نشریات دانشجویی را سایبر کنیم!

بسمه تعالی
«پیشنهاد ما این نیست که نشریات چاپی را تعطیل کرده و به فضای وب پناه ببریم، ما در واقع می خواهیم علاوه بر این، آن هم داشته باشیم.»
پیشینه روزنامه نگاری سنتی به قرن ۱۷ باز می گردد، زمانی که روزنامه ها به عنوان اولین رسانه های ارتباط جمعی، در جامعه مدرن ظاهر شدند. رشد آگاهی مردم و نیاز آنها به کسب اطلاعات بیشتر از جهان پیرامون، تحولات بعدی را در سال های آتی رقم زد. به طوریکه، با پیشرفت بشر در هر یک از وسایل ارتباطی جدید روزنامه ها با تغییر و تحولات گوناگونی روبرو شدند. آنچه که بیش از همه امروز، مورد توجه است، ورود روزنامه نگاری به فضای مجازی وب و ظهور پدیده جدیدی به نام سایبر ژورنالیسم (روزنامه نگاری آنلاین) است. این تغییر که ناشی از ایجاد شبکه ها و شاهراه های ارتباطی و اطلاعاتی، همچون اینترنت، در دهه ی پایانی قرن بیستم و گسترش این فضا در عرصه های گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است، بار دیگر ساختارهای اطلاعاتی- ارتباطی جهان را به طور کلی دستخوش تغییر و تحول ساخته است. این تحولات علاوه بر محتوا، تفاوت در ظرفیت های تولید، تعامل با رسانه و تفاوت های زمانی و مکانی را به همراه خویش آورده است و سبب انتقال و تغییر اشکال آنالوگ و فیزیکی روزنامه به صورت دیجیتال و مجازی و چند متنی آن شده است.
هنگامیکه ما از نشریات دانشجویی صحبت می کنیم و یا به صورت فعال با آنها درگیر می شویم، باید به این تحولات توجه داشته باشیم. امروز گرایش به فضای مجازی و استفاده از امکانات آن یک ضرورت اساسی برای صاحب امتیاز و مدیر مسئول یک نشریه دانشجویی به حساب می آید. البته پیشنهاد ما این نیست که نشریات چاپی را تعطیل کرده و به فضای وب پناه ببریم، ما در واقع می خواهیم علاوه بر این، آن هم داشته باشیم.
در زیر برای روشن شدن اهمیت بحث به تفاوت های برجسته روزنامه نگاری آنلاین، در سه حوزه ظرفیت های تولید، ارتباط با مخاطب و عامل زمان و مکان می پردازیم.
● ظرفیت های تولید:
۱) لینک دهی: وب یک فضای نامحدود برای اطلاعات شماست. امکانات وب موجب شده است تا مخاطبان شما در زمان های کوتاه قادر باشند با انبوهی از اطلاعات مواجه شوند. در واقع به واسطه لینک هایی که شما در اختیار مخاطبان خود قرار می دهید، به آنها این امکان را می دهید که با یک کلیک به دنیای وسیع تری از اخبار و اطلاعات سایت های مشابه خبری دیگر دست پیدا کنند و یا با در اختیار گذاشتن لینک منابع اصلی خبر، از اعتبار مطالب شما به طور مستقیم مطلع شوند.
۲) ماندگاری مطالب (آرشیوها): هنگامیکه در فضای وب نشریه خود را منتشر کردید، دیگر نیازی به جمع آوری نسخه هایی از شماره های پیاپی آن، برای آرشیو کردن ندارید، وب این کار را بر عهده گرفته است. آرشیو کردن مطالب شما به دو صورت تاریخی و موضوعی متداول ترین کاری است که وب برای ماندگاری مطالب شما انجام می دهد. در واقع نشریه شما هیچگاه در زیر پاها لگد نخواهد شد و از بین نخواهد رفت. علاوه بر آن، این امکان را برای مخاطبان جدید شما فراهم خواهد آورد تا در هر زمان ممکن به نشریه شما رجوع کنند و از پیشینه ی نوشتاری شما آگاه شوند و یا با رجوع به آرشیو موضوعی تان در کمترین زمان به موضوعات دلخواهشان دسترسی پیدا کنند.
۳) چند رسانه ای بودن (صدا، تصویر، حرکت و ...): روزنامه ها از زمانی دچار مشکل شدند که رسانه هایی چون رادیو و تلویزیون مهم ترین رقیبان روزنامه شدند. آنها علاوه بر سرعت بالا در انتقال پیام از صدا، تصویر و حرکت استفاده می بردند، چیزی که در روزنامه ها یافت نمی شد. همین امر باعث گرایش بسیاری از مخاطبان به سمت رسانه های جدید شد. امروز وب علاوه بر اینکه این امکان را برای شما فراهم ساخته تا در ثانیه ها با مخاطبانتان ارتباط برقرار کنید، شما را قادر ساخته تا از صدا، تصویر و حرکت در انتقال پیام هایتان استفاده ببرید. با وجود این شما به راحتی می توانید از تصاویر رنگی با بهترین کیفیت و وضوح بهره ببرید.
۴) نسخه های pdf: کسانی که مایلند کماکان نشریات دانشجویی شان را بر روی کاغذ منتشر کنند، اما بدشان نمی آید با فضای وب هم مرتبط باشند می توانند از نسخه های PDF استفاده کنند. گذاشتن PDF (عکس از نشریه) بر روی وبلاگ یا سایت نشریه برای آن دسته از مخاطبان شما که امکان دسترسی به نسخه چاپی نشریه شما را ندارند، احتمالاً خیلی مفید خواهد بود. در واقع آنان می توانند به طور ملموس با نشریه شما ارتباط برقرار کنند.
● ارتباط با مخاطب:
«در رسانه های قدیمی تولید کننده و مصرف کننده مجزا هستند، تنها تولید نهایی قابل دیدن است، تولید یک صنعت است و در نهایت محتوای این رسانه ها واقعیت را بازتاب می دهد. اما در مورد وبلاگ ها استفاده کننده خود تولید کننده است پشت صحنه همان روی صحنه است، تولید بیان و اظهار است، محتوا تفسیر را منعکس می کند و روایت تلویحی دارد.» تومیtuomi: ۲۰۰۲) )
واقعیت آن است که، رسانه سایبر رابطه بسته مصرف کننده منفعل و تولیدکننده مسلط را به رابطه آزاد و فعال و متقابل همه انسان ها بدل ساخته است و مهمترین ویژگی فضای وب همین مخاطب فعال است. مخاطب فعال یعنی امکان ایجاد تعامل دوطرفه، یعنی در لحظه ای که شما فرستنده ای، مخاطب می تواند این رابطه را بر هم بزند و شما مخاطب او شوی و این امکانی است که وب برای شما متقابلا فراهم کرده است. تفاوت وب با رسانه های دیگر در همین جاست، اگر رسانه های سنتی امکان انتقال پیام را تنها برای صاحبانشان فراهم می کردند، فضای وب این امکان را متقابلاً و در یک شرایط برابر برای مخاطب و فرستنده فراهم می کند.
علاوه بر این ها، فضای وب از مخاطبان شما، اطلاعاتی در اختیارتان می گذارد که رسانه های دیگر قادر به آن نیستند. آماری که از پژوهش های بعدی بر روی مخاطبان یک رسانه، بدست می آید را، به راحتی فضای مجازی در همان لحظه در اختیار شما می گذارد.
چند راه کلی برای بدست آوردن طیف مخاطبانتان وجود دارد. یکی از آنها ابزار نظرخواهی است، که از این طریق علاوه بر ایجاد جذابیت برای مخاطبانتان می توانید مستقیماً از نظرات آنها و از تاثیرات پیام هایتان مطلع شوید. ابزار دیگر نظر سنجی یا ابزار رأی گیری است، که در موارد خاص معمولاً برای جویا شدن نظرات مخاطبان بکار می رود و یک ابزار دیگر که ثبت آمار کمی مراجعان به وبلاگ یا سایت شما را بر عهده دارد، که از این طریق می توانید حتی اطلاعاتی از کشور و محل سکونت مخاطبانتان را بیابید. این ابزارها به راحتی در وب قابل دسترس اند و قطعاً برای دانشجویان بسیار مفید. چراکه به طور مثال ابزار نظرخواهی بهترین تریبون آزاد دانشجویی می تواند باشد و یا ابزار نظر سنجی بهترین راه برای تکمیل فرم های تحقیقاتی علمی- پژوهشی.
● زمان و مکان:
اگر تا به حال یک وبلاگ و یا سایت داشته اید، زمان بارگذاری یک مطلب را با انتشار آن در یک نشریه مقایسه کنید. انتشار یک مطلب در وب، کمترین زمان را از شما می گیرد، به خلاف روزنامه نگاری سنتی که در آن مقوله هایی چون، صفحه بندی، چاپ و توزیع وقت زیادی از شما تلف خواهد کرد. علاوه بر این، فضای وب شما را از چارچوب های محدود کننده زمان در فضای فیزیکی رها ساخته است، تا در هر زمان، فارغ از دوره های زمانی در روزنامه های سنتی و یا شب و روز و تعطیلات، قادر به انتشار مطالبتان باشید. مخاطبان شما نیز از این مزیت بی بهره نخواهند ماند. شما علاوه بر رفع نیازهای آنی آنان در اطلاع یابی، آنها را در انتخاب زمان برای مطالعه نشریه تان مختار می گذارید.
نکته مهم دیگر در مورد مخاطبان رسانه های آنلاین گستره جغرافیایی وسیعی است که از آن می آیند. به طور مثال، هنگامیکه شما یک نشریه را در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران منتشر می کنید، می توانید مخاطبانی از دانشگاه فردوسی مشهد داشته باشید.
● نتیجه گیری:
با توجه به آنچه که از ویژگی های فضای وب گفته شد و در نظر گرفتن فضای دانشجویی حاکم بر نشریات دانشجویی به نظر می رسد، توجه به وبلاگ نویسی به عنوان یکی از رایج ترین و راحت ترین نوع از روزنامه نگاری آنلاین راه کار مناسبی برای مدیر مسئولان نشریات دانشجویی باشد. اگرچه امروز فضای نشریات دانشجویی اقتضا نمی کند تا ما کاملاً شیوه های سنتی را کنار بگذاریم و به روزنامه نگاری آنلاین پناه ببریم، اما بسیار قابل تامل است که در این شرایطی که همگان درصدد تثبیت حضور خود رد این فضا هستند ما هم نسخه هایی از جنس مجازی نشریات خود منتشر کنیم. از این جهت ضرورت تاسیس یک سرویس دهنده وبلاگ فارسی دانشجویی برای دانشجویان سراسر کشور و ساماندهی آنان به طور متمرکز بر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری احساس می شود. فضایی که در آن نشریات دانشجویی از سراسر کشور در یکجا به دور هم می آیند و با هم تعامل می کنند.

علیرضا نائینی