گلابی

درکتب طب سنتی بانامهای((کمثرا))و((انجاص))نام برده می شود.انواع پرورشی ودرشت آن به فارسی درمناطق ایران نامهای محلی متنوعی دارندازجمله((شاه میوه)) ، ((حسینی))،((عباسی))،((شاه امرود))،((امرود))و... که ضمن شرح مشخصات گونه های گلابی بومی ایران جداگانه گفته خواهد شد. به فرانسوی میوه آن راpoireودرخت آن راpoirierوبه انگلیسی میوه آن را pearودرخت آن راpear treeوcommon pear treeمی نامند.درختی است از خانواده Rosaceaeاز جنس pyrus،نام علمی آن به طور کلی pirus communis L.وpyrus communisمی باشد.
این درخت درایران انواع متنوعی داردکه کاشته می شودو گونه های وحشی مختلفی
درمناطق مختلف ایران دردامنه های البرزوزاگرس می روید که مشخصات ونام علمی و محل رویش هر یک جداگانه ودر آخراین بخش شرح داده می شود.
● مشخصات
گلابی درختی است که درمناطق سردسیرکوهستانی لطیف وشاداب می شودولی درمناطق مختلف ایران ازمرطوب ونیمه مرطوب تااستپی خشک.نیمه خشک کاشته می شود.
میوه انواع پرورشی آن درشت،مخروطی شکل،گوشت دار شیرین ویاشیرین وترش وآبدار است و درداخل میوه دانه های آن قرار داردکه شبیه دانه های به وسیب است،
ولی هیچ گونه لعاب ندارد.ریشهء درخت گلابی عمودی است وبه طور مخروطی و ضخیم درزمین فرومی رود.
● ترکیبات شیمیایی
از نظر ترکیبات شیمیایی در برگهای تازهء آن ۹/۲-۸/۰درصد تانن مشخص شده است .
دربرگهای خشک آن ۳/۱-۳/۰درصد اورسولیک اسید یافت می شود.دربرگهای جوان گلابی یک ترکیب جدید فنولیک که به کمپوندuمعروف است وجودداردکه آثارفیزیولوژیکی آن نشان می دهدکه ممکن است مشابه باآربوتین باشد(s.g.i.m.p).
درپوست ریشه وساقه درخت گلابی وجود گلوکوزیدی به نام فلوریدزین مشخص شده است.
در دانه گلابی نیز کمی آمیگدالین و درحدود۱۵درصدروغن ثابت گزارش گردیده است.
تجزیه شیمیایی نشان می دهد که در هر یک صد گرم گلابی خام پرورشی اهلی با پوست به طور متوسط موارد زیر وجود دارد:
آب۸۳درصد،هیدراتهای کربن ۱۴درصد،خاکستر۴%درصد،کلسیم ۸میلی گرم ،فسفر۱۱ میلی گرم، پتاسیم ۱۳۰ میلی گرم، آهن ۳/۰ میلی گرم ، سدیم ۲ میلی گرم، ویتامین A خیلی کم (۲۰ واحد بین المللی)،ویتامین C ۴میلی گرم ، اسید های آلی آزاد مانند مالیک اسید وسیتریک اسید و تانن وغیره درحدود۲-۱درصد ،تیامین۰۲/۰%میلی گرم ،رایبوفلاوین۰۴/۰%میلی گرم ،نیاسین۱/۰%میلی گرم،نوع قندموجود در گلابی بیشتر از لوولوز است که همان فروکتوز می باشد.
● خواص-کاربرد
میوه گلابی به طور کلی قابض وآرام بخش وتب براست.ازنظرطبیعی نوع شیرین ودرشت آن طبق نظرحکمای طب سنتی معتدل مایل به گرم ودرضمن تر می باشد.
ازلحاظ خواص ،مقوی وفرح آور وقابض ودرعین حال ملین است.دماغ را ترو تازه می کند .مقوی قلب و معده وهاضمه است ورافع خفقان وتشنگی .سوزش مثانه را رفع می کند وملین مزاج است ولی بعد از لینت دادن و کار کردن قبض می کند .تمام اعضای گیاه شامل برگ و شکوفه سرد و خشک است .شکوفه آن مقوی دل است و خونریزی واسهال را بند می آورد .
ضماد شکوفه گلابی ورم چشم را تحلیل می برد.تخم گلابی ایجاد آشفتگی می نمایدوضد کرم است و اگر۱۰ گرم آن را بخورند کرم را کشته و خارج می سازدو برگ آن اسهال را بند می آورد و اگر ۲۰ گرم از آن را بخورند اسهال را قطع می کند .
گرد برگ آن برای خشک کردن و التیام زخم نافع است وسوخته چوب وبرگ آن از نظر خواص قایم مقام توتیا می باشد .اگر گلابی کاملا رسیده و تازه باشد ضررآن کم است و برای گرم مزاجان مفید و مقوی ولی در سرد مزاجهاو اشخاصی که معده ضعیفی دارند اسراف در خوردن آن نفاخ است خصوصا اگر میوه نارس خورده شود ،از نظر اشخاص سرد مزاج باید مربای زنجبیل و رازیانه بخورند .
گلابی نباید در مواقعی که شکم خالی است خورده شود،به علاوه بعد از خوردن گلابی نباید در مواقعی که شکم خالی است خورده شود ، به علاوه بعد از خوردن گلابی نبایدآب خورد ،خصوصا آب سرد و غذای غلیظ که احتیاج به آب خوردن باشد.
گلابی ترش که به ((گلابی چینی))معروف است از نظر طبیعت سردو خشک است .
مقوی معده و کبد است .اشتها آور ،مسکن غلیان خون و حدت صفرا می باشد ،تشنگی را رفع می کندوقی واسهال را بند می آورد .گلابی ترش برای اشخاص سالخورده وبیماران مبتلا به فلج وسرد مزاجان مضر است وباید با عسل وزیره وکندر و نظایر آن بخورید ویا آن را بصورت کمپوت وپخته با شکرو عسل بخورند .
گلابی وحشی که انواع آن در ایران درآخراین بخش شرح داده می شود از نظر طبیعت خیلی سرد و خشک است .از لحاظ خواص ،قابض است و اگر گرد خشک آن خورده شود اسهال را بند می آورد .ریختن گرد آن روی جراحتهابرای خشک کرد جراحت والتیام آن مفید است .انواع دشتی یا کوهی آن از نظر طبیعت شبیه و خواص آنها نیز مشابه وحشی است .
میوه گلابی های وحشی خیلی کوچک است وسفت وبه اصطلاح درگوشت آن ریگهای گوشتی ریز دارد که زیر دندان احساس می شود .تعداد تخم آن زباد و تخم گلابی نوع انچوچک به نام((انچوچک)) استفاده می شود.
از دم کرده های برگهای جوان درخت گلابی ۱۰۰ گرم برگ در هزار گرم آب جوش که حدود نیم ساعت دم می شود برای معالجه بیماری قند وبه عنوان مدرو برای رفع سنگ در مجاری ادرار استفاده می شود .درمدارک چینی از جوشاندهءبرگ برای کنترل بیماری قند استفاده می شود (کاریونه-کیمورا).
((دانج ابروج ))یا تخم ((انچوچک ))که ((تخم امرود))نیز گفته اند،از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی کمی گرم و از نظر تری و خشکی معتدل است . از نظر خواص برای نرم کردن سینه و حنجره واعصاب متشنج مفید است .فربه کننده است ودرافزایش نیروی جنسی نقش دارد و مدر می باشد.اگر آن را بکوبندودر آب شیره آن را بگیرندخوردن آن قاعده آور است .اسراف در خوردن آن برای معده خوب نیست وبرای رفع عوارض آن باید از شیرینی ها استفاده کرد.

دانیال تارمست

منبع : علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند