سلامتی در شب انار و هندوانه

ما ایرانی‌ها مناسبت‌‌های جالبی داریم كه در تمام دنیا كم‌نظیر است. برخی از آنها با طبیعت همگرایی خاصی دارند؛ مثل همین «شب یلدا»؛
شبی كه تا صبح نشده، جوجه‌هایمان را می‌شماریم، خانه بزرگترهای فامیل جمع می‌شویم و اگر شانس داشته باشیم و هنوز در خانه مادربزرگ كرسی پیدا شود، پاها را زیر كرسی دراز می‌كنیم، فال حافظ می‌گیریم و هزار تا آرزوی رنگی می‌كنیم....
در این میان، خوراكی‌های شب یلدا هم چیزهایی نیستند كه بشود از آنها گذشت! با این‌كه در جاهای مختلف ایران و بنا به خرده‌فرهنگ‌ها و آیین‌ها، از خوراكی‌های گوناگونی در این شب استفاده می‌شود، اما مثل «سبزی پلو با ماهی» شب عید نوروز، شب یلدا هم خوراكی‌های مخصوصی دارد.
میوه و خشكبار، اصلی‌ترین خوراكی‌ها در این زمینه هستند و میوه‌هایی كه برای شب یلدا خریداری می‌شوند، میوه‌هایی پاییزی و تابستانی، به خصوص انار و هندوانه هستند.
بر اساس یك باور قدیمی، مردم با این كار، با میوه‌های تابستانی وداع می‌كنند و با خوردن خشكبار گرم به استقبال سرما می‌روند و یلدا را جشن می‌گیرند تا نشانگر تقابل سرما، ناباروری، پژمردگی و مرگ با گرما، روشنایی، باروری، سبزی و زندگی باشد.
● یلداهایی به وسعت ایران
هر گوشه كشور را كه نگاه كنی، برای برپایی یلدا، سنت مخصوص خودش را دارد هر چند كه شاید به‌درستی معلوم نباشد آداب و رسوم این شهرها چقدر ماندگار می‌مانند و این روزها مردم محلی چقدر این رسوم را به رسمیت می‌شناسند!
شب یلدای بعضی شهرستان‌ها مثل اصفهان، دامغان و روستاهای آن، با هندوانه و انار و انگور معنی پیدا می‌كند ولی آن را به شكل آونگ مصرف می‌كنند و همراه با خشكبار برای پذیرایی مهمان‌ها می‌گذراند.
در تالش، درشب چله(یلدا)، ۴۰ نوع خوراكی باید خورد. در اردبیل و آذربایجان، هموطنان آذری، ماستی را كه شبیه پنیر درست شده، می‌برند و اعتقاد دارند خوردن ماست بریده‌شده در شب یلدا، بدن را در مقابل سوز و سرمای زمستان مقاوم می‌كند.
در كمره یا خمین، كشمش‌های سبز به بند كشیده شده را می‌خورند، كدو حلوایی می‌پزند و گندم، برشته می‌كنند. در سنندج، كدبانوهای كرد، چند خربزه را برای شب چله، ترشی می‌اندازند و در محلات، چیدن سفره‌ای با «هفت سین» مرسوم است كه از هفت نوع خوراكی در آن استفاده می‌شود كه عبارتند از: سنجد، سیب، سماق، سه‌پستان، سمنو، سركه و سبزی!
اما آنچه در سفره شب یلدا در اكثر شهرها و روستاها باب است، سفره‌ای است رنگین كه میوه‌هایی نظیر هندوانه، انار، سیب‌سرخ، خربزه و به و خشكباری مثل برگه هلو و زردآلو، انجیر خشك، سنجد و كشمش در آن وجود دارد. اما آجیل شب یلدا كه گران‌ترین خوراكی بلندترین شب سال هم به شمار می‌آید به «آجیل هفت‌قلم» معروف است كه در آن، پسته، بادام، گردو، نخودچی، انجیر، باسلوق و... وجود دارد.
● شب یلدا، شب سلامتی
هر یك از خوراكی‌های شب یلدا، خواص درمانی و طبیعی مخصوص دارند، چنانچه جعفر شهری در كتاب «طهران قدیم» در رابطه با خواص مواد غذایی كه در این شب خورده می‌شود، آورده است: «مردم معتقد بودند با خوردنی‌های سفره شب یلدا، مثل خوراكی‌های پای سفره هفت‌سین طبیعت گرم خود را می‌توانند سرد كنند و طبیعت سرد خود را گرم كنند. به این صورت كه اگر از گرمی مزاج رنج می‌برند، هندوانه و انار و اگر از سردی ناراحت می‌شوند، توت و كشمش و خرما و مثل آن بخورند».
البته در علم چیزی به نام سردی و گرمی تایید نشده است اما فواید خوراكی‌های شب یلدا به قدری زیاد است كه خوردن هر یك، خواص درمانی خاص خود را دارد. در واقع این میوه‌ها و خوراكی‌ها هر یك بار معنایی نمادین با خود دارد. هندوانه كه قاچ‌های مدور می‌خورد، چون خورشید، یادآور گرمای تابستان و فرونشاندن عطش است یا انار، صندوقچه‌ دانه‌های مروارید سرخ، نماد زایش و سلامتی است.
● هندوانه‌های به شرط چاقو
در سراسر ایران، جایی را نمی‌یابید كه خوردن هندوانه در شب یلدا، جزء آداب و رسوم آن نباشد زیرا عده‌ای اعتقاد دارند كه اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند، در سراسر چله بزرگ و كوچك، یعنی زمستانی كه در پیش دارند، سرما و بیماری بر آنها غلبه نخواهد كرد.در حقیقت مصرف هندوانه، به دلیل سرشاربودن از انواع ویتامین‌ها و املاح معدنی، نیاز بدن به این مواد مغذی را تامین كرده و مایعات هدررفته را جبران می‌كند. وجود مقادیر بالایی از آنتی‌اكسیدان‌های مختلف در این میوه، آن را ارزشمند ساخته است.
ویتامین‌های «آ» و «ث» و «لیكوپن» از مهمترین ضداكسیدكننده‌های هندوانه به شمار می‌آیند. این تركیبات با غیرفعال‌كردن رادیكال‌های آزاد از اكسیداسیون كلسترول و تنگ‌شدن دیواره عروق و در نهایت از بروز بیماری‌های قلبی و سكته جلوگیری می‌كنند.به علاوه مطالعات نشان می‌دهد كه مصرف منظم این میوه، از بروز حملات آسم، سرطان كولون و حتی آرتروز می‌كاهد؛ حتی هندوانه را درمان بیماریهای كلیه، نقرس و بواسیر هم می‌دانند.
تخم هندوانه نیز حاوی ۳۰درصد روغن است كه از نظر خواص شیمیایی مانند بادام است و مغز تخم هندوانه هم انگل‌های روده و معده را از بین می‌برد. در نسخ قدیمی به خواص پوست سفید داخل آن اشاره شده است كه برای زخم گلو و دهان بسیار مفید است.
هندوانه از دیدگاه طب قدیم سرد و تر است و در گذشته از آن به عنوان تب‌بر نیز استفاده می‌كرده‌اند. این میوه عطش را كم می‌كند و پوست را مرطوب نگه می‌دارد. از نظر كالریكی، میوه مناسبی در رژیم غذایی كاهش وزن به شمار می‌آید.
جالب است بدانید مردم تالش به جز خوردن هندوانه در شب یلدا، با پوست آن فال هم می‌گیرند. برای این كار پوست هندوانه‌های شب یلدا را می‌برند، آن را چهار قسمت كرده، چهار تكه را در دست گرفته و نیت می‌كنند. پس از آن پوسته‌ها را از جلو به پشت سر می‌اندازند.
طبق رسم تالشی‌ها، اگر دو قطعه سبز و دو قطعه سفید بیفتد، خوب است. یك قطعه سبز و سه قطعه سفید، باطل است و هر چهار قطعه سبز یعنی این‌كه «شما خیلی خوش‌شانس‌اید».
● ترش یا شیرین
بسیاری از مردم معتقدند كه انار، درمان‌كننده بسیاری از بیماری‌ها و دردهاست. این اعتقاد درستی است، چرا كه انار، بسیاری از بیماری‌ها را درمان می‌كند.نكته جالب این‌كه خواص درمانی و حیاتی در انار شیرین به مراتب بیشتر و كامل‌تر است زیرا انار شیرین، اناری است كه كاملاً رسیده و تركیبات شیمیایی آن، كامل شده است و به شكل طبیعی به تكامل مواد مغذی موجود رسیده است.
در انار ترش كه مواد قندی آن كمتر است، مواد اسیدی مانند اسید مالیك و اسیدسیتریك وجود دارد كه در بعضی از افراد ایجاد ناراحتی خواهد كرد.انار برای سلامتی پوست بسیار مفید است و نكته بسیار مهم این است كه با مصرف انار، سموم بدن دفع می‌شود.
پاكسازی سموم از بدن، در ایجاد شادمانی و نشاط در افراد بسیار تاثیرگذار است و كبد كه وظیفه پاكسازی سموم از بدن را دارد با مصرف انار تقویت می‌شود.مصرف انار باعث رفع لك‌های پوستی می‌شود و برای رفع خستگی و آرامش اعصاب بسیار كارآمد است.
انار در حقیقت یك میوه نیست، بلكه یك پزشك و درمان‌كننده بیماری‌های كبد، مسمومیت‌های خون، خستگی جسمی و عصبی و بالاخره رفع كننده بیماری‌های عفونی و انگل‌های دستگاه گوارش است.
در شیراز و بخش‌های جنوبی كشور، رسم است كه انار شب یلدا را با گلپر می‌خورند، گلپر علاوه بر خواص بی‌شمار باعث افزایش قوای بدنی می‌شود و تركیب انار و گلپر از سرماخوردگی پیشگیری می‌كند.
● میوه خشك معروف
در شب یلدا از میوه‌های خشك شده و یا آلبالو و آلوهایی كه در فریزر نگهداری می‌شود هم در سفره می‌گذارند، یكی از این میوه‌های خشك، انجیر است. این میوه مغذی و خوش طعم است و دارای ویتامین‌های فراوان، مواد معدنی، چربی مفید و مواد قندی است.
ضدسرطان است و خوردن آن باعث افزایش ادرار می‌شود.انجیر برای افرادی كه قند خونشان پایین است و یك باره احساس ضعف می‌كنند مناسب است، زیرا قند آن به سرعت از روده كوچك جذب می‌شود، همچنین ملین بسیار خوبی است.
در طب قدیم از آن به عنوان گرمی یاد می‌كردند و اغلب آن را با بادام یا گردو مصرف می‌كنند. مصرف انجیر برای از بین بردن بوی بد دهان نیز توصیه شده است. این میوه تعرق را زیاد كرده و سموم بدن را دفع می‌كند و خیسانده آن در شیر در موارد سرما‌خوردگی شدید بسیار مفید است.
● آجیل هفت قلم
آجیل، بخش چرب و خوشمزه سفره یلدا را تشكیل می‌دهد، بادام، پسته، فندق، گردو، نخودچی و كشمش و باسلوق، كمتر كسی را دچار وسوسه نمی‌كند، به خصوص كه در شب‌های سرد زمستان، خوردن آجیل شما را گرم می‌كند، در زیر به شرح خواص دو قلم از خوراكی‌های موجود در آجیل شب یلدا می‌پردازیم:
▪ میوه‌ای كه می‌خندد:پسته در اروپا بسیار گران است و كمتر شناخته شده است.مغز پسته از نظر طب قدیم ایران گرم و خشك است و برای افراد گرم مزاج مناسب نیست، این میوه بسیار مقوی است و حاوی ویتامین‌های ب۱، ب۳ و ویتامین E بوده و املاح مغذی شامل آهن، پتاسیم، فسفر و كلسیم را داراست.
مغز پسته به دلیل دارا بودن آهن، خون ساز است و معمولاً به افرادی كه از كم‌خونی فقر آهن رنج می‌برند، مصرف آن توصیه می‌شود. همچنین آن را تقویت كننده نیروی جسمی می‌دانند.
از دیگر خواص پسته می‌توان به وجود كوآنزیم كیو۱۰ (۱۰Q) اشاره كرد كه نوعی آنتی‌اكسیدان است و در پیشگیری از بیماری‌های قلبی نافع است.از سوی دیگر افرادی كه مبتلا به نارسایی كبد هستند، مبتلایان به نقرس، دیابت و ناراحتی‌های كلیه باید از خوردن پسته خودداری كنند.
▪ میوه‌ای به شكل مغز: مغز گردو دارای پروتئین، قند، آب و چند اسید آلی، مقدار كمی اسانس و ویتامین‌های A, B, C, D و E است. این میوه حاوی اسیدهای چرب مفید و املاح معدنی نظیر كلسیم، پتاسیم، منیزیوم و فسفر است، تا جایی كه در برخی منابع، فسفر آن در رده منابع غنی ذكر می‌كنند.
گردو از نظر طب قدیم ایران گرم و خشك است و آن برای پایین آوردن كلسترول خون و پیشگیری از بیماری‌های ریوی استفاده می‌كنند. مصرف این میوه از تشكیل سنگ كلیه و سنگ كیسه صفرا جلوگیری می‌كند.
● آجیل‌های فریبنده
آجیل و خشكبار جز خوراكی‌های سنتی هستند كه مردم عادت كرده‌اند، به صورت فله‌ای خریداری كنند. البته هر كس دلایل مخصوصی دارد، بعضی از افراد به نكاتی مثل این كه «آجیل باز را می‌توان از ۵۰ گرم تا چندین كیلو و به میزان دلخواه خریداری كرد»، یا «آجیل باز قابل تست كردن است و در ضمن هزینه‌ای هم برای بسته‌بندی نمی‌پردازیم» اشاره می‌كنند.
فروشندگان آجیل و خشكبار هم می‌گویند: «مشتریان باهوش، جنس را با دقت می‌بینند، آن را می‌چشند و بعد خرید می‌كنند.»
اما بد نیست بدانید آجیل و خشكبار قابلیت آلودگی به قارچی نظیر آفلاتوكسین را دارند كه واحدهای صنعتی با توجه به وجود پروانه‌های بهداشتی، ضوابط و دستورالعمل‌ها ملزم به اندازه‌گیری قارچ آفلاتوكسین بر روی محصولاتشان هستند، اما در محصولات سنتی آجیل و خشكبار، این اندازه‌گیری‌ها صورت نگرفته و محصول تولیدی قابل ردیابی نیست.
● خودكشی در شب یلدا
البته قرار نیست كه شما در شب یلدا كه شب سلامتی نام گرفته، در اثر مصرف بیش از حد خوراكی‌ها یا استفاده از خوراكی‌های آلوده بیمار شوید و طعم بلندترین شب سال را با بیماری و درد تلخ كنید، در زیر توصیه‌هایی آورده شده كه به شما كمك می‌كند تا از برخی موارد آزار دهنده پرهیز كنید:
۱) پوست میوه‌هایی مثل انار و هندوانه را حتماً به دقت بشوئید، چرا كه خوردن انار، آب لمبو و هندوانه در صورتی كه آلوده باشند، هرگز لذت بخش نیست.
۲ ) اگر در آجیلی كه خریداری می‌كنید بادام زمینی بدون پوسته قهوه‌ای و به شكل فله‌ای وجود دارد حتماً آن را پاك كنید و دقت كنید كه در بین آن دانه‌های سیاه ریز وجود نداشته باشد.
۳ ) افرادی كه از بالا بودن تری‌گلیسرید خون رنج می‌برند، بهتر است از مصرف دانه‌های چرب مثل پسته، بادام، گردو و... خودداری كنند.
۴ ) مصرف آجیل بوداده كه حاوی نمك فراوان است به هیچ وجه به كسانی كه فشار خون بالایی دارند یا از مشكلات كلیوی رنج می‌برند، توصیه نمی‌شود.
۵ ) بهتر است در انتخاب آجیل دقت كرده و به عنوان مثال پسته‌هایی كه پوست بسیار زرد براق یا مغز قرمز رنگ شده دارند و یا تخمه‌هایی كه برای پررنگ‌تر شدن از رنگ‌های مصنوعی در آنها استفاده كرده‌اند را خریداری نكنید.
۶ ) خوراكی‌های شب یلدا به اندازه كافی متنوع و حجیم هستند، پس توصیه من به شما این است كه یا شام را حذف كنید یا شام بسیار سبكی میل كنید.
۷ ) به خاطر داشته باشید كه آجیل خام تا یكسال قابل نگهداری است، اما بعد از تفت دادن بهتر است هر چه زودتر مصرف شود.

صدف كوه‌كن

منبع : روزنامه همشهری