نظامهای اطلاعاتی و دسترسی به دانش بشری

● تحلیل مسائل
دستیابی به دانش بشری و استفاده از آن، از عوامل اساسی پیشرفت و توسعه است. اطلاعات، شكل قابل انتقال دانش، بویژه اطلاعات علمی و فنی، ناگزیر بعنوان یكی از لوازم عمده توسعه اقتصادی و اجتماعی شناخته شده است. برای استفاده اساسی و منطقی از منابع طبیعی، توسعه منابع انسانی، پیشرفتهای علمی و فنی، توسعه كشاورزی، صنعت و خدمات، شكوفایی فرهنگ و افزایش رفاه اجتماعی، اطلاعات عاملی ضروری محسوب می‌شود.در نتیجه، در كشورهای در حال رشد جذب اطلاعات علمی و فنی شرط اولیه و اساسی توسعه است. بنابر این، دستیابی به اطلاعات علمی و فنی، ضرورتی فرهنگی و مهمترین عامل ایجاد نظمی نوین كه مبتنی بر اشتراك مساعی و اعتدال بیشتر خواهد بود بشمار می آید.در عصر حاضر، همزمان با انفجار اطلاعات افزایش چشمگیری درتولید مواد چاپی در سراسر جهان بوجود آمده است. بكمك بعضی ارقام می توان میزان این پدیده را تخمین زد. در آغاز قرن بیستم، هر ساله حدود ۱۰۰۰۰ عنوان نشریه ادواری در جهان منتشر می شد، ولی تا سال ۱۹۷۱ این رقم به ۱۷۰۰۰۰ افزایش یافت. تعداد كتابهای منتشر شده بین سالهای ۱۹۶۵ (۲۶۹۰۰۰ عنوان) و ۱۹۷۴ (۵۱۸۸۰۰ عنوان) بیش از دو برابر این رقم است. در سال ۱۹۷۰ بیش از ۶۰۰۰ مدرك در هر روز كاری بچاپ می رسید، یعنی ۲۰۰۰۰۰۰ مدرك در یكسال، و تخمین زده می شود كه این رقم تا سال ۱۹۸۵ چهار الی پنج برابر افزایش یابد یعنی زمانی كه ۸۰۰۰۰۰۰ الی ۱۰۰۰۰۰۰۰ مدرك علمی و فنی منتشر خواهد شد و این رقم تنها شامل مداركی است كه بچاپ می رسد.این افزایش چشمگیر در حجم اطلاعات، نیاز به ذخیره اطلاعات و نظامهای اشاعه آن را پدید آورده است، در طول ده سال اخیر، اغلب كشورها اقدامات لازم جهت تاسیس یا توسعه نظامهای گوناگون برای ذخیره و انتقال اطلاعات تخصصی - را بعمل آورده اند، از قبیل ایجاد كتابخانه ها، آرشیو ها و خدمات اطلاعاتی و دكومانتاسیون برای استفاده كنندگان مختلف از جمله پژوهشگران، مهندسین و مقامات تصمیم گیرنده در امور سیاسی، اداری، اقتصادی، و سایر گروههای شغلی و اجتماعی كه بهر منظوری مصرف كننده یا تولید‌كنندهٔ اطلاعات هستند.امروزه در زمینه فعالیت اطلاع رسانی، بنحوی كه این فعالیت، همهٔ اطلاعات علمی و فنی، اجتماعی و فرهنگی را كه برای حل مشكلات اجتماعی، بویژه مسایل مربوط به توسعه مورد نیاز است در برگیرد، مساله حاد، پیچیدگی و حجم اطلاعات است كه بی شك در طول ده سال آینده افزایش نیز خواهد یافت، آماده سازی و پخش اطلاعات، نیاز به انواع هر چه قویتر و پیشرفته تر تكنولوژی دارد، كه بتدریج جانشین روشهای سنتی می شود. از این جهت، بانكهای اطلاعاتی كامپیوتری - بویژه در كشورهای صنعتی - تاسیس شده است كه با استفاده از تكنولوژی داده آمائی[۱] و ارتباط از راه دور، سبب دسترسی سریع استفاده كنندگاه به بخش عظیمی از اطلاعات علمی و فنی جاری گردیده است. در این رابطه، ذكر این نكته نیز قابل توجه است كه از ۹۰۰ بانك اطلاعات كتابشناختی و داده های عددی[۲] موجود در جهان، كه از طریق ارتباط پیوسته در سطح بین المللی قابل دستیابی هستند، كمتر از یك درصد آن توسط كشورهای در حال رشد بوجود آمده است. دسترسی همه ملتها به تمامی این بانكهای اطلاعاتی، كه بصورت یك منبع حیاتی اطلاعاتی در آمده اند، برای پیشرفت جوامع و توسعه دانش بشری ضروری بنظر می رسد.اطلاعاتی كه در كشورهای در حال رشد در نتیجهٔ فعالیتهای عملی و تحقیقاتی در زمینه های اجتماعی - اقتصادی، علمی و فنی تولید می گردد. توسط این قبیل بانكهای اطلاعاتی بطور نامطلوبی سازمان یافته و تنها قسمتهایی از آن پوشانده می شود. بنابر این، دستیابی به آن برای استفاده كنندگان ملی و بین المللی مشكل است. این اطلاعات تنها در انتشارات ملی و محله ها و گزارشهای رسمی كه عموماً با بانكهای اطلاعاتی ارتباطی هم ندارند، درج می شود، به این علت، هم كشورهای در حال رشد و هم سایر جوامع از یكسری منابع ضروری برای شناخت صحیح مشكلات گوناگون زندگی انسانها، و یافتن راه حل غلبه بر آنها محروم می مانند.بنا بر این، لازم است كه كشورهای در حال رشد از طرفی - در مواقع لزوم - از بانكهای اطلاعاتی كشورهای دیگر استفاده كنند، و از طرف دیگر همزمان با آن اقدام به ایجاد بانكهای اطلاعاتی در سطح ملی و منطقه ای بنمایند، سازماندهی صحیح اطلاعات داخلی نیز به آنان كمك می كند تا در امر مبادله بین المللی اطلاعات فعالانه شركت جویند.دركنفرانس علم و تكنولوژی ملل متحد برای توسعه (UNCSTD، وین ،‌۱۹۷۹) و نیز در ســـــایر همایشهای بین الملی اخیر ، به اهمیت كمكهای عملی به كشورهای در حال رشد جهت دستیابی آنان به اطلاعات گوناگون تاكید شد، و تاسیس یك شبكه جهانی اطلاعات – كه تركیب آن هنوز تعیین نشده است – پیشنهاد گردید.این پیشنهادات، نتیجه سلسله بررسیها و مشورتهایی است كه به تاسیس برنامه یونی سیست (UNISIST) انجامید.این برنامه، كه در سال ۱۹۷۳ طبق تصمیم هفتمین اجلاس كنفرانس عمومی یونسكو آغاز شد، دعوتی است به ًفعالیت بین المللی هماهنگ حمایت شده جهت تسهیل امر مبادله اطلاعات علمی و فنی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی ملت ها" (قطعنامه ۳۱-۲/۱۷۲). در سال ۱۹۷۹، بر طبق مصوبات كنفرانس بین الدولی اطلاعات علمی و فنی برای توسعه (UNISIST II) این برنامه همهٔ اطلاعات علمی، فنی، اقتصادی و اجتماعی مورد نیاز برای توسعه را در برگرفت. این كنفرانس نحوهٔ شكل گیری شبكه جهانی اطلاعات را نیز مشخص كرد.تعداد طرحهای تهیه شده برای نظامها و شبكه های بین المللی، منطقه ای و زیر منطقه ای اطلاعات، كه اغلب از منابع مالی بین المللی خاصی تغذیه می شوند، مرتباً در حال افزایش است. چنانچه این تلاشها كه برای كنترل اطلاعات، خاصه با كمك وسایلی از قبیل تكنولوژی داده آمایی صورت می گیرد با یكدیگر هماهنگ نشوند، احتمالاً منجر به تفرقه و بی نظمی خواهد شد، برای استفاده كل جامعه بین المللی و برای اینكه مانعی در تشكیل شبكه جهانی كه خواست كشورهای عضو است، پیش نیاید، این نظامها و شبكه ها باید طبق روشهای استاندارد كه هماهنگی و پیوستگی آنها را تضمین می كند، توسعه یابند.بهرحال، استفاده از وسایل لازم برای انتقال اطلاعات، یعنی مراكز خدمات، نظامها و شبكه ها، به تنهایی دستیابی جهانی به اطلاعات را تضمین نخواهد كرد، هنوز موانع بسیاری، كه همه آنها فنی هم نیستند، باقی است كه مانع جریان آزاد متعادل اطلاعات و انتشار آن در سراسر جهان است.دسترسی آزاد به اطلاعات نیاز از پیش شناخته شده ای است و یونسكو كراراً لزوم رفع مشكلات زبانی؛ اداری و مالی را كه مانع جریان اطلاعات هستند، اعلام كرده است. باید فعالیتهایی كه تاكنون بدین منظور صورت گرفته پیگیری شود و نیازی كه اینك كاملاً شناخته شده است یعنی مقابله با علل بنیادی نابرابری در دستیابی به منابع اطلاعاتی، كه نه تنها جنبه فنی بلكه جنبه اقتصادی، فرهنگی، و حتی سیاسی نیز دارد، در نظر گرفته شود، بهمان نسبت كه این مساله برای كشورهای در حال رشد اهمیت ویژه ای دارد، برای كشورهای صنعتی هم كه هنوز محدودیتهایی در انتشار اطلاعات چه در داخل و چه بین كشورهای خود دارند، مهم بشمار می رود. بعلاوه سازماندهی اطلاعات باید بشكل ملی در آید تا در دسترس طبقات مختلف حرفه‌ای – اجتماعی قرار بگیرد. یعنی باید آموزش برای استفاده كنندگان در مشاغل مختلف در نظر گرفته شود تا با روشهای جدید اطلاعاتی آشنایی یابند و بتوانند از خدمات اطلاعاتی كه در دسترس آنان است حداكثر استفاده را بنمایند.از جمله موانعی كه از دستیابی آزاد به اطلاعات جلوگیری می كند، هزینه زیاد تكنولوژی جدید داده آمایی و ارتباط از راه دور جهت استفاده از اطلاعات است، برخی از كشورهای در حال رشد ممكن است به این نتیجه برسند كه بدون توسل به كمكهای خارجی نخواهند توانست زیربنای لازم برای تاسیس نظامها و شبكه های خودكار را تشكیل دهند. بهرحال، تكنولوژی جدید مشكلات حقوقی پیچیده ای بویژه در مورد حق مؤلف پیش آورده است.در حال حاضر، كشورهای صنعتی از یكنوع انحصار بالفعل در زمینهٔ اطلاعات برخوردارند كه بر موضوع علم و بر تجهیزات فنی انتشار آن تاثیر می گذارد.در نتیجه، ممكن است با اعمال محدودیتهایی از انتقال اطلاعات و تكنولوژی آن به كشورهای در حال رشد جلوگیری شود، البته انتقال اطلاعات نیز ممكن است این كشورها را در موقعیت وابستگی به تولید كنندگان اولیه قرار بدهد، در این میان تنها كشورهای در حال رشد نیستند كه از اعمال محدودیتها كه مانع جریان آزاد اطلاعات می شود زیان می بینند بلكه این محدودیتها حتی در روابط كشورهای صنعتی با یكدیگر و در هر یك از این كشورها به تنهایی نیز تاثیر می گذارد.[۳] تنها كاری كه می توان كرد این است كه نیاز مبرم به توسعه روشهای آزادانه تر و در جهت مصالح عموم تاكید گردد بطوری كه امكان دستیابی هر چه بیشتر به تمامی منابع اطلاعاتی فراهم گردد.
● استراتژی عمل
كنترل و استفاده از اطلاعات بیك رشته اصول اساسی كه زیر بنای استراتژی پیشنهاد شده اند بستگی دارد از جمله تضمین دستیابی سریع همهٔ گروههای استفاده كننده به اطلاعات ملی و بین المللی، رفع اصولی موانع جریان آزاد اطلاعات علمی و فنی، در دسترس بودن همه ابزارهای استاندارد و منابع فنی لازم برای بنای تشكیلات و ایجاد چهار چوبی برای آماده سازی و اشاعه اطلاعات، بویژه از طریق اتخاذ تكنولوژی پیشرفته داده آمایی و ارتباط از راه دور.هدف این برنامهٔ بزرگ تسهیل دستیابی عموم به اطلاعات، تشویق جریان آزاد اطلاعات و توسعه توانائیهای كشورهای عضو برای مبادله، ذخیره و استفاده از اطلاعات و توسعه تواناییهای كشورهای عضو برای مبادله، ذخیره و استفاده از اطلاعات مورد نیاز جهت توسعه عمدتاً از طریق بانكهای اطلاعاتی است. با در نظر داشتن این هدف، تاكید اساسی بر توسعه ابزارهای استاندارد مورد نیاز داده آمایی، استفاده از تكنولوژی جدید بویژه داده آمایی، تقویت نظامها و خدمات ملی، منطقه ای و بین المللی اطلاعات و پیوستگی آنها در یك شبكه جهانی است.از این طریق یونسكو می تواند سهمی حیاتی در ایجاد یك شبكه جهانی قابل انعطاف و گسترش پذیر داشته باشد كه اساس آن را نظامها و خدمات ملی، منطقه ای و بین المللی سازش پذیر تشكیل دهند كه تمام رشته‌های علوم را در برداشته و قابل دستیابی برای كشورهای عضو باشد. ابتدا در اكتبر ۱۹۷۱، طبق برنامه یونی سیست اول، تنها زمینه های علوم و فنون مورد نظر قرار گرفت. در سال ۱۹۷۹ در یونی سیست دوم مجدداً این منظور دنبال شد منتها دامنهٔ آن، همهٔ منابع اطلاعاتی دنیا را در برگرفت. یكی از بخشهای اصلی برنامهٔ عمل اتخاذ شده از طرف كنفرانس علم و تكنولوژی ملل متحد برای توسعه (وین ، ۱۹۷۹) مربوط به تشكیل یك شبكه جهانی بین‌المللی برای مبادله اطلاعات علمی و فنی می شود. كنفرانس عمومی در بیست و یكمین جلسه خود ( بلگراد، ۱۹۸۰) اهداف اعلام شده از طرف یونی سیست دوم و كنفرانس وین را صراحتاً تصویب كرد. اكنون روشن است كه هدف از تاسیس یك شبكه جهانی اطلاعاتی طبق اصول یونی سیست، تشكیل یك ركن اساسی در استراتژی توسعه برای بكار گرفتن آن در ایجاد یك نظم اقتصادی بین المللی جدید می باشد.برای نیل به این مقصود، سه برنامهٔ معین طرح شده است. برنامهٔ اول (توسعه دستیابی به اطلاعات، تكنولوژی جدید، استاندارد كردن و ارتباط نظامهای اطلاعاتی) برای ادامهٔ تلاشهایی تدارك دیده شده، كه هم اكنون جهت توسعهٔ روشها و ابزارهای فنی و استاندارد كه برای تشكیل مراكز و نظامهای اطلاعاتی مورد نیاز است در جریان می باشد. توسعه شبكه های سازش پذیر و ارتباط مؤثر آنها نیازمند استفاده از این استانداردها است. بویژه اگر قرار باشد از تكنولوژی جدید انفورماتیك و ارتباط از راه دور برای آماده سازی اطلاعات استفاده شود، استانداردها نقشی حیاتی خواهند داشت. رعایت این استانداردها بوسیله مراكز و نظامهای گوناگون ملی، منطقه ای و بین‌المللی و نظام سازمان ملل متحد، یك گام اساسی در فرایند ایجاد شبكه جهانی و چندرشته‌ای اطلاعات است.برنامه دوم ( زیربنا، خط مشیها و آموزش لازم برای آماده سازی و اشاعه اطلاعات تخصصی) برای ایجاد و تقویت كتابخانه، آرشیو، مراكز دكومانتاسیون، مراكز تحلیل اطلاعات و مراكز ارجاعی، بانكهای اطلاعات كتابشناختی و داده های‌ آماری كتابشناختی عینی، و همچنین ترتیب برنامه های آموزشی برای متخصصان اطلاعاتی و استفاده‌كنندگان،‌تدارك دیده شده است. این رهیافت دوگانه بسیار ضروری است چون سازماندهی مؤثر منابع ملی را تامین كرده و بدین طریق امكان استفاده كامل از اطلاعات موجود داخلی و بهره گیری از منابع نظامها و مراكز گوناگون موجود در سطح منطقه ای و بین المللی را برای هر كشور فراهم می آورد.برنامه سوم ( نظامها و خدمات اطلاعاتی و دكومانتاسیون یونسكو) به جمع آوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات در زمینه فعالیت های یونسكو و پخش آن در بین كشورهای عضو و در دبیرخانه مربوط می شود.
نظامها و خدمات اطلاعاتی یونسكو، بعنوان جزئی از شبكه جهانی آینده، باید با روشهای سازش پذیر و قابل انطباق توسعه یابد تا امكان پیوستن به شبكه را داشته باشد.برنامه عمومی اطلاعات ، كه در حال حاضر بیشتر فعالیتهای یونسكو در زمینه اطلاعات، كتابخانه ها و آرشیوها را فرا میگیرد- و یونی سیست بخش اولیه آن را تشكیل می دهد - مخصوصاً با طبیعت وظائف اساسی كه این برنامه اصلی بعهده دارد بخوبی مناسب است در واقع اساس برنامه اصلی، تشیكلات و شبكه های همكاری می‌باشد كه به موجب برنامه عمومی اطلاعات، یونی سیست و نظامها و خدمات تخصصی گوناگون كه تحت سایر برنامه های اصلی سازمان ملل توسعه یافته ایجاد شده است.هدفی كه این برنامه اصلی دنبال می كند، از آنجا كه علوم طبیعی، اجتماعی، انسانی و سایر رشته های علوم و همه فعالیتهای بشری را در بر می گیرد سبب می شود كه از خاصیت میان رشته ای و میان بخشی برخوردار باشد.وابستگی ملتها در زمینه اطلاعات بیكدیگر طبیعتاً به این برنامه عظیم بعد بین المللی می دهد، این برنامه در ارتباط با همه مناطق و كشورهای صنعتی و در حال رشد است، و همه آنها در این مسئولیت مشترك نقشی برای اجرا دارند. بنابر این، تحقق آن به شركت همه كشورهای عضو، دفاتر وابسته به سازمان ملل، سازمانهای غیر‌دولتی، انجمنهای حرفه ای و سایر موسسات مربوط بستگی دارد.
۱) برنامه اول - دستیابی به اطلاعات:
تكنولوژی جدید، استاندارد كردن و ارتباط نظامهای اطلاعاتی نیاز به توسعه استاندارد ها، قوانین، روشها، اصول و فنون حاكم بر داده آمایی و انتقال اطلاعات تخصصی، بویژه از طریق بكارگیری كامپیوتر و تكنولوژی جدید ارتباط از راه دور ( چهار چوب اهداف یونی سیست) ، و استفاده از آنها برای پیشبرد نظامهای اطلاعاتی كارآ و سازش پذیر قطعی تر از همیشه است.در طول ده سال اخیر، استفاده از كامپیوتر و تكنولوژی جدید ارتباط از راه دور در داده آمایی و اشاعه اطلاعات تخصصی، توسعه قابل ملاحظه ای یافته است. داده آمایی خودكار اطلاعات علمی و فنی همه جا متداول گردیده، و روشهای جستجو در بانكهای اطلاعاتی بهبود یافته است. اخیراً‌ ذخیره كامپیوتری اطلاعات و دستیابی در بانكهای اطلاعاتی بسبك محاروه ای بوسیله هزاران سازمان در كشورهای صنعتی بكار گرفته میشود، و كشورهای در حال رشد نیز، كه تلاشهای ویژه ای به نفع آنها در جریان است، شروع به اتخاذ این رویه كرده اند، بكار بردن این روشها به همه كشورها این امكان را می دهد كه بوسیله ارتباط با مركز میزبان انتخابی خود، از طریق شبكه بین المللی ارتباط از راه دور، به بانك عظیم داده های كتابشناختی و عینی دستیابی پیدا كنند.این پیشرفت فنی اهمیت اصل سازگاری و پیوستگی نظام را كه زمینه برنامه یونی سیست است مشخص می‌كند. حجم روز افزون اطلاعات تولید شده در جهان، تشكیل نظامهای اطلاعاتی در تمام رشته های دانش بشری، توسعه فعالیتهای میان رشته ای و تنوع نیازهای استفاده كنندگان، آگاهی گسترده ای از اهمیت حیاتی مبادله اطلاعات بین كتابخانه ها، مراكز اسناد، آرشیوها و دیگر مراكز و نظامهای اطلاعاتی ملی، منطقه‌ای و بین المللی را پدید آورده است.استاندارد كردن دور كامل و پیچیده اطلاعات، از تولید اطلاعات تا استفاده نامحدود آن، منجر به كنترل كامل آماده سازی اطلاعات، مبادله اطلاعات بین نظامها، تامین سازگاری بیشتر نظام و كمك به رفع موانع فنی جریان اطلاعات می شود.استفاده از استانداردها برای ارتباط نظامها با یكدیگر ضروری است. توسعه، اشاعه و كاربرد این استانداردها درمقیاس ملی و بین المللی گامی اساسی بسوی تشكیل یك شبكه جهانی یكپارچه و قابل انعطاف از نظامهای اطلاعاتی ملی ، منطقه ای و بین المللی است.سازماندهی و مبادله اطلاعات، نیاز به تلاش بیشتر جهت ایجاد ابزارهای استاندارد و تشویق به استفاده از آنها دارد. بعلاوه، با توجه به پیشرفتهایی كه در تكنولوژی جدید حاصل شده و كاربرد آنها در آماده سازی و انتقال اطلاعات، و همچنین با توجه به خواست كشورهای عضو، شایسته است كه به فعالیتهای یونی سیست، بعدی عملی و موثر داده شود تا جهت تشكیل نظامها و مراكز اطلاعاتی، به كشورهای عضو كمك كند و به آنها فرصت اتخاذ روشهای استاندارد و تكنولوژی جدید را بدهد.كشورهایی كه مایل هستند بمنظور استفاده از بانكهای اطلاعاتی قابل دستیابی بین المللی، تكنولوژی جدید را بكار گیرند، از حق انتخاب فنی گوناگونی برخوردارند. مثل امكان استفاده از حاملهای مغناطیسی این بانكها - كه متناسب با نیازهای آنها انتخاب شده - بر روی كامپیوترهای داخلی، یا امكان پیوستن به شبكه های انتقال از طریق مراكز میزبان با استفاده از تكنولوژی اطلاعاتی.مسلماً این حق انتخابها مشكلاتی نیز در برخواهد داشت. سرمایه گذاری اولیه و هزینه نگهداری تجهیزات نسبتاً زیاد است. در صورت پیوست به بانكها، هزینه پاسخجویی بسیار زیاد است و نیاز به برنامه های آموزشی متنوع دارد تا نه تنها از صحت كار كامپیوتر و نظامهای اطلاعاتی، بلكه از بهره برداری كامل استفاده كنندگان از آنها، كه باید طرز كار با این روشهای جدید را بیاموزند، اطمینان حاصل شود. همچنین انتخاب از بین تعداد بسیار زیاد بانكهای اطلاعاتی موجود (رقم بانكهای اطلاعاتی كه بسبك محاوره ای قابل دسترسی هستند بحدود ۹۰۰ می‌رسد) مشكل است و در صورت پیوستن به یك شبكه انتقال، باید با مقامات پستی و ارتباط از راه دور كشور مربوطه، در پی مذاكراتی كه اغلب مشكلاتی هم در برخواهد داشت، بر توافق برسند.در حال حاضر این نیاز احساس می شود كه باید حركت كشورها، بویژه كشورهای در حال رشد، در جهت ایجاد نظامهای اطلاعاتی یكپارچه با بانكهای اطلاعاتی خاص خود و استفاده از بانكهای اطلاعاتی موجود بین‌المللی تشویق شود. این كشورها از این طریق می توانند اطلاعات را طبق احتیاجات استفاده كنندگان انتخاب و سازماندهی كنند و بحدی برسند كه بتوانند اطلاعات خود را از طریق نظامهای گوناگون مبادله نمایند.همچنین، برای بكمال رساندن تلاشهای ملی، ایجاد پیوندهای اجرایی در سطح منطقه بین نظامهای ملی، برای ذخیره و اشاعه اطلاعات در زمینه های علمی و فنی خاص، حائز اهمیت است. از این راه مبادله اطلاعات فنی و رموز كار طبق روشها و رهنمودهای مقرر یونی سیست امكان پذیر می شود.در سال ۱۹۸۰، بالغ بر ۳۰۰ كتابخانه، مركز ارجاعی، مركز تحلیل اطلاعات بانك داده ها، و سایر خدمات و نظامهای اطلاعاتی توسط ۳۵ سازمان تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد ایجاد شد. این قبیل نظامها و خدمات اطلاعاتی بین المللی به كشورهای عضو، بویژه كشورهای در حال رشد، یك منبع حیاتی اطلاعاتی را ارائه می‌دهند كه كشورها می توانند بدون رویارو شدن با موانع اقتصادی یا سیاسی، به آن دستیابی پیدا كنند. اینها از اجزاء مهم شبكه های اطلاعاتی جهانی نیز بشمار می روند. بنابر این، ضروری است كه كوشش در جهت پیگیری توسعه هماهنگ این نظامها و خدمات و بهم پیوستن آنها، در چهارچوب اهداف یونی سیست، مجدانه ادامه یافته و كارآیی آنها به امید استفاده بهتر از اطلاعات انتقالی در كشورهای عضو بالا برده شود.
▪ اهداف و اصول عمل
هدفهای این برنامه عبارتند از:
۱) توسعه استانداردها، قوانین ، روشها، اصول راهنما و سایر ابزارهای استاندارد جهت آماده سازی و انتقال اطلاعات تخصصی و ایجاد نظامهای اطلاعاتی سازگار (چهار چوب اهداف یونی سیست).
۲) كمك به كشورهای در حال رشد در ایجاد بانكهای اطلاعاتی مستقل یا در سطح منطقه و دستیابی به بانكهای اطلاعاتی موجود در سراسر دنیا و در نتیجه افزایش مبادله و جریان اطلاعات از طریق استفاده از تكنولوژی جدید و چهارچوب استاندارد فوق.
۳) تشویق به توسعه شبكه های منطقه ای اطلاعات تخصصی با همكاری سازمانهای منطقه ای و بین المللی مناسب بویژه كمیسیونهای اقتصادی منطقه ای.
۴) شركت در توسعه هماهنگ نظامها و خدمات اطلاعاتی بین المللی سازگار درنظام سازمانهای وابسته به ملل‌متحد.
فعالیتهایی كه تحت این برنامه، طرح ریزی شده است با همكاری سازمانهای بین المللی و متخصصین رشته‌های مربوطه، با امید به توسعه بیشتر ابزارهای استاندارد مورد نیاز، به مرحله اجرا در خواهد آمد. توجه مخصوص به استفاده از تكنولوژی جدید، به تطبیق و توسعه مدیریت اطلاعاتی و برنامه های پیش ساخته بازیابی كه بر روی كامپیوتر های كوچك و مایكرو قابل استفاده باشد، مبذول خواهد شد.این برنامه، وسیله اجرای طرحهای یكپارچه را فراهم می سازد تا امكان ایجاد بانكهای اطلاعاتی در سطح ملی و تسهیل امر دستیابی به بانكهای اطلاعاتی موجود دنیا میسر شود.این طرحها با همكاری مؤثر كشورهای عضو و سازمانهای جهانی و منطقه ای به مرحله اجرا درخواهد آمد و امور مالی آنها از طریق برنامه های جاری یونسكو و بودجه های فوق العاده تامین خواهد شد. این طرحها، كمك های فنی برای:
۱) ایجاد بانكهای اطلاعاتی ملی یا منطقه ای در كشورهای در حال رشد جهت آماده سازی اطلاعات تخصصی تولید شده در این كشورها،
۲) بهره برداری از بانكهای اطلاعاتی موجود دنیا،
۳) ایجاد ارتباط با مراكز میزبان،
۴) آماده سازی داخلی این بانكها را فراهم خواهد كرد.
رشته هایی كه این طرحها را می پوشانند با همكاری كشورهای عضو معین خواهد شد بنحوی كه فعالیتهایی كه تحت برنامه ششم ( علوم و كاربرد آن در توسعه) انجام پذیرفته است درنظر گرفته شود.این طرحها یكپارچه را می توان بعنوان گامهای در راه ایجاد یك شبكه بین المللی خدمات و نظامهای اطلاعاتی قابل انعطاف و سازگار بحساب آورد. این طرحها نه تنها كاربرد روشها و استانداردٍهای یونی سیست را ممكن خواهد ساخت. بلكه انجام فعالیتهای ارشادی گوناگون و سایر فعالیتهای طرح ریزی شده تحت برنامه دوم (زیربنا، سیاستها و آموزش لازم برای آماده سازی و اشاعه اطلاعات تخصصی) را نیز در سطح ملی و منطقه ممكن می‌سازد.بنابر این، طرح نظامهای مورد نظر نه تنها جنبه های فنی و اصلی را بحساب خواهد آورد، بلكه عوامل تشكیلاتی و انسانی لازم جهت تامین دستیابی به اطلاعات و استفاده كامل از آن را نیز در نظر می گیرد.هدف همكاری با سازمانهای بین المللی و منطقه ای مناسب، ایجاد شبكه های همكاری منطقه ای برای آماده‌سازی، ذخیره و مبادله اطلاعات علمی و فنی بر اساس نظامها و خدمات ملی موجود و یكسان كردن طرحهای یكپارچه مذكور، خواهد بود.در مقیاس وسیعتر، هدف همكاری با نظام سازمانهای ملل متحد، تشویق نظامها و خدمات اطلاعاتی گوناگون آنها به اقتباس از استانداردها و روشهای توسعه یافته در چهارچوب یونی سیست است تا توسعه سازگاری و بهم پیوستگی آنها تامین گردد. یونسكو به شركت فعال خود در بكارگیری مكانیزمهای گوناگون بین سازمانی كه برای این منظور ایجاد شده ، ادامه خواهد داد، همچنان كه در چهارچوب هیات بین سازمانی نظامهای اطلاعاتی[۴] انجام داده است.
۲) برنامه های فرعی
فعالیتهایی كه تحت این برنامه انجام می شود به سه برنامه فرعی تقسیم خواهد شد.برنامه فرعی اول، توسعه ابزارها جهت آماده سازی و انتقال اطلاعات كه هدفش توسعه، ایجاد و قابل دسترس ساختن ابزارهای فنی و استانداردی است كه جهت طرح و اجرای خدمات و نظامهای اطلاعاتی سازش پذیر مورد نیازند.هدف برنامه فرعی دوم، توسعه و استفاده از بانكهای اطلاعاتی از طریق بكار گرفتن تكنولوژی جدید و ابزارهای استاندارد، پیاده شدن طرحهای ملی و منطقه ای یكپارچه برای توسعه بانكهای اطلاعاتی ملی یا منطقه ای و استفاده از بانكهای اطلاعاتی موجود در سطح بین المللی است تا امكان پیوستن تدریجی آنها به نظامهای اطلاعاتی منطقه ای و بین المللی فراهم آید.برنامه فرعی سوم، مبادله و جریان اطلاعات ، همكاری منطقه ای بین المللی بین كشورهای عضو و با نظام سازمانهای ملل متحد، برای كمك به ایجاد شبكه های منطقه ای و بین المللی و توسعه سازش پذیری و ارتباط آنها با یكدیگر منظور شده است.این برنامه، با همكاری سازمانهای منطقه ای و بین المللی مناسب و بوسیله تشكیلات مناسب بین سازمانی، شامل فعالیتهایی كه توازن و هماهنگی در زمینه اطلاعات را فراهم می كند نیز خواهد شد.

* UneUnesco. Draft Medium – Term plan (۱۹۸۴ – ۱۹۸۹) second part. Unesco General conference. Fourth Extraordinaty session, Paris ۱۹۸۲. VII. Information systems and access to knowledge.
[۱]. Data Possessing
[۲]. Numerical data base
[۳] . بعلت رقابت كشورهای صنعتی با یكدیگر و نیز رقابت صاحبان صنایع در داخل هر یك از این كشورها (م)
[۴] - Inter – Organization Board for Information Systems ( IOB)
ترجمه: سیمین بردبار

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی