انگشت من کو

برای اکثر والدین، رفتار کودک تا زمانی که او به صورت غیرعادی رفتار نکند هرگز یک نگرانی محسوب نمی شود. وقتی چنین اتفاقی بیفتد، والدین بایستی درصدد یافتن راهی باشند تا نمونه ای از رفتارمطلوب را جایگزین رفتار منفی کنند. اصلاح رفتار یکی از روش های انجام این مورد است.
● تغییر و اصلاح رفتار چیست
تغییر و اصلاح رفتار به مجموعه روش ها و فنونی گفته می شود که به منظور تغییر الگوهای رفتاری با تقویت های مثبت رفتارهای مطلوب و پی آمدهای منفی رفتارهای نامطلوب به کار می رود و هدف آن کمک به رفع مشکلات سازگاری افراد در موقعیت های مختلف زندگی فردی و اجتماعی است.
● اصلاح رفتار چگونه به کار می رود
اصلاح رفتار با شرطی سازی کودکان برای انتظار داشتن واکنش های مثبت و یا تقویت رفتار مطلوب و اصلاح رفتار نامطلوب به کار می رود. به وسیله این فرآیند والدین بایستی راسخ باشند که تمام توجه خود را روی رفتارها متمرکز کنند تابه این طریق هیچ کودکی احساس نکند که بطور ماندگار خوب یا بد است.
● چرا اصلاح رفتار را به کار می برند
اصلاح رفتار با جذابیت برتری لذت بر درد برای کودکان عمل می کند. کودکان به طور ذاتی از توجه مثبت لذت می برند و خواهان شاد کردن والدین با کارهایشان هستند. به همین منوال اکثر کودکان از مورد غفلت واقع شدن و تنبیه شدن لذت نمی برند و بندرت این واکنش ها را ابراز می کنند
● کدام رفتارها در اصلاح رفتار می تواند مد نظر قرار گیرد
اکثر رفتارهای کودکان می تواند در حوزه برنامه اصلاح رفتار قرار گیرد. مکیدن انگشت، شب ادراری، نفس تنگی، قشقرق، رفتارهای معمول کودکی هستند که توسط چنین برنامه ای می تواند مدنظر قرار گیرد. با این حال رفتارها در صورتی مد نظر قرار می گیرند که با سن کودکان و یا مراحل رشدشان نامناسب باشند و تنها در هر زمان بایستی رفتار یک فرد مد نظر قرار گیرد. یک زمان یک رفتار خاصی کاهش داده می شود و سپس زمانی دیگر رفتار دیگری برای اصلاح مد نظر قرار می گیرد.
● تقویت مثبت چیست
تقویت مثبت می تواند تقریباً همه چیز باشد. یک لبخند، تحسین کلامی، آغوش گرفتن و یا توجه بیشتر غالباً تقویت های قوی ای هستند که کودکان را به رفتارهای مناسب و مطلوب ترغیب می کنند. دیگر تقویت های مثبت ممکن است نشان هایی باشد که از یک پاداش بزرگتر گرفته شده است. پاداش های عینی غالباً برای شروع انگیزه های خوبی هستند. زیرا کودک می تواند رفتار خوب را به یک چیز عینی که به صورت فیزیکی از آن لذت می برد مرتبط کند. باید توجه داشت که از دادن خوردنی ها و آشامیدنی ها به کودکان تا حد امکان اجتناب کرد.
*تقویت منفی چیست
هر گاه رفتار کودک به حذف یک محرک آزاردهنده (مانند دعوا کردن کودک توسط والدین) منجر شود یا موجب اجتناب کودک از آن محرک شود به آن تقویت منفی گویند. مثلاً وقتی کودک با تمیز کردن اتاق از دعوا شدن توسط والدین جلوگیری می کند.
● تنبیه چیست
تنبیه زمانی رخ می دهد که رفتار کودک باعث حذف شدن چیز مثبتی از موقعیت شود یا چیز منفی به آن بیفزاید. به زبان متداول می توان گفت که تنبیه دور ساختن چیزی از کودک است که خواستار آن است یا دادن چیزی است که او طالب آن نیست. البته تا جایی که امکان دارد نباید از آن استفاده کرد. زیرا تنبیه اثرات بدی بر روح و روان و برخی مواقع بر جسم کودک دارد.
● چه کسی می تواند یک برنامه اصلاح رفتار را طراحی کند
برنامه های ساده اصلاح رفتار مانند دادن یک ستاره به کودک برای مرتب کردن تختش و یا گرفتن یک ستاره برای صدا زدن یک خواهر یا برادر می تواند توسط والدین طراحی شود، اما اگر اصلاح رفتار برای کودکانی که با یک اختلال رفتاری تشخیص داده شده اند مورد استفاده قرار گیرد بهتر است که یک متخصص آن را طراحی کند. معمولاً کسی که اختلال رفتاری را تشخیص می دهد با والدین به منظور طراحی برنامه اصلاح رفتار مناسب برای کودک کار خواهد کرد.
اصلاح رفتار کودک با تقویت مثبت کودکان برای رفتار مناسب و پیآمد منفی برای رفتار نامناسب عمل می کندچنین برنامه هایی تقریباً می تواند برای تمام رفتارها شامل: مکیدن انگشت، شب ادراری، نفس تنگی، قشقرق و... مورد استفاده قرار گیرد. همچنین زمانی که برنامه های اصلاح رفتار توسط متخصصین طراحی شده باشند می توان از آنها برای درمان اختلالات رفتاری استفاده کرد. والدین بایستی از متخصصین تربیتی و روانشناسان کودک برای اطلاعات بیشتر مشاوره بگیرند.
● کودکان و مکیدن انگشت
زمانی که کودکان انگشتانشان را در روزهای اولیه زندگی پیدا می کنند آنها را به سمت دهان خود می برند. در این حال والدین غالباً دوربینشان را برای گرفتن عکس از یک لحظه شاد بر می دارند. با این وجود برای برخی والدین رفتاری که قبلاً مورد ستایش و توجه آنها بوده هم اکنون که نمی توانند کودک نوپایشان را از مکیدن انگشت بازدارند دلیلی برای استرس شان شده است.
● رفتارهای راحت
در ابتدا کودکان انگشتهایشان را به صورت تصادفی پیدا می کنند، اما خیلی زود اکثر کودکان مکیدن انگشتانشان را آرام آرام یاد می گیرند و به یک عادت تبدیل می کنند. مکیدن انگشت یک نیاز طبیعی برای کودکان است. اغلب کودکان شستشان یا انگشتانشان را به صورت گاه گاهی می مکند. اما برخی کودکان هنگامی که احساس خستگی و گرسنگی کنند و یا بی تاب هستند انگشتانشان را می مکند در حالی که برخی کودکان به صورت طبیعی این عادات را ترک می کنند، اما برخی دیگر از کودکان ممکن است برای سال ها به این عادت ادامه دهند. حتی تا آنجا که به صورت منفی بر رشد دندان ها و سقف دهانشان تأثیر منفی می گذارد.
برخی اوقات مجهز کردن بچه ها با یک شیء راحت فرعی مانند پستانک می تواند سودمند باشد. والدینی که با آرامی دست کودکشان را از دهانشان بیرون می آورند و آن را با یک پستانک عوض می کنند می توانند علاقه کودک را از انگشت شست به پستانک معطوف کنند. در حالی که برخی والدین با پستانک مخالفت می کنند، در برخی موارد هم آنها به کودکشان اجازه مکیدن انگشت شست را به صورت طبیعی می دهند. والدین دسته اول می توانند تصمیمی مبنی بر انداختن پستانک کودکشان به صندوق بگیرند تا عادت او را متوقف کنند اما والدین کودکانی که مکیدن شست را ترجیح می دهند ممکن است اوقات سختی را مبنی بر متقاعد کردن کودک برای توقف رفتارش داشته باشند.
● شکستن عادت
با این که خیلی از متخصصین رشد کودک صبر به منظور توقف مکیدن شست را توصیه می کنند، اغلب والدین از این که این اجازه باعث تداوم این عادت شود و برای سال ها ادامه پیدا کند نگران هستند. بنابراین ترجیح می دهند که روش هایی را به منظور یاری فرزندانشان برای رها کردن شست در پیش بگیرند. اغلب کودکان زمانی که به خاطر مکیدن انگشت توسط همسالان خود مورد تمسخر قرار می گیرند برای ترک این عادت به والدینشان نزدیک می شوند. این زمان خوبی است برای والدین تا ایده کنار گذاشتن شست از دهان را برای آن کودکانی که هنوز احساس آمادگی در این خصوص را ندارند اجرا کنند. با این وجود راهی که برای همه کودکان مفید باشد وجود ندارد، راه حل های زیر ممکن است مفید واقع شود:
● تقویت مثبت
نصب یک تقویم در جایگاهی مشخص و سپس قرار دادن یک پستانک به عنوان تقویت برای هر روزی که کودک از مکیدن انگشت خودداری کند می تواند روشی عینی برای بهبود کودک باشد. فراهم کردن تقویت های روزانه مانند قول دادن یک پاداش پس از چند روز موفقیت می تواند کودک را در این مسیر یاری دهد.
*فرصت های محدود
برخی والدین دریافته اند که با ترغیب کودکشان به مکیدن انگشتشان تنها در یک مکان خاص و یا در زمان های ویژه می تواند در توقف رفتار آنها مؤثر باشد. چسباندن یک چسب زخم روی انگشت، پوشیدن دستکش، و یا به کارگیری مایع بدمزه روی انگشت می تواند به کودکان در اجتناب از عملشان یاری برساند.
● احتیاط ها
برخی والدین در پیشنهاد متقاعد سازی کودکان به توقف مکیدن انگشت به تنبیه و یا تحقیر آنها متوسل می شوند به این امید که مشوق لازم را فراهم کنند، در حالی که این تدابیر ممکن است کارا باشد ولی بدون آسیب برای کودکان نیستند و نباید به عنوان گزینه همیشگی مدنظر قرار گیرند. سر به سر گذاشتن و یا تنبیه کردن کودکان برای مکیدن شستشان برای رشد عزت نفسشان مضرتر است تا ادامه مکیدن شست در دراز مدت.

پریسا یاسمی نژاد

منبع : روزنامه ایران