مصرف بی رویه آفتکشها در دنیا و مخاطرات آنها

اطلاعات موجود در این رابطه نشان دهنده افزایش میزان فروش و مصرف آفتکشها در کشور های در حال توسعه در دهه گذشته است این افزایش تا دهه بعد نیز ادامه خواهد داشت زیرا کشاورزان امروزه برای تولید محصول بیشتر از گیاهان اصلاح یافته استفاده میکنند و برای حفظ محصولات تولیدی خود به استفاده از روشهای کنترل شیمیایی اعتماد و عادت کرده که مجموعه این عوامل موجب افزایش کاربرد آفتکشها می گردد.
سالانه مقدار زیادی از آفتکشها توسط کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه صادر میشود و مقدار این صادرات در حال افزایش می باشد و این در حالی است که مصرف تعدادی از آنها در کشورهای تولید کننده ممنوع می باشد و اغلب این نوع آفتکشها در طبقه بندی توسط سازمان بهداشت جهانی از لحاظ سلامتی در دو گروه بسیار خطرناک یا خطرناک(Ia,Ib) قرار می گیرند.
بعضی از کشورهای در حال توسعه مانند هندوستان و چین پتانسیل تولید آفتکشهایی را دارند که از مدتها قبل مصرف آن در کشورهای توسعه یافته ممنوع شده است واین آفت کشها علاوه بر مصرف در داخل این کشورها به کشورهای دیگر صادر نیز می گردد.
در کشورهای در حال توسعه آفتکشهایی روی محصولات غذایی و صنعتی استفاده می شوند که بیشتر این محصولات به کشورهای توسعه یافته صادر می شود البته روشن است که بیشتر آفتکشهای مصرفی در کشورهای در حال توسعه اکثرا در گروه Ia,Ibقرار دارند هر چند که سازمان بهداشت جهانی پیشنهاد می کند که آفتکشهای گروه Ia,Ibدر کشورهای در حال توسعه نباید مصرف شوند اما به خاطر ارزانی این سموم جایگزین و کم خطر کشاورزان این کشورها اجبارا از این نوع سموم استفاده می کنند.
بدین ترتیب با توجه به شرایط موجود میتوان پیش بینی کرد که تجارت جهانی آفتکشها بین سالهای ۱۹۹۵ تا۲۰۰۵ تا ۹/۱ % رشد خواهد کرد و از لحاظ ارزش پولی به ۸/۳۶ بیلیون دلار خواهد رسید کاشت گیاه اصلاح یافته و مقاوم به علف کش ها مصرف علف کشها را تقویت خواهد کرد اگر چه مصرف بیشتر افتکشها در سالهای بعدی ناشی از قابلیت و کارایی این روشها در حفظ محصول می باشد از سال ۱۹۴۲ نرخ فروش ومصرف آفتکشها در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته در حال افزایش بوده و پیش بینی می شود که تا ۵ سال بعد نیز رشد مصرف آفتکشها ادامه داشته باشد. افزایش مصرف آفتکشها موجب رها شدن مواد سمی در محیط زیست شده وبه دنبال آن بهداشت انسان و محیط زیست مورد تهدید قرار می گیرد واین اثرات منفی در کشورهای در حال توسعه که منابع تجدید شونده کافی برای کاهش خطرات و حل مشکلات خود ندارند قابل توجه است. آثار زیانبار مصرف آفتکشها در جهان را می توان به صورت ذیل خلاصه کرد:
۱) ده برابر شدن مصرف حشره کشها در جهان نسبت به جنگ جهانی دوم
۲) افزایش خسارت آفات روی محصولات غذایی فیبری از۷% تا ۱۳% نسبت به جنگ جهانی دوم
۳) بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال۱۹۸۵ سالانه ۳ میلیون نفر از طریق آفتکشها به مسمومیت حاد دچار می شوند که حدود ۲۰۰۰۰ مرگ ناشی از مصرف اتفاقی آفتکشها می باشدو بنا به گزارش همین سازمان در سال ۱۹۹۰ مسمومیت حاد شغلی ناشی از آفتکشها در کشورهای در حال توسعه به ۲۵ میلیون نفر در سال می رسد.
۴) یک سازمان بین المللی کار در بخش کشاورزی ۱۴% از کل صدمات شغلی شناخته شده و۱۰% از کل تلفات جانی را ناشی از آفتکشها می داند.
۵) در میان سموم مصرفی خاصیت سرطان زایی ۶۰ آفتکش شناخته شده و۱۱۸ آفتکش نیز به عنوان مختل کننده هورمونی معرفی شده اند.
۶) ۸۰% بازار جهانی سموم مربوط به ده شرکت بوده و ارزش پولی آن ۳۰ بیلیون دلار می باشد و ۲۵% از فروش سموم مربوط به کشورهای در حال توسعه است البته این مقدار در حال افزایش می باشد.
۷) مقدار آفتکشهای فاسد تنها در آفریقا بیش از ۲۰۰۰۰ تن می باشد که هزینه نابودی آن بیش از ۱۵۰ میلیون دلار می باشد .
آفتکش یک نام عمومی است که شامل حشره کش ها – قارچ کش ها – علف کش ها – جونده کش ها و امثال اینها ست. مصرف آفتکشها نگرانیهای جدی را برای انسان ومحیط زیست ایجاد کرده است. میزان مصرف حشره کشها در مناطق مختلف از اواسط دهه۱۹۷۰ تا اوایل ۱۹۸۵ کاهش اندکی داشته واین کاهش نتیجه کم شدن قابل توجه مصرف این سموم در آمریکا بوده که با افزایش مقدار آن در سایر نقاط دنیا برابری کرده است اما این کاهش مصرف آفتکشها لزوما تقلیل مساحت سم پاشی شده را نمی رساند زیرا مصرف مواد شیمیایی در مقادیر کمتر و روشهای پخش بهتر آنها از قبیل روشهای پخش سم در حجم فوق العاده کم (ULV)می تواند باشد.
مصرف اکثر مواد آلی کلره اکنون در کشورهای پیشرفته ممنوع شده است اما در بعضی از کشورهای جهان سوم بیش از ۵۰% از میزان آفتکشهای مصرفی مربوط به DDT,BHC است و کماکان میزان مصرف آنها در حال افزایش است . اما امروزه قسمت اعظم حشره کشهای مصرفی مربوط به موادآلی فسفره و پایرتروئیدی می باشد.
بین سالهای ۱۹۹۲-۱۹۹۶ در حدود ۹ تن آفتکش که مصرف آنها در آمریکا ممنوع شده بود به کشورهای در حال توسعه صادر شد و این نشان میدهد که در طی سالهای ۱۹۹۲-۱۹۹۴ یک افزایش ۲۶%در صادرات آفتکشهای خطرناک وجود داشته است و در سال ۱۹۹۶ میزان کل آفتکشهای صادراتی گروه Ia به ۱۲۸۹۱ تن رسیده است که در مقایسه با سال ۱۹۹۲(در حدود ۲۴۱۴تن) از رشد افزایش ۵۰۰ درصدی بر خوردار بوده است.صادرات این نوع آفتکشها به کشورهای در حال توسعه که آموزش لازم در زمینه استفاده از لباسها – ماسکهای محافظ –انبارداری صحیح آفتکشها و کاربرد صحیح آنها در مزرعه و خانه ندارند میزان خطرات این آفتکشها را دو چندان می کند .
در حال حاضر در جمهوری اسلامی ایران سالانه از ۳۰۰۰۰ تن انواع آفتکش استفاده می شود که از این مقدار ۱۹۰۱۱ تن آن توسط شرکت های داخلی تولید وفرموله می شوند.با توجه به این میزان نکات ایمنی در مصرف واز آن مهمتر نکات فنی در ساخت وفرمولاسیون این سموم می بایستی دقیقا مد نظر قرار می گیرد.

دکتر محسن مروت

منبع : گیاه پزشکی نوین