شب قدر، عمق معنای وصیت‌نامه علی(ع) است

هجده روز از بهترین ماه خدا سپری شد. و امشب وعده دیدارمان فرا رسیده است. هر آنچه در همه شبهای سال انجام دادیم، گذشت.
امشب، زمان جبران گذشته است، دست نیاز و تضرع به درگاه پروردگار دراز می‌كنیم و از درگاه خداوند آمرزش می‌طلبیم بر آنچه از سر غفلت انجام داده‌ایم و با دلی پر از امید به فردایی بهتر، خویش را برای تزكیه نفس آماده می‌كنیم.
شب قدر، شب آمرزش گناهان و تعیین سرنوشت یك ساله ماست. اما نكته‌ای را كه نباید از آن غفلت كنیم، همت و تلاش، برای دستیابی به این موهبت الهی است...
بررسی فضایل و ویژگیهای شب قدر و آنچه باید در این شب عزیز صورت پذیرد تا به مواهب الهی آن دست یابیم، موضوع سخن استاد حسین انصاریان است كه در گفتگو با خبرنگار قدس، به آن پرداخته شد.
●استاد! در یك نگاه كلی، علت عظمت شبهای قدر را در چه می‌بینید؟
عظمت شب قدر را باید از چند جهت مورد توجه قرار داد؛ یكی اینكه چنین شبی نزد پروردگار آن قدر اهمیت دارد كه یك سوره مستقل از ۱۱۴ سورهٔ قرآن كریم، تحت عنوان «قدر» نازل شده است. اینكه خداوند مهربان، یك سوره را در قرآن به نام چنین شبی اختصاص داده و با تمجیدی كه در همین سوره از شب قدر كرده، از عظمت آن در پیشگاه مقدس پروردگار حكایت دارد. البته عنصر «زمان» با عنصر «مكان»، فرقی نمی‌كند ولی وقتی كه خداوند به یك زمان یا مكان و یا حتی به یك ساختمان نظر خاصی دارد، شرافت پیدا می‌كند. خانه كعبه تشكیل شده است، این قدر عظمت دارد كه از همه خانه‌هایی كه در جهان بوده و هست، مهمتر است. این به خاطر عنایت خاص حضرت حق است كه آثار آن نظر هم در مناسك حج ظهور دارد. در قبله بودنش و در نماز نمازگزاران عالم ظهور دارد. شب قدر هم این گونه است. نظر خاصی كه خداوند به این شب داشته، به آن ارزش، شرافت و عظمت داده است. پس وقتی قرآن سوره خاصی به نام این شب دارد و از آن تمجید شده، نشان می‌دهد كه شب «قدر» زمان ویژه و خاصی است.
●آیا انتخاب این شب را در ظرف زمانی ماه رمضان، می‌توان دلیلی بر عظمت آن دانست؟
بله! همین طور است، زیرا یكی دیگر از ویژگیهای خاص شب قدر این است كه خداوند بزرگ، این شب را در ماه مبارك رمضان قرار داده است. خود ماه مبارك رمضان در پیشگاه پروردگار، ماه خاصی است. یقیناً از یازده ماه دیگر قمری، از نظر معنویت مهم‌تر و بالاتر است. چنانكه در دعاهای روز هم می‌خوانیم: «شرفته و عظمته و كرمته علی‌الشهور...» و از دوازده ماه قمری هم تنها ماه مبارك رمضان است كه اسمی از آن در قرآن به میان آمده است. شب قدر، یك شب بیشتر نیست ولی در حقیقت ماهی پرعظمت مثل رمضان، ظرف چنین شبی است و این دومین منظرگاه فضیلت شب قدر است.
●و تعیین سرنوشت انسانها و تقدیر آینده آنان، دیگر فضیلت قدر...
اتفاقاً «قدر» بودن، دیگر منظرگاه فضیلت این شب نورانی است. «قدر» مصدر و به معنای اندازه‌گیری است. یعنی چنین شبی، خداوند متعال پرونده بندگانش را برای یك سال، اندازه‌گیری می‌كند و سرنوشت بنده‌اش در این شب مشخص می‌شود؛ مما این دلیل بر این نیست كه این مسأله اجباری انجام می‌گیرد؛ یعنی گفته شود كه چون خداوند چنین رقم زده، پس هیچ تخلفی از این رقم، نمی‌توان كرد. یك نفر در یك سال بعد از شب قدر نمی‌تواند بگوید كه خوبیها، عبادات و كرامات من اجباری است و چون برای من نوشته شده بود، پس باید تحقق پیدا می‌كرد. یا كسی نمی‌تواند بگوید از این قدر تا آن قدر اگر من انواع گناهان را مرتكب شدم، به این خاطر بوده كه برایم مقدر كرده بودند. این تعبیر و معنای درستی از قدر نیست. آن فرد كه شایستگی و لیاقت به خدا نشان دهد، خدا بر اساس لیاقت و باطنش و براساس درون و اندیشه صحیح او، برایش پرونده زیبایی تقدیر می‌كند و آنكه لیاقت نشان ندهد و تكبر نشان داده و از پروردگار رو برگرداند، در نهایت خداوند متعال، او را به خودش واگذار می‌كند. یعنی آنچه را كه در پرونده او مقدر می‌كند، او را به خودش واگذار خواهد كرد. و این یك منظرگاه دیگر از فضیلت شب قدر است.
●استاد! نزول قرآن در این شب، عظمت و قداست آن را دو چندان می‌كند، رابطه بین نزول این كتاب هدایتگر آسمانی با این شب با عظمت در چیست؟
خداوند چنین شبی را شب نزول دفعی قرآن قرار داده است و سؤال این است كه آیا انسان به وجود آمده بود یا خیر؟ آنچه كه پیداست، ماههای قمری وجود داشته‌اند چنان كه در قرآن این موضوع بیان شده است، پس نظام ماههای قمری قبل از انسان بوده است. احتمالاً در ماه رمضان قبل از وجود انسان و یا در زمان بعثت پیغمبر(ص)، در شب قدر كل قرآن مجید را از پنهان علمش به لوح محفوظ ظهور داده و بعد هم جبرئیل آن را برای پیغمبر(ص) نازل و قرائت می‌كرد. پس شب قدر، ظرف نزول كل قرآن است. حال باید گفت قرآن را برای چه فرستاده‌اند؟
«هدی للمتقین» برای آنان كه بخواهند خودشان را از عذاب آخرت حفظ كنند، هدایت است و آنان كه نخواهند خود را از این عذاب حفظ كنند قرآن برای آنان هدایت نخواهد بود. قرآن آمده برای اینكه مردم را از دوزخ نجات دهد و به بهشت برساند. به فرموده پیغمبر(ص)، قرآن خیر دنیا و آخرت مردم است. پس این هم از فضای دیگر شب قدر می‌باشد كه این شب، ظرف كتاب خدا ـ قرآن مجید ـ است.
●در سوره مباركه قدر از برتری این شب بر هزار شب سخن گفته شده است، دلیل این تعبیر چیست؟
دیدگاه دیگری كه در فضایل شب قدر مطرح می‌باشد، این است كه به بیان قرآن مجید، این شب از هزار ماه برتر است و این برتری از نظر انرژی، معنویت و نورانیت می‌باشد، و فضیلت آن از سی‌هزار شب، برتر است.
●در ادامه این آیه، آیه دیگری از نزول فرشتگان در این شب، می‌گوید...
این شب در هر سال، شب نزول ملائكه است؛ «تنزل الملائكه والروح»؛ روح همان جبرئیل است و در این شب علاوه بر فرشتگان، جبرئیل هم به زمین نازل می‌شوند. در روایات آمده است كه ملائكه در این شب نازل می‌شوند و خدمت امام عصر(عج) می‌رسند و سرانجام یك سلسله مسایل معنوی با ایشان مطرح می‌شود كه ایشان قطعاً برای امت، درخواستهایی از پروردگار دارند و به ملائكه منتقل می‌كنند و همین نزول ملائكه، یك سلسله امور مثبتی را برای كره زمین به دنبال دارد و مجموعه اینها، تقریباً دورنمای مسایلی است كه می‌توان راجع به قدر گفت.
●حكمت مشخص نبودن شب قدر، از جمله مباحثی است كه به طرق مختلف مطرح شده است. نظر جنابعالی در این باره چیست؟
روایتی در باب دعا وجود دارد كه معصوم(ع) می‌فرماید: گاهی بندگان خدا دعا می‌كنند، شرایط استجابت دعا هم آماده است ولی این دعا مستجاب نمی‌شود. از ائمه(ع) سؤال شده است كه با وجود آماده بودن شرایط، چرا این دعا مستجاب نمی‌شود؟
ایشان پاسخ داده‌اند: خدا فرموده اگر دعای این بنده را مستجاب كنم، خیالش راحت شده و دیگر نخواهد آمد. مستجاب نمی‌كنم تا دوباره برگردد. چون صدای او و دعای او را دوست دارم. این موضوع را به شب قدر هم می‌توان منتقل كرد. اگر این شب را در میان سه شب گم كرده‌اند، برای آن است كه خدا دوست دارد مردم سه شب احیا بگیرند. سرانجام یكی از این شبها به طور قطع، شب قدر است و دو شب دیگر هم مورد محبت خداست؛ یعنی خدا خواسته كه بندگانش به زیارتش بروند.
●یكی از اهداف عبادت و احیا در شبهای قدر، ایجاد تحول روحی در شخصیت انسانهاست. نسبت این شب را با تحولات روحی و رفتار انسانها، چگونه ارزیابی می‌كنید؟
از آنجا كه مردم در این شب، آمادگی روحی بیشتری دارند، چنانچه هنرمندی هم برای آنها در شب قدر سخنرانی كند و احیا بگیرد، درصد بالایی از مردمی كه در آن احیا هستند، توبه و ترك گناه می‌كنند و در آنها ایجاد تحول می‌شود. زندگی دوباره‌ای را شروع می‌كنند و از زندگی مادی صرف به زندگی انسانی و الهی می‌رسند.
●انسانها برای درك هر چه بهتر فضایل شب قدر، وظایفی بر عهده داشته و به آمادگی‌هایی محتاجند. در این زمینه چه رهنمودی دارید؟
بهترین راهش این است كه زمینه ترك گناهانی را كه به آن عادت دارند، با كمك گرفتن از خدا آماده كنند و اگر بخواهند در شب قدر، خدا قبولشان كند، در مرحله اول، واجب است كه از حق‌الناس پاك شوند.
چون خداوند عزوجل، هم به حضرت عیسی(ع)، هم به حضرت موسی(ع) و هم به پیامبر عظیم‌الشان اسلام(ص) فرموده كسی كه به ناحق، حقوقی از مردم را بر عهده دارد و نمی‌دهد، او را نمی‌پذیرم. چنین فردی ملعون است، چنین شخصی تا به دنبال جبران مافات نباشد و تا به دنبال رضایت مردم با پدر و مادری كه مورد ظلمش واقع شده‌اند و یا زن و بچه‌ای را كه مورد ستم او قرار گرفته‌اند را جلب نكند، مطمئن باشد كه راهش نخواهند داد.
●چه توصیه‌ای برای حفظ و استمرار تحولات روحی حاصل از این شبها دارید؟
بهترین توصیه، همان توصیه پیامبر(ص) به علی(ع) است. پیغمبر(ص) به امیرالمؤمنین(ع) در این رابطه فرمودند: «خدایا، علی را در این زمینه كمك كن.» وقتی علی(ع) بدون كمك خدا نتواند حركت كند، حساب ما روشن است. ما آنچه را كه از خدا گرفتیم، در طول سال باید یادمان باشد كه عاجزانه از خدا بخواهیم این داده و عنایتش را از ما پس نگیرد و خود این دعا، از دعاهای مستجاب است.
●عافیتی را كه گفته‌اند در این شب از خدا بخواهید، در چه زمینه‌هایی معنا پیدا می‌كند؟
سلامت بدن، فكر، روح، اخلاق، عمل، دنیا و آخرت خود و خانواده است. عافیت، كلمه‌ای جامعه و غیر از سلامت جسمانی است.
و سخن آخر...
امیرالمؤمنین(ع) كه شب نوزدهم، شب ضربت خوردن و شب بیست‌و یكم شب شهادت ایشان است، در آخرین لحظه‌های حیات، به جای اینكه «لااله‌الاا...» بگوید و شهید شود، یا دعا بخواند و ذكر بگوید، وصیت‌نامه‌ای را تنظیم كرده كه به تمام مردم كره زمین تا قیامت درس داده است. از روش انسان نسبت به خدا، روش انسان در برابر مردم، رفتارش نسبت به ایتام، روشش نسبت به قرآن و حتی از روش برخورد با دشمن هم توصیه‌هایی دارد؛ یعنی حتی سفارش قاتلش را می‌كند.
به فرزندانش می‌گوید: «در تاریكی شما نبودید و این مرد فقط یك ضربت به من زده است. اگر خودم زنده ماندم، می‌دانم چكار كنم.» به فرزندانش می‌فرماید: «اگر از دنیا رفتم، بیشتر از یك ضربت به او نزنید كه ضربت دوم حرام و خلاف شرع است. نگذارید بدن او به دست مردم بیفتد. مردم به خاطر ضربه‌ای كه از كار او خورده‌اند، ممكن است با نوك خنجر، شمشیر و یا چوب، بدنش را مثله كنند. پیغمبر(ص) اجازه نداده كه حتی بدن بدترین دشمن هم مثله شود.» توصیه می‌كنم مردم بیایند و در شب قدر این وصیت را دقیق بخوانند و آن را سرمشق راه زندگی‌شان قرار دهند.
اگر انسان، اقتدای به علی(ع) كرد، شیعه اوست. امیرالمؤمنین(ع) یك دستورالعمل جامع و یك نسخه كامل، به عنوان وصیت‌نامه در شب بیست‌و یكم ارایه كرده‌اند كه همه چیز در آن وصیت هست. یكی از جملات مهم ایشان در این وصیت‌نامه این است كه: «شما را به نظم در امور سفارش می‌كنم.» این سخن یعنی اینكه مردم در همه امور خود، اهل نظم و قانون باشند. به قانون دولت و به قانون خدا، به قانون خانه و به قوانین اجتماعی احترام بگذارند تا كشور سر و سامان گرفته و مشكلات حل شود. مردم، این وصیت مولا علی(ع) را معیار و میزان قرار داده و به آن اقتدا كنند.

گفتگو با استاد حسین انصاریان
پایگاه استاد حسین انصاریان

منبع : عرفان