یادگاری بزرگداشت

گاهی یک قاب عکس و آدم هایش ترکیبی غریب می سازند. ترکیبی که فراتر از خود اتفاق و محلی است که آن عکس شکل گرفته. اصل اتفاق برگزاری پانزدهمین دوره جشنواره آرت فیلم در اسلواکی است و قاب عکس مربوط به شب پیش از اختتامیه. وقتی گروه «نواسموکینگ» دسته موسیقی امیر کاستاریکای فیلمساز، برنامه ای را در محوطه اصلی برپایی جشنواره در فضای باز اجرا می کنند و فیلمساز شهیر لهستانی رومن پولانسکی در کنار جعفر پناهی به تماشای این اجرای زنده می نشینند، بحث جذابیت اینجا مطرح می شود؟ عکس ما مهم تر است یا اتفاقاتی که در این جشنواره اروپای شرقی رخ داده؟
● رومن پولانسکی
فیلمساز ۷۳ ساله، خارج از این عکس، ارتباط دیگری هم با ایران امروز دارد. «اولیور توئیست» آخرین فیلم او که سال قبل در سراسر جهان به نمایش درآمده بود حالا در تهران روی پرده است و فرصت تماشای فیلم در سالن سینما برای آنهایی که هنوز هم به جادوی پرده نقره ای معتقدند وجود دارد؛ اما خارج از مرزهای ایران درباره پولانسکی می شود از دو مسیر مختلف وارد شد.
اولین مسیر حرف های پولانسکی به پناهی است که حاشیه گفت وشنود همین عکس به حساب می آید. وقتی پناهی با او درباره سینمای ایران صحبت کرده و از او خواسته برای جشنواره فجر به کشورمان بیاید پولانسکی در پاسخ گفته، سینمای ایران را می شناسد ولی هر سال ۴۶۰ جشنواره در جهان برگزار می شود که اگر قرار باشد به همه آنها سری بزند دیگر مجالی برای فیلم ساختن نخواهد داشت.
مسیر دوم خبری است که پولانسکی در حاشیه همین جشنواره و در گفت وگویش با خبرنگاران عنوان کرده؛ «فیلمی تاریخی خواهم ساخت با موضوع آتشفشان پمپی، ۷۹ سال پیش از میلاد مسیح. به تازگی کتابی درباره این اتفاق خوانده ام که فکر می کنم می شود از آن فیلم جذابی ساخت».
اصل اتفاق چیست؟ در سال ۷۹ قبل از میلاد، آتشفشان وزو حجم عظیمی از مواد آتشفشانی و خاکستر را فوران می کند. این مواد به صورت جریان های خاکستر به سرعت از دامنه های کوه سرازیر شده و شهر پمپی را در کمتر از چند ساعت می پوشاند. بیشتر مردم زیر خاکستر داغ می مانند و تقریباً تمام شهر کشته می شوند. داستان فیلم تازه رومن پولانسکی در این فضا اتفاق خواهد افتاد. پولانسکی همراه با ژری منسل دو کارگردانی بودند که امسال جایزه دوربین طلایی جشنواره آرت فیلم -جایزه افتخاری این جشنواره- را دریافت کردند.
● جعفر پناهی
رئیس هیات داوران آرت فیلم امسال تور جهانی اش را ادامه می دهد. او امسال پس از همراهی فیلم آفساید در کشورهای هلند، اسپانیا و هنگ کنگ این بار در اسلواکی در راس هیات داوران جشنواره سه جایزه فرشته آبی را به بهترین های جشنواره اهدا کرد. کریل مخانوفسکی برای فیلم «رویاهای ماهی» محصول مشترک برزیل، روسیه و امریکا، اسردان گلوبویچ برای فیلم «دام» و رفیع پیتز برای فیلم «زمستان است» کارگردانانی بودند که از سوی داوران جایزه های اصلی را دریافت کردند. در بخش فیلم های شرقی هم جایزه جشنواره به «مادر و چشم» از فاروق لانکرویچ فیلمساز بوسنیایی رسیده است.
امسال جدا از داوری برای پناهی یک برنامه بزرگداشت هم در جشنواره آرت فیلم در نظر گرفته بودند که در این بزرگداشت فیلم های این فیلمساز به نمایش درآمده. فیلم های پناهی بخشی از بیش از ۱۶۰ فیلم نمایش داده شده در آرت فیلم بوده که میزبانی و مدیریت این نمایش ها را ایزابل هوپر ستاره سرشناس فرانسوی برعهده داشته. پناهی بعد از «آفساید» هنوز فیلم تازه ای را جلوی دوربین نبرده و این فیلم هم همانند کارهای قبلی فیلمساز در داخل ایران به نمایش درنیامده است.
‌● رابطه دو وجهی
میان دو فیلمسازی که امسال از سوی جشنواره آرت فیلم مورد توجه قرار گرفته اند، یک وجه تشابه وجود دارد. هر دو فیلمسازانی هستند که خارج از مرزهایشان اعتبار یافته اند و مورد توجه قرار گرفته اند.
از یک طرف رومن پولانسکی فیلمساز کهنه کار لهستانی سال هاست که از موطن خودش بیرون زده اما حالا اجازه زندگی در کشوری چون امریکا را هم که روزگاری محل وقوع قصه هایش بود ندارد. این مشکل چنان بود که او حتی برای گرفتن اسکار بهترین کارگردانی هم نتوانست به محل برگزاری جشن در کالیفرنیا برود و از معدود جایزه هایی ست که بدون حضور برنده اصلی اعلام شد.
پولانسکی این سال هایش را در اروپا گذرانده و حتی لوکیشن هایش را هم جایی بیرون از امریکا گرفته. پولانسکی این سال ها فیلمساز بی حوصله ای است و نمونه این بی حوصلگی را می شد در جشنواره کن امسال و در جواب تند و تیز او به خبرنگارانی که سوال های بی ربطی از او کرده بودند سراغ گرفت.
در سوی دوم جعفر پناهی فیلمسازی است که پس از نمایش فیلم اولش در ایران دیگر هیچ گاه فیلمی از خودش را در اکران عمومی کنار تماشاگر ندیده و فقط آخرین فیلمش یعنی «آفساید» در بخش میهمان جشنواره فجر چند نمایش معدود داشته است.
«آفساید» این روزها در چند سینمای امریکا روی پرده است و چندی قبل «آفساید» پناهی هم از یک جشنواره امریکایی جایزه اصلی را دریافت کرد اما پناهی هم همانند پولانسکی به امریکا نمی رود. تفاوت در این است که اگر پولانسکی اجازه ورود به امریکا ندارد، پناهی پس از اتفاقی که در آخرین ورودش به این کشور رخ داد دیگر به امریکا سفر نمی کند.
حالا قاب عکس یادگاری جشنواره اسلواکی، می تواند رابطه دووجهی این فیلمسازان بین المللی را معنایی دیگر دهد. سینما، هنر بدون مرز است و فاصله ها را همین قدر راحت از میان برمی دارد. جادوی سینما در چنین مواقعی به چشم می آید.

کیان محمدی

منبع : روزنامه شرق