نگرشی به ضرورت‌ها و الزام‌های بررسی و تأمین منابع آب پایدار استان قزوین

دشت قزوین با مساحت حدود ۴۵۰ هزار هکتار، دارای ۳۲۰ هزار هکتار زمین درجه یک و دو قابل آبیاری است که فقط حدود ۱۶۰ هزار هکتار از این اراضی توسط آب‌های زیرزمینی و آب انتقالی از طالقان مورد کشت قرار می‌گیرد.
آب انتقالی از طالقان در سال‌های گذشته و قبل از احداث سد طالقان به‌طور متوسط ۱۸۰ میلیون مترمکعب در سال بود که به دشت قزوین انتقال می‌یافت. با احداث سد طالقان آب تنظیمی حدود ۴۲۰ میلیون‌متر مکعب در سال است که می‌بایست ۱۵۰ میلیون مترمکعب آن در سال برای شرب تهران و ۲۷۰ میلیون مترمکعب آن برای کشاورزی قزوین منتقل گردد. در صورتی‌که حدود ۲۰ میلیون مترمکعب هم برای جریان دائمی پائین‌دست اختصاص یابد، الزاماً کل ظرفیت سد طالقان مورد استفاده قرار خواهد گرفت. حجم آب زیرزمینی مورد استفاده در دشت قزوین در حال حاضر حدود ۶/۱ میلیارد مترمکعب در سال است که جهت کشاورزی، شرب و صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد و براساس اظهارنظر کارشناسان آب‌های زیرزمینی، استفاده از آب‌های زیرزمینی سالانه به مقدار ۲۰۰ میلیون مترمکعب بیشتر برداشت می‌گردد و در بعضی از مناطق به‌خصوص نواحی تاکستان حدود ۱۷ ـ ۲۰ متر افت آب‌های زیرزمینی مشاهده می‌گردد.
● ضرورت انتقال آب الموت به قزوین
در سال ۱۴۰۰ نیاز آب شرب تهران ۴/۱ میلیارد مترمکعب در سال خواهد بود که با استفاده از تمام منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی تخصیصی در این سال مقدار ۳۰۰ میلیون مترمکعب کمبود آب مشاهده خواهد شد که در این‌صورت انتقال کل آب سد طالقان به تهران الزامی خواهد بود و در طرح‌های جامع آب تهران این مطلب دیده شده است و اگر در سال هدف (۱۴۰۰) کل آب طالقان به شرب آب تهران اختصاص یابد بدیهی است که ۲۷۰ میلیون مترمکعب آب تخصیصی طالقان به کشاورزی دشت قزوین می‌بایست از محل دیگری تأمین گردد. چون استفاده بیشتر از آب زیرزمینی غیرممکن است بنابراین برای جبران کمبود آب مورد نیاز دشت قزوین دو راه‌حل اساسی باید مورد مطالعه قرار گیرد.
۱) انتقال آب از حوضه‌های دیگر به دشت قزوین.
۲) بالا بردن راندمان آبیاری با بازنگری در شبکه آبیاری دشت قزوین و استفاده از روش‌های پیشرفته آبیاری تحت فشار.
برای مورد دوم مطالعات دقیق مورد نیاز بوده و اجراء آن نیاز به آموزش مصرف‌کنندگان داشته و نتیجه آن سال‌های متمادی طول خواهد کشید.
در خصوص مورد اول، انتقال آب از حوضچه‌های دیگر به دشت قزوین، به‌منظور تأمین منابع آب مطمئن امکان‌پذیر می‌باشد.
حوضه‌های اطراف دور و نزدیک دشت قزوین به ترتیب عبارتند از:
۱) حوضه شاهرود، انتقال آب الموت به قزوین
۲) حوضه قزل‌اوزن، انتقال آب قزل‌اوزن به حوضه خررود
۳) حوزه سیروان، انتقال آب سیروان به قروه و سپس به قزل‌اوزن و نهایتاً انتقال این آب به حوضه خررود و جنوب دشت قزوین.
در مطالعات انجام شده که توسط مشاورین مختلف به‌خصوص مهاب ـ سوئکو جاماب، جانیکا و دیگران انجام شده، اقتصادی‌ترین راه‌حل انتقال آب از حوضه‌های دیگر به دشت قزوین، انتقال آب از حوضه شاهرود می‌باشد. در این گزارش فقط بر انتفال آب الموت به قزوین که مورد تأیید مهندسین مشاور قرار گرفته است پرداخته می‌شود.
● انتقال آب الموت به قزوین
رودخانه طالقان با آب‌دهی سالانه ۴۶۰ میلیون مترمکعب در محل سنگیان و رودخانه الموت با آب‌دهی ۳۶۰ میلیون مترمکعب در سال در ایستگاه باغ کلابه در محل شاه‌کوه به هم پیوسته و رودخانه شاهرود را به‌وجود می‌آورند. آب‌دهی رودخانه شاهرود در محل سیاه‌دشت حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب و در محل ایستگاه لوشان ۱۳۰۰ میلیون مترمکعب است. این ایستگاه محل خروجی رودخانه شاهرود از حوضه الموت بوده و پس از طی مسافتی حدود ۳۰ کیلومتر آب شاهرود به پشت سد سفیدرود می‌ریزد.
رودخانه قزل‌اوزن یا رودخانه شاهرود سالانه جمعاً حدود ۱/۴ میلیارد مترمکعب آب را در پشت سد سفیدرود تخلیه می‌نمایند. ظرفیت سد سفیدرود در هنگام ساختمان ۶/۱ میلیارد مترمکعب و در حال حاضر به‌دلیل انباشت رسوبات حدود یک میلیارد مترمکعب است.
مقدار تخلیه سفیدرود در دریای خزر در ایستگاه آستانه حدود یک‌میلیارد مترمکعب در سال است. براساس مطالعات انجام شده توسط جائیکا با انتقال حدود سالانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب از آب الموت به قزوین هیچ‌گونه اثرات منفی در شبکه آبیاری دشت گیلان ملاحظه نشده است. طبق مطالعات جائیکا مشاهده نارسائی در شبکه آبیاری دشت گیلان کمبود آب نیست بلکه یکی به‌دلیل بهره‌برداری نادرست از شبکه آبیاری دشت گیلان و دیگری عدم تنظیم صحیح آب در پشت سد سفیدرود می‌باشد.
همان‌طوری‌که گفته شد از ظرفیت مفید سد سفیدرود حدود ۶۰۰ میلیون مترمکعب کاسته شده است. مهندسین مشاور جائیکا برای رفع این کمبود پیشنهاد احداث سدی به ظرفیت ۵۰۰ میلیون مترمکعب در محل خروجی رودخانه شاهرود در محل لوشان را پیشنهاد کرده است.
مطالعات فراوانی در طول ۴۰ سال گذشته در حوضه شاهرود انجام گرفته که مهمترین آن مطالعات مهندسین مشاور مهاب ـ سوئیکو می‌باشد. این مهندسین مشاور در سال ۱۳۵۹ انتقال سالانه ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب شاهرود را به دشت قزوین امکان‌پذیر دانسته‌اند. البته در محل انتقال در رودخانه شاهرود (دوشاب) نیاز به پمپاژ و احداث تونل می‌باشد.
در مطالعات اخیر جائیکا (سال ۱۳۸۰) مهندسین مشاور سانیو انتقال سالانه ۲۵۰ ـ ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب را از محل دزدک سر در الموت را با احداث تونلی به طول ۸/۳۳ کیلومتر امکان‌پذیر دانسته‌اند. نظر به اینکه ارتفاع محل دزدک سر در الموت حدود ۵۰ متر بیشتر از محل تخلیه آب تونل در دشت قزوین است، بنابراین انتقال سالانه ۲۵۰ ـ ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب را از محل دزدک سر در الموت را با احداث تونلی به طول ۸/۳۳ کیلومتر امکان‌پذیر دانسته‌اند. نظر به اینکه ارتفاع محل دزدک سر در الموت حدود ۵۰ متر بیشتر از محل تخلیه آب تونل در دشت قزوین است، بنابراین انتقال سالانه ۲۵۰ ـ ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب به‌صورت ثقلی به قزوین میسر است.
هزینه احداث تونل، ساختمان سد انحرافی و سایر تأسیسات مورد نیاز طبق شاخص‌های سال ۱۳۸۰ حدود ۲۰۰ میلیارد تومان ارزیابی شده است.
مطالعاتی که در جمع‌بندی انجام خواهد شد به‌صورت کلی عبارتند از:
۱) شرایط طبیعی موجود
۲) منابع آب موجود حوضه الموت و طرح‌های در دست اقدام
۳) رشد جمعیت و توزیع آن در منطقه قزوین
۴) وضعیت توسعه کشاورزی و صنعتی در منطقه قزوین
۵) نقشه‌های اساسی مورد نیاز
۶) قوانین موجود، استانداردهای فنی مربوط به توسعه منابع آب دشت قزوین
۷) بررسی و تدقیق جنبه‌های زیست‌محیطی انتقال آب الموت بر دشت قزوین
۸) سایر اطلاعات تکمیلی و مورد نیاز برای این مطالعات
۹) مطالعات اقتصادی و اجتماعی
● نتیجه‌گیری
انتقال آب الموت به قزوین بدون دانستن اثرات منفی در پائین‌دست

منبع : ماهنامه مهرآب