زیان های مسابقه تسلیحات هسته ای

جهان امروز از چالش های مهمی از جمله بی عدالتی و رفتارها و سیاست های توام با استانداردهای دوگانه رنج می برد. متاسفانه، برخی کشورها که خود را ضامن صلح و امنیت و حامی معاهدات بین المللی می دانند، با انجام اقدامات غیرقانونی از تعهدات خود سرباز می زنند و هم چنان نهادهای بین المللی که هدف آنها خدمت به ملت ها و کشورهای جهان است را تضعیف می کنند.
۴۰ سال پیش جامعه بین المللی به منظور استقرار صلح و امنیت در سراسر جهان اقدام به انعقاد معاهدهNPT به عنوان سنگ بنای خلع سلاح هسته ای و رژیم منع اشاعه کرد. با وجود نارسایی های این معاهده به ویژه تبعیض ذاتی بین داراها و ندارها، این انتظار وجود داشت تا با اجرای مفاد این معاهده تحولات ژرفی در زمینه خلع سلاح هسته ای ایجاد شود و سعادت و آسایش بشریت ارتقا یابد.
براساس این معاهده کشورهای غیرهسته ای خود را متعهد کردند تا انتخاب سلاح هسته ای را کنار بگذارند و کشورهای هسته ای نیز متعهد شدند تا زرادخانه های خود را نابود کنند. به طور خلاصه این اقدامات دو رکن معاهدهNPT هستند و حق مسلم تمامی کشورهای عضو برای توسعه تحقیقات، تولید و استفاده از انرژی هسته ای برای مقاصد صلح آمیز و تقویت همکاری های هسته ای به عنوان رکن سوم مکمل دو رکن دیگر شد.
امروز پس از گذشت چهار دهه این سوال مطرح است که ما در چه وضعیتی قرار داریم. نگاهی به دهه های گذشته و شرایط موجود تصویری کامل و قضاوت بهتری از دستاوردهای جامعه بین المللی از اجرای مفاد این معاهده را در اختیار ما قرار خواهد داد. متاسفانه این بازنگری نشان دهنده یک رفتار نامتوازن تبعیض آمیز همراه با استانداردهای دو گانه در اجرای مفاد این معاهده است. پایبند نبودن کشورهای هسته ای نسبت به تعهدات خود در زمینه خلع سلاح هسته ای تصریح شده در ماده ۶ این معاهده، همچنان صلح و امنیت بین المللی را تهدید می کند. جامعه بین المللی نسبت به اقدامات و سیاست های به ویژه آمریکا، انگلیس و فرانسه درمورد تداوم وجود هزاران سلاح هسته ای در دست آنان، اشاعه افقی و عمودی سلاح های هسته ای، انتقال و شراکت هسته ای در قلمرو کشورهای فاقد سلاح های هسته ای کاهش آستانه توسل به سلاح های هسته ای و خطر استفاده از این نوع تسلیحات غیرانسانی علیه کشورهای غیرهسته ای نگرانی های جدی دارد. این واقعیات به طور جدی توازن ظریف بین حقوق و تعهدات کشورهای دارنده و فاقد سلاح های هسته ای را زیر سوال برده است. این شرایط زمانی خطرناک تر می شود که در می یابیم روند تهدید به کاربرد این سلاح های مخوف به عنوان ابزاری برای اهداف سیاسی همچنان به قوت خود باقی است.
در میان کشورهای غیرهسته ای عضو این معاهده، این سوال مشروع مطرح است که با الحاق به این معاهده چه امتیازاتی کسب کرده اند. کشورهای غیرهسته ای تا چه زمانی باید در انتظار تحقق امحای سلاح های هسته ای به عنوان هدف متعالی این معاهده باقی بمانند. جامعه بین المللی حق دارد تا نسبت به تکرار نشدن تراژدی انسانی آن گونه که در هیروشیما و ناکازاکی رخ داد، اطمینان یابد.
با وجود پایبند نبودن کشورهای هسته ای نسبت به اجرای تعهداتشان طبق مفاد این معاهده کشورهای غیرهسته ای تنها با اهداف بشردوستانه و امید به تحقق اهداف والای این معاهده در کنفرانس سال ۱۹۹۵ با تمدید نامحدودNPT موافقت کردند. با این اقدام، جامعه بین المللی یک بار دیگر به کشورهای هسته ای فرصت داد تا حسن نیت خود را نشان دهند. هم چنین کنفرانس بازنگری این معاهده در سال ۲۰۰۰ مبین امیدی بود تا این معاهده از این حالت بی ثبات و نامتوازن رهایی یابد. ولی پس از آن چه اتفاقی افتاد؟ تحولات پس از سال ۲۰۰۰ نه تنها مایوس کننده بلکه یک پس رفت بزرگ در دستیابی به اهدافNPT بود. سیاست برخی کشورهای هسته ای نسبت به نفی و رد تعهد صریح برای امحای سلاح های هسته ای، آینده این معاهده و دورنمای صلح و امنیت در جهان را به خطر انداخت. متاسفانه پس از پیشرفت حاصله در کنفرانس بازنگری سال ۲۰۰۰ ابتدا آمریکا "تعهدات صریح کشورهای هسته ای برای امحای کامل زرادخانه های هسته ای منجر به خلع سلاح هسته ای " را رد کرد و متعاقبا یکی از مقامات ارشد این کشور اعلام کرد که "تعهدی براساس ماده ۶ این معاهده وجود ندارد." این سیاست موجب شد تا کنفرانس بازنگریNPT در سال ۲۰۰۵ به هیچ گونه نتیجه محتوایی دست نیابد.
آن چه ذکر شد یگانه دلیل افزایش نگرانی های کشورهای غیرهسته ای نیست. بسیاری از موارد پایبند نبودن و نقض مفادNPT ، اصول و اهداف این معاهده را با چالش جدی مواجه کرده است در این راستا تنها برخی از موارد پایبند نبودن از سوی آمریکا، فرانسه و انگلستان را که به طور مشروح در مقالات کاری جمهوری اسلامی ایران ارایه شده متذکر می شوم تا بدین وسیله این اجلاس بتواند با یافتن راه حل های قاطع این نگرانی ها را رفع و توصیه های ملموسی را به کنفرانس بازنگریNPT در سال ۲۰۱۰ ارایه کند. برخی موارد پایبند نبودن به شرح ذیل است:
- مخالفت مستمر کشورهای هسته ای با اجرای ۱۳ گام عملی به عنوان بخشی از تعهدات صریح برای تحقق خلع سلاح هسته ای که در سال ۲۰۰۰ با اجماع به تصویب رسید:
تداوم ترتیبات مشارکت هسته ای با کشورهای غیرهسته ای بر خلاف مواد ۱ و ۲ ان. پی. تی به ویژه از طریق استقرار سلاح های هسته ای در کشورهای اروپایی عضو ناتو، همانطوری که اخیرا وزیر امور خارجه آلمان نیز به آن اعتراف کرد:
اشاعه عمودی سلاح های هسته ای از طریق توسعه انواع جدید سلاح های هسته ای و نوسازی زرادخانه های هسته ای قدیمی;
- مخالفت با اعطای تضمین های امنیتی منفی به کشورهای غیرهسته ای مبنی بر استفاده نکردن از سلاح های هسته ای علیه این کشورها و حتی تهدید به استفاده از سلاح های هسته ای علیه آنها;
- گسترش دکترین های نوین به منظور توجیه اتکا به سلاح های هسته ای به ویژه با تاکید بر نقش محوری سلاح های هسته ای به عنوان ابزار موثر برای دستیابی به اهداف امنیتی و سیاست خارجی، و هدف گیری کشورهای غیرهسته ای عضو این معاهده;
اشاعه افقی سلاح های هسته ای از طریق ارایه تجهیزات یا مواد به کشورهای غیر عضو که نقض بند ۲ از ماده ۳ معاهده بود و جهان شمولیNPT را نیز به خطر انداخته است.
در این راستا همکاری مداوم آمریکا، انگلیس و فرانسه با رژیم صهیونیستی نقض آشکار تعهدات این معاهده و نتایج کنفرانس های بازنگری سال های ۱۹۹۵ و ۲۰۰۰ بوده و موجد نگرانی واقعی برای جامعه بین المللی به ویژه کشورهای عضو این معاهده در منطقه خاورمیانه است. زرادخانه و تاسیسات سلاح های هسته ای رژیم صهیونیستی تهدیدی واقعی علیه تمامی کشورهای منطقه و صلح و امنیت جهانی است. مخالفت این رژیم با تمامی درخواست های بین المللی برای الحاق به این معاهده نیز مانع اصلی تحقق منطقه عاری از سلاح های هسته ای در خاورمیانه است.
شایان ذکر است که حملات وحشیانه اخیر رژیم صهیونیستی علیه همسایگان فلسطین اشغالی تحت بهانه های واهی، کشتار غیرنظامیان از جمله زنان و کودکان در غزه توسط سلاح های مخرب و منع شده بین المللی نظیر سلاح های حاوی فسفر و اورانیوم ضعیف شده و مخالفت با هرگونه درخواستی توسط جامعه بین المللی برای توقف کشتار مردم بی گناه همگی نشان می دهد که تهدیدناشی از سیاست های این رژیم نژادپرست و مهاجم چقدر جدی است. لازم به گفتن نیست که سلاح های هسته ای در دست چنین رژیمی تا چه اندازه می تواند به طور جدی صلح و امنیت را در سطوح منطقه ای و جهانی به خطر اندازد و به یک فاجعه منجر شود.
در حالی که پایبند نبودن کشورهای هسته ای به خلع سلاح هسته ای، ناامیدی کشورهای غیرهسته ای را به همراه داشته است، کشورهای در حال توسعه از دیگر رهیافت های تبعیض آمیز توام با استانداردهای دوگانه در اجرای ماده ۴ این معاهده با هدف محروم کردن آنان از حقوق مشروع و مسلم خود رنج می برند. برخی کشورها دائما مفاد ماده ۴ ان. پی .تی را نقض می کنند. در حالی که این ماده مبین همکاری های بین المللی و انتقال فن آوری های صلح آمیز هسته ای برای کشورهای عضوNPT است. برخلاف این تعهدات، معدودی از کشورهای هسته ای محدودیت های یک جانبه ای را علیه کشورهای عضوNPT به ویژه کشورهای در حال توسعه وضع کرده اند.
نقض فاحش تعهدات مصرحه در ماده ۴ این معاهده توسط برخی از کشورها با هدف محروم کردن کشورهای عضو از اجرای حقوق مسلم آنها، استفاده ابزاری از سازمان های بین المللی و تحمیل تحریم های غیرقانونی و یک جانبه، نگرانی بزرگی برای کشورهای در حال توسعه است که منجر به تضعیف اعتبار و آینده معاهده نیز می شود. این موضوع بایستی به طور جدی در کنفرانس بازنگری آتی موردپیگیری قرار گیرد. اجرای ماده ۴ این پیمان و پایبندی به تعهدات از جمله تسهیل همکاری های بین المللی در این زمینه بایستی از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز مورد راستی آزمایی قرار گرفته و کشورهای خاطی بایستی خسارات وارده به کشورهای عضو را جبران کنند.
در این راستا، تصمیم بی سابقه گروه صادرکنندگان هسته ای(NSG) به عنوان یک نهاد انحصاری و غیرشفاف که به اصطلاح برای تقویت رژیم منع اشاعه ایجاد شده نیز به شدت اعتبارNPT را مخدوش کرده است. این تصمیم نقض فاحش بند ۲ از ماده ۳ این معاهده است. این تصمیم که به واسطه فشار سیاسی آمریکا اتخاذ شده، نقض آشکار تعهدات کشورهای هسته ای براساس تصمیم متخذه تحت عنوان اصول و اهداف کنفرانس ۱۹۹۵ و سند نهایی کنفرانس بازنگری سال ۲۰۰۰ به منظور تقویت جهان شمولیNPT است و به طور جدی به اعتبار و تمامیت معاهده آسیب زده است. چنین تصمیمی خود گواه بر تداوم سیاست های دوگانه و تبعیض آمیز در اجرای مفاد معاهده بوده و متاسفانه حاوی این پیام نادرست است که آنانی که خارج ازNPT هستند، امتیازات و حتی پاداش بیشتری کسب می کنند.
اجازه دهید به موضوع مهم تر دیگری نیز بپردازم. امروزه، منع اشاعه نظیر دو رکن دیگرNPT با چالش های جدی مواجه است که عمدتا از پایبند نبودن برخی کشورهای هسته ای نسبت به تعهدات شان براساس مواد ۱ وNPT۶ ناشی می شود. برخی کشورهای هسته ای برخلاف تعهدات شان طبق ماده ۶، با تداوم دکترین دفاعی و امنیتی و توسل به بازدارندگی هسته ای به جای اتخاذ گام های عملی در جهت خلع سلاح هسته ای، مسابقه تسلیحات هسته ای را دامن زده اند. این کشورها با حفظ و نوسازی زرادخانه های هسته یی و اشاعه افقی از طریق انتقال فن آوری های هسته ایو مواد لازم برای ساخت این نوع تسلیحات به کشورهای غیرعضو، به ظهور کشورهای دارنده سلاح هسته ایدیگری کمک کرده اند که نقض فاحش تعهداتشان بر اساس ماده ۱ این معاهده است. کمیته مقدماتی و کنفرانس بازنگریNPT نمی تواند به سهولت، نقش تعهدات از سوی برخی کشورهای هسته ای، تقویت نقش و جایگاه سلاح های هسته ای در دکترین های دفاعی و امنیتی این کشورها و اشاعه این نوع تسلیحات به دیگر کشورها را نادیده بگیرد. اجرا نشدن ماده ۱ این معاهده توسط این کشورها و نبود هرگونه تضمین برای راستی آزمایی تعهدات کشورهای خاطی، اصول و اهداف این معاهده را با چالش های جدی مواجه کرده است. این کشورها طبق مفادNPT متعهدند سلاح های هسته ای را توسعه ندهند، آن ها را به دیگر کشورها منتقل نکنند و در نهایت زرادخانه های هسته ای خود را نابود کنند.
در سال های اخیر، تلاش هایی به عمل آمده تا در فرآیند بازنگری اصولNPT این معاهده را به یک معاهده تک هدفی تبدیل کند. در این زمینه، متاسفانه تعهدات در عرصه خلع سلاح هسته ای کاملا نادیده گرفته شده و دسترسی به فن آوری ها و مواد هسته ای برای مصارف صلح آمیز نفی شده است. هم زمان، تعهدات کشورهای غیرهسته ای در زمینه منع اشاعه بیش از حد مورد تاکید قرار گرفته است. یک رهیافت تجدیدنظر طلبانه در تلاش است تا با اعمال محدودیت های شدید و عمیق تر در دسترسی به فن آوری های هسته ای، آن را در انحصار کشورهای هسته ای و معدود متحدان آن ها قرار دهد. علاوه بر آن، این کشورها که خود سلاح های هسته ای را توسعه داده اند، به بهانه این که انرژی هسته ای نبایستی به سلاح تبدیل شود، محدودیت هایی را بر کشورهای عضو NPT تحمیل کرده اند.
همچنین، به نظر می رسد که توسعه مخفیانه سلاح های هسته ای توسط آنانی که خارج ازNPT هستند را توجیه پذیر می نمایند و بدتر این که چنین برنامه هایی از طریق همکاری و انتقال فن آوری، مواد و تجهیزات هسته ای مورد پشتیبانی قرار می گیرد. جای بسی نگرانی است که چنین رهیافتی نسبت به برنامه های تسلیحات هسته ای رژیم صهیونیستی، متحد نزدیک برخی کشورهای هسته ای در پیش گرفته شده است، با چنین روندی، کاملا قابل پیش بینی است که تسلیحات هسته ای رژیم اسراییل که نخست وزیر پیشین این رژیم به وجود آنها نیز اعتراف کرد، به منصه ظهور رسیده، شناسایی و حتی با پاداش مواجه شود.
کنفرانس بازنگری و کمیته مقدماتی باید به طور قاطع به موضوع اشاعه سلاح های هسته ای توسط کشورهای هسته ای بپردازد تا نشان دهد که چگونه رهیافت کنونی این کشورها آینده جامعه بین المللی را به خطر انداخته است. ضرورت اقتضا می کند تمامی موارد اشاعه از سوی برخی کشورهای هسته ای مشخص شده و مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد. کشورهای غیرهسته ای نمی توانند چشم خود را بر این واقعیت ببندند که متحدان و شریکان کشورهای هسته ای سلاح هسته ای کسب می کنند. معاهده NPT تنها زمانی می تواند به حیات خود ادامه دهد و به طور گسترده از سوی کشورهای عضو مورد حمایت قرار گیرد که کشورهای هسته ای تعهدات خود را طبق مفاد این معاهده اجرا کنند. باید تاکید شود که امحای کامل سلاح های هسته ای تنها ضامن عینی و قاطع در قبال کاربرد یا تهدید به کاربرد این نوع تسلیحات است. در این راستا، اتخاذ اقدامات عملی به ویژه آغاز مذاکرات پیرامون کنوانسیون منع تولید، توسعه، کسب، انباشت، انتقال و استفاده از سلاح های هسته ای، یک بار و برای همیشه آن هم در یک چارچوب زمان بندی شده همان گونه که در بیانیه غیرمتعهد بر آن تاکید شد در تحقق این هدف والا نقش اساسی دارد.
مقامات آمریکایی اخیرا قول داده اند تا رهیافت خود را نسبت به سلاح های هسته ای تغییر دهند و قصد دارند در جهت خلع سلاح هسته ای گام بردارند. با توجه به واقعیت های ۴۰ سال گذشته، جامعه بین المللی دریافته است که چنین اظهاراتی هرگز به منصفه ظهور نرسیده و ضرورت اقتضا می کند تا براساس یک رفتار راستی آزمایی و بازگشت ناپذیر، این وعده ها به عمل تبدیل شوند. کنار گذاشتن سیاست تهاجمی "بازنگری وضعیت هسته ای و دکترین قدیمی مبتنی بر بازدارندگی هسته ای، در راس اقدامات آمریکا برای اصلاح موارد پایبند نبودن خود به این معاهده است. همچنین، آنان بایستی مجددا بر تعهدات خود طبق مصوبات کنفرانس های بازنگری سال های ۱۹۹۵ و ۲۰۰۰ تاکید کرده و به سرعت آن تعهدات را به شکل شفاف و بازگشت ناپذیر اجرا کنند. تداوم همکاری های هسته ای با رژیم صهیونیستی با مواضع اعلامی اخیر آمریکا نسبت بهNPT آشکارا در تناقض است. در این راستا، آنان بایستی هرگونه همکاری هسته ای خود با رژیم صهیونیستی را متوقف و قطعنامه خاورمیانه مصوب کنفرانس بازنگری و تمدیدNPT در سال ۱۹۹۵ را اجرا کنند و از آن بخواهند تا در اسرع وقت بهNPT بپیوندد و زرادخانه هسته ای اش را نابود کند. آن گاه جامعه بین المللی می تواند در مورد حسن نیت، جدیت و عزم آمریکا نسبت به جهان عاری از سلاح های هسته ای قضاوت کند.
در پایان موارد ذکر شده در زمینه پایبند نبودن و نقض مادهNPT به وضوح نشان می دهد پایبند نبودن برخی کشورهای هسته ای نسبت به تعهدات شان، به ویژه مواد ۱، ۴،NPT۶ آینده آن را به مخاطره افکنده است. در حال حاضر، بررسی و تصویب گام های عملی به منظور جلوگیری از چنین نقض هایی با هدف حفظ و تقویت اعتبار و تمامیتNPT وظیفه اصلی این کمیته و کنفرانس بازنگری سال آینده است.
از آن جا که جلسه امروز اشاراتی به فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران به عمل آمد، در این زمینه برخی نظرات را ابراز می دارم. اینجانب از بیانیه های ناپخته به ویژه بیانیه اتحادیه اروپا که به طور گزینشی به یک کشور عضوی اشاره دارند که برنامه های هسته ای آن تحت پادمان آژانس قرار داشته و منحصرا برای مقاصد صلح آمیز است، در حالی که به طور کامل نگرانی های امنیتی جدی تحمیلی از سوی طرف های غیرعضو دارنده سلاح هسته ای را نادیده می گیرند، ابراز نگرانی می کنم. چنین رهیافت ها و رفتارهایی که اعضای متعاهد را به چالش می کشند، بدون تردید فضای همکاری را که به طور قطع برای موفقیت کمیته مقدماتی و کنفرانس بازنگری مورد نیاز است، به مخاطره می افکند، به همین ترتیب، اشاره به عمل آمده به یک کشور عضو و یک غیرعضو به طور هم سطح توسط دبیرکل سازمان ملل دلسرد کننده است.

نویسنده : سید محمد علی حسینی
*متن سخنرانی در سومین نشست کمیته مقدماتی کنفرانس بازنگری ۲۰۱۰ معاهده منع اشاعه سلاح های هسته ای (ان. پی. تی)

منبع : روزنامه مردم سالاری