تاریخچه برق مشهد و حرم امام رضا

اولین کارخانه برق ایران درسال ۱۲۷۹ شمسی به دستور مظفرالدین شاه.قدرت این کارخانه دوازده اسب بخار و فشارش ۱۱۰ ولت مستقیم بودکه علاوه برروشن کردن حرم مطهر حضرت رضا (ع ) وعمارات مبارک آستان قدس قسمتی از بالا خیابان رانیز روشنی می داد.
درسال ۱۲۸۱ موتور برق دیگری به قدرت ۲۵ اسب خریداری ودرکنار مولد اولیه نصب گردید. پس از نصب مولد فوق وضعیت برق مشهد حدود ۳۰ سال دچار رکودشد تااینکه طی سالهای ۱۳۱۵-۱۳۱۴ یکدستگاه مولد به قدرت ۲۴ اسب باجریان مستقیم خریداری شده که جهت آستانقدس رضوی درخیابان طبرسی نصب گردید. چند سال بعدنیابت تولیت وقت آستانقدس ، آقای اسدی نسبت به خریددو دستگاه مولد بنز آلمانی با سه سیلندر و به قدرت ۱۱۰ اسب اقدام کرد که یکی در شیر و خورشید جهت تامین برق سینما وخیابانهای اطراف ودیگری درخیابان طبرسی نصب وبه بهره برداری رسید. مولدین نصب شده منحصر جهت روشنایی حرم و عمارات آستانقدس رضوی بوده واهالی شهر مشهد فاقد برق بودند. چون مردم به تدریج نیازبه نیروی برق را احساس می کردند وخواستار آن بودند عده ای دراین زمینه سرمایه گذاری واقدام به تولیدوفروش برق نمودند . از جمله آقای جعفرزاده که نامبرده ابتدا کارخانه آستانه واقع درکوچه چراغ برق را اجاره وبعد از آن یکدستگاه مولد ۲۴ اسب ۲۲۰ ولت باجریان مستقیم وارد کرد ودر کوچه چهار باغ نصب نموده وبه خیابان نادری وبازار برق می داد. البته برق مزبور شعله ای بود وبدون کلید قطع وصل مستقیم از کارخانه روشن وخاموش می شد وماموری داشت که شب به شب در ازای هرلامپ ۴۰ وات یک عباسی از مصرف کنندگان وصول میکرد .
صاحب این کارخانه برای اینکه بهره بیشتری از سرمایه خود ببرد اقدام به احداث کارخانه آردی نمودتااز برق روز استفاده کند همزمان مولدی دیگری در گوشه و کنارشهرنصب وراه اندازی گردید از جمله یکدستگاه مولد دوازده اسب که درپایین خیابان دالان حاج سید محمد خباز نصب وبرق تعدادی مغازه را تامین میکرد و مولد دیگری به قدرت ۲۵ اسب در عیدگاه نصب وجهت تامین برق منازل تجار منطقه که اغلب یهودی بودند مورد استفاده قرار گرفت .
چون نیروی حاصل به مقدار قابل توجهی از میزان تقاضا کمتر بود ومتقاضیان فراوان ومشترکین ناراضی بودند درخلال سالهای ۱۷-۱۳۱۶ پاکروان ، نایب التولیه وقت دارندگان کارخانه ها رابرای تشکیل شرکتی واحدبنام شرکت عمومی برق دعوت نمود.
اقدام اساسی ومجدانه دیگر دراین زمینه ایجاد شرکت نخریسی وبرق خسروی بود که درسال ۱۳۱۴ باسرمایه اولیه بیست وچهارمیلیون ریال (۴۸۰۰۰ سهم پانصد ریالی ) در زمینی به مساحت ۵۴۰۰مترمربع تاسیس یافت . شرکت عمومی برق مشهد در دی ماه ۱۳۱۸ به شرکت خسروی منتقل گردید وشرکت مزیور درسال ۱۳۱۹ یکدستگاه مولد دیگر رابه قدرت ۶۰۰ کیلووات که سوخت آن ذغال سنگ به همراه ملاس چغندر بود راخریداری ونصب کرد.احتیاج مبرم و روز افزون مردم به برق موجب گردید تامدیرعامل کارخانه برق خسروی برای خرید موتوربرق درزمان جنگ همراه بایکی از مهندسین خود عازم اروپا شده و سه دستگاه مولد باسوخت گازوئیل هریک به قدرت ۶۰۰ کیلووات خریداری نمایدتا اینکه ظرف مدت ۱۴ ماه نصب واز آن بهره برداری شود ولی به علت جنگ واینکه کارخانه سازنده سفارشات زیادی داشت توفیق وفابه وعده نیافت وبالاخره بعداز سی و دوماه تحویل داد که آنرادر میدان رودکی ( فلکه برق ) محل فعلی شرکت نصب نموده و بهره برداری از آن آغاز شد . بااین همه بازهم نیروی برق تولیدی کفاف نمی کرد وتقاضا از عرضه بیشتر بودوعلیرغم خاموشی نوبتی کارخانه ، واگذاری برق بازار سیاه پیداکرد .
درسال ۱۳۳۱ شرکت خسروی یکدستگاه مولد به قدرت ۷۵۰ کیلووات خریداری ونصب کرد وخاموشی نوبتی برطرف شد ، البته تقاضاها باتوجه به وسعت شهر از طرفی و بالارفتن سطح فکر مردم از طرف دیگرهمچنان رو به فزونی بود، باوجود این، شرکت خسروی تنها کاری که می توانست انجام دهد مقاومت دربرابرتقاضاها وتوصیه ها و تلاش برای جلوگیری از خاموشی نوبتی مجدد بود ولی اکثریت مردم درمحرومیت از نعمت برق بسر می بردند. درسال ۱۳۳۶ بین شرکت خسروی وشهرداری مشهد حسن تفاهمی به وجود آمد وسازمان برنامه هم که موظف به تامین وتکمیل برق شهرستانهاشده بود مساعدت خود باشهرداری را موکول و مشروط به مشارکت باشرکت خسروی نمود وشرکت خسروی برای آنکه شهر مشهد از مساعدت سازمان برنامه محروم نماند باشهرداری همکاری ودر مرداد ماه ۱۳۳۶ باآن سهیم شد وشرکت جدید بنام شرکت سهامی برق مشهد به وجود آمد ومدیریت عامل شرکت به آقای مهندس جواد شهرستانی سپرده شد. آن شرکت توانست باخریدن مولدهای مختلف نیروی برق شهر رااز ۲۳۰۰ کیلووات به بیش از ۱۰۰۰۰ کیلووات افزایش دهد وبازار سیاه رادرهم بشکند و به منظور صرفه جویی درمصرف سوخت شرکت مزبور، قطعات لازم برای تبدیل سوخت مولدها ازگازوئیل به مازوت راسفارش داده وپس از دریافت قطعات درخصوص نصب و بهره برداری از آن اقدام نمایدومتعاقب آن برای جلوگیری از کمبود نیروی برق ، سومین دستگاه مولد ، به قدرت ۲۲۲۵ کیلووات راکه باسوخت مازوت کار می کرد سفارش داد واین مولد پس از تاسیس شرکت برق منطقه ای خراسان نصب شد.
به منظور بهبود وضعیت برق ایران ، سازمانی بنام سازمان برق ایران بااساسنامه مربوط که به تصویب هیات دولت رسیده بود به وجود آمد واداره امور توسعه وتقویت برق کلیه نقاط کشور رابرعهده گرفت .خوشبختانه شهر مقدس مشهد اولین شهر ایران بود که داوطلبانه قرارداد مدیریت وتوسعه برق مشهدراباسازمان مزبور درآبان ماه ۱۳۴۲ به امضاء رسانید وبرق مشهد سروصورت نوینی بخود گرفت . سپس وزارت آب وبرق برای تاسیس شرکت برق منطقه ای خراسان اقدام نمود ودر خرداد ۱۳۴۳ اولین مدیرعامل شرکت تعیین شد. پس از تحویل تاسیسات تولیدی نیروگاه مشهد درآذرماه ۱۳۴۹ شرکت برق منطقه ای خراسان تاسال ۱۳۶۵ به جز تولید توسط واحدهای دیزلی نصب شده درشهرستانها ، قسمت اعظم انرژی مورد نیازمشترکین رااز شرکت توانیر خریداری می نمود.
درسال ۱۳۶۶ براساس مصوبه مجمع عمومی کلیه تاسیسات تولیدی منطقه شمالشرق شرکت توانیر به شرکت برق منطقه ای خراسان واگذار واین شرکت عهده دار تولید، انتقال وتوزیع نیروی برق دراستان خراسان گردید.
درسال ۱۳۷۱ به منظور واجرای ساختار جدید سازمان ، تاسیس شرکتهای وابسته شروع وهم اینک ۱۴شرکت تحت عناوین شرکت توزیع نیروی برق استان خراسان :
▪ شرکت توزیع نیروی برق شهرستان مشهد،
▪ شرکت مدیریت تولید برق طوس ،
▪ شرکت مدیریت تولید برق مشهد ،
▪ شرکت فنی طوس نیرو،
▪ شرکت احداث تاسیسات انتقال نیرو ( اتانیر) ،
▪ شرکت نصب وتعمیرات نیروی خراسان (نتن )،
▪ شرکت مهندسی مشاور نیروی خراسان (منیران )،
▪ شرکت حسابرسی و خدمات مالی اداری نیروی خراسان (حسانیر)،
▪ وشرکت خدمات پشتیبانی نیرو درسه بخش

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان