پایان کابوسی به نام نهر البارد

یکصد و شش روز گذشت تا روزنامه نگاران لبنانی عناوین و تیترهایی را که در این مدت در سر می پروراندند به رشته تحریر درآورند و صفحات نخستین صبح دوشنبه خود را با عناوینی چون «پیروزی خون بر تروریسم»، «پیروزی لبنان بر ترور» یا «پایان کابوسی به نام فتح الاسلام» آذین کنند.
یکصد و پنجاه و هشت کشته از ارتش و ۴۲ غیرنظامی لبنانی بهایی بود که ارتش لبنان در اولین چالش رسمی خود از زمان تاسیس تاکنون پرداخت تا در نهایت پیروز میدانی شود که در ظاهر ساده می نمود؛ ولی «افتاد مشکل ها»...
آیا در حقیقت این نبرد، نبردی ساده میان گروهی سیصد نفره با ارتشی بی تجربه بود؟ شروع و خاتمه این تنش چه پیام های سیاسی در بر داشت و تاثیر آن در شرایط کنونی چه خواهد بود؟
در «لبنان نوین» باید عادت کرد که برای هر تحولی دو تفسیر کاملاً متضاد دریافت داشت و باور داشت که این کشور کوچک با تنوع طایفه یی خود از حضور پر رنگ و دخالت های مستقیم و غیرمستقیم دوست و دشمن تفکیک پذیر نیست.
یکصد و شش روز پیش و با غافلگیری لبنانی ها از شروع یک درگیری فیزیکی در میان تنش های سیاسی، نبردی آغاز شد که ابهامات زیادی را با خود به همراه داشت.
در آن زمان شرایط به گونه یی بود که هیچ کدام از دو گروه اکثریت و اپوزیسیون قادر به پسروی یا پیشروی در مواضع خود نبودند و حالت خلأ و بلاتکلیفی حکمفرما بود. گفته می شد که سرنوشت لبنان در گرو برخی پرونده های منطقه یی چون وضعیت عراق، نتیجه مذاکرات ایران و امریکا، آینده روابط عربستان و سوریه و طرح و برنامه امریکا و اروپا در خاورمیانه است.
در چنین وضعیتی نیاز به عاملی مهم بود تا جو کشور را ملتهب نگاه داشته و موازنه سیاسی میان گروه های متخاصم را حفظ کند. بدین سان بود که با شبیخون اعضای گروهی ناشناخته به سربازان ارتش لبنان و ذبح بی رحمانه آنها، مبارزه یی با تفسیرهای گوناگون شروع شد.
نیروهای مخالف دولت به رهبری حزب الله بر این عقیده بودند که گروه فتح الاسلام ساخته و پرداخته امریکا بوده و از حمایت دولت لبنان برخوردار است و این تنش در چارچوب طرح های امریکا برای تضعیف لبنان جای می گیرد. به همین دلیل بود که سیدحسن نصرالله در سخنرانی خود در روزهای نخستین «کشیدن ارتش به درگیری» را محکوم کرده و «ورود آن به اردوگاه نهرالبارد را خط قرمز خواند».
در مقابل نیروهای اکثریت ضدسوری می گفتند که فتح الاسلام آلت دست سوریه بوده و شاکر العبسی رهبر آن به مدت سه سال در سوریه زندانی بوده و بلافاصله پس از آزادی مشکوک وارد لبنان شده است.
▪ جنبش ۱۴ مارس معتقد بود که سوریه با ایجاد چنین تنش هایی چند هدف را دنبال می کند؛
۱) منحرف کردن نگاه ها از حزب الله
۲) ادامه سیاست ترور و ارعاب در لبنان با هدف به شکست کشاندن نیروهای اکثریت
۳) اثبات این موضوع به امریکا که لبنان بدون حضور و قیمومیت سوریه بر آن هرگز روی آرامش را نخواهد دید.
در هر حال رفته رفته این تنش و تشییع جنازه روزمره سربازان ارتش در نقاط مختلف به صورت تصویری عادی درآمده و از حجم اخبار پیرامون آن به شکل قابل توجهی کاسته شد؛ چرا که موضوع بسیار مهمتری به نام «انتخابات ریاست جمهوری» به میان آمده بود.
بر اساس قانون اساسی لبنان، رئیس جمهوری توسط اعضای مجلس نمایندگان انتخاب شده و مجلس سه ماه برای انتخاب فرد مورد نظر مهلت دارد. در صورت خاتمه این مهلت و عدم انتخاب رئیس جمهور، اختیارات وی به کابینه منتقل خواهد شد. قانون اساسی حضور دو سوم نمایندگان مجلس (از مجموع ۱۲۸ نفر) را در جلسه اول الزامی خوانده ولی در صورت عدم تحقق حدنصاب، ۵۰ درصد به اضافه یک نماینده قادر به انتخاب رئیس جمهور در هر مکانی هستند. این در حالی است که به دلیل اختلافات سیاسی عمیق اکنون نزدیک به هشت ماه است که درهای مجلس بسته و این نهاد اساسی کشوری پارلمانتاریستی به حالت فلج درآمده است.
مخالفان دولت تهدید به تحریم جلسه انتخابات کرده و در مقابل اکثریت تهدید به انتخاب رئیس جمهور با ۵۱ درصد آرا می کند و هر کدام دلایل قانونی یا عرفی قابل قبولی را نیز ارائه می کنند.
روزهای پایانی تنش در شمال لبنان میان ارتش و فتح الاسلام با افزایش محبوبیت ژنرال میشل سلیمان فرمانده ارتش همراه شد. در اینجا بود که به سمت راه حل میانه، نام وی به عنوان رئیس جمهوری توافقی مطرح شد. مشکل اساسی در این بین، منع قانونی کارمندان رسمی دولت برای انتخاب به سمت رئیس جمهور بود که در نتیجه باعث ایجاد بحث پیرامون تعدیل قانون اساسی شد.
نیروهای اکثریت بار دیگر و پس از چند موضعگیری ضد و نقیض، رسماً اعلام کردند که با انتخاب سلیمان به ریاست جمهوری مخالفند و مخالفان چاره یی جز موافقت با خواسته های اکثریت ندارند.
در هر حال هنوز نام میشل سلیمان به عنوان نامزدی قابل بحث مطرح بود. خروج خانواده افراد مسلح از اردوگاه نهرالبارد این فرصت را به ارتش برای خودنمایی و خاتمه بخشیدن به این نبرد سنگین داد. فرمانده ارتش اعلام کرد که ظرف دو هفته و پیش از شروع ماه رمضان به این درگیری ها خاتمه می بخشد.
اینچنین بود که با حمله گسترده ارتش به اردوگاه نهرالبارد، شاکر العبسی و ۳۸ تن از همراهان وی به قتل رسیده و ۲۰ تن باقیمانده نیز دستگیر شدند. پرچم لبنان در اردوگاه به اهتزاز درآمد و کارناوال شادی در خیابان ها به راه افتاد.
نیروهای مخالف بر این باورند که امریکا و هم پیمانان داخلی آن با فراهم کردن شرایط پیروزی ارتش قصد دارند تا نهاد نظامی را در مقابل مقاومت قرار دهند. ضمن اینکه با توجه به تنش سیاسی عمیق، بسیار دور از انتظار می نماید که گروه های داخلی به توافقی پیرامون رئیس جمهور در آینده نزدیک دست یابند. از آنجا که احتمال بروز تنش داخلی روز به روز افزایش می یابد، حالت خلأ کافی بوده و اکنون دست ارتش می باید برای فعالیت داخلی و سرکوب اغتشاشات باز باشد. به همین دلیل زندگانی اهرمی به نام «فتح الاسلام» به پایان رسید.
در مقابل گروه اکثریت معتقدند سوریه با خالی کردن پشت فتح الاسلام، ارتش را برای چیرگی بر آن یاری داده تا در نهایت میشل سلیمان را به عنوان برگ برنده خود در انتخابات ریاست جمهوری مطرح کند.
شاید بیان این نکته در تایید نظریه اکثریت بی فایده نباشد. چند روز قبل، سلیمان فرنجیه از رهبران مخالفان و از متحدان سنتی سوریه در لبنان در مصاحبه یی تلویزیونی گفت؛ «سوریه به ارتش در خاتمه بخشیدن به حضور فتح الاسلام کمک شایان توجهی کرده که من اکنون نمی توانم ماهیت این کمک را فاش کنم ولی در آینده نزدیک نتایج آن را خواهیم دید».
۱۲ روز بیشتر به شروع مهلت سه ماهه انتخابات ریاست جمهوری باقی نمانده است. پیروزی بر فتح الاسلام هرچند اولین موفقیت رسمی ارتش در طول تاریخ آن محسوب شده ولی بر پیچیدگی های سیاسی و اجتماعی لبنان افزوده است. سکوت پرمعنای مخالفان دولت و عدم موضعگیری مثبت یا منفی در قبال خاتمه درگیری ها از یک سو و برابر دانستن موفقیت ارتش در مقابل فتح الاسلام با پیروزی مقاومت بر اسرائیل از طرف فواد سنیوره نخست وزیر از سوی دیگر تنها بیانگر افق تیره یی است که در برابر لبنان قرار دارد.
خروج سالم لبنان از دالان تاریکی که پیش روی آن قرار دارد، هرگز جز با توافق کشورهای تاثیرگذار در لبنان میسر نخواهد شد و شاید به جرأت بتوان گفت هرگونه سخن از لزوم توافق داخلی و عدم تکیه به خارج، مهملی بیش نیست. آیا توافقی منطقه یی ـ بین المللی در راه است یا «آنها» جنگی میانه میدان شان آرزوست؟،

علی مهتدی- بیروت

منبع : روزنامه اعتماد