اصلی برجسته‌تر شود و توجه بیننده را به خود جلب کند. در نتیجه هدف و منظور عکاس سریع‌تر منتقل خواهد شد. در عکاسی ماکرو قسمت‌هایی که در فوکوس اصلی قرار نگرفته‌ باشند از فوکوس خارج می‌شوند و تا حدودی تار و کدر خواهند شد.

منبع : هفته‌نامه بزرگراه فناوری