سالمندی شروعی دوباره

پیرشدن فرایند پیچیده ای است و مکانیسم و پارامترهای مختلف این فرایند را مدیریت می کند. یکی از تئوری هایی که پیرشدن انسان را توضیح می دهد "تئوری پیری برنامه ریزی شده" است. بر اساس این تئوری، پیرشدن انسان به وسیله ساعت زیستی بدن کنترل می شود که با تغییر در بیان ژن ها موجب کارکرد صحیح سیستم های مختلف بدن، ترمیم نقایص موجود و واکنش های دفاعی بدن می شود. تئوری دیگر "تئوری خطا" است که طرفداران این تئوری اعتقاد دارند، رادیکال های آزاد مسئول تخریب آنزیم ها، هورمون ها و پروتئین های مهم بدن هستند که درنهایت به پیرشدن و تخریب سلول ها و اختلال در عملکرد سیستم های مختلف بدن می انجامد.
پیری، فرایندی است که طی آن پا به سن می گذاریم. همه ما پیرشدن را با شمارش سال های زندگی و جشن تولدهای خود اندازه گیری می کنیم. درحالی که دانشمندان، پیری را زوال تمام اعضا و سیستم های بدن در گذر زمان می دانند و معتقدند پیرشدن شامل کاهش توانایی های بدن در پاسخگویی به استرس ها و عدم تعادل واکنش های سیستم های مختلف بدن و درنتیجه افزایش احتمال بروز انواع بیماری ها است. پیرشدن، بخش مهمی از زندگی انسان ها است و می توان آن را مرحله نهایی تکامل و رشد انسان دانست که به دنبال نوزادی، نوپایی، کودکی، نوجوانی و جوانی و میانسالی، از راه می رسد. "جرانتولوژی" شاخه ای از علم است که درباره پیری و مسائل مربوط به آن بحث می کند، متخصصان این رشته پیری را یک نوع بیماری می دانند، گرچه این دیدگاه نسبت به پیری، بسیار بحث انگیز است و مخالفان زیادی دارد. امروزه کمتر در مقالات علمی از پیری به عنوان یک بیماری یاد می کنند. در بیشتر کشورهای جهان افراد بالای ۶۵ سال را سالمند به شمار می آورند ولی این ذهن انسان است که جوان یا پیر بودنش را باور می کند. مهم این است که انسان از بودن خود بهره ببرد و ثمربخش باشد، چه در جوانی و چه در پیری.
در همین رابطه یک مقام مسئول در سازمان بهزیستی چندی پیش اعلام کرد نرخ رشد جمعیت سالمندی در کشور ۵/۱ درصد افزایش یافته است.
محمدرضا شهبازی، مدیرکل دفتر توانبخشی سالمندان سازمان بهزیستی، گفت: نرخ جمعیت سالمند کشور، در دهه گذشته ۶۵/۶ درصد بود که درحال حاضر به ۷ تا ۸ درصد کل جمعیت رسیده است.
وی افزود: تا سال ۱۴۲۸، در کشورمان حدود ۲۵ میلیون نفر جمعیت سالمند خواهیم داشت که این جمعیت یک پنجم جمعیت کشور را تشکیل خواهد داد.
به گفته شهبازی، درحال حاضر ۷۸ درصد سالمندان مرد، همسر دارند، درحالی که تنها ۴۰ درصد زنان سالمند با همسران خود زندگی می کنند، علاوه بر این درحالی که در ارزیابی کلی، حدود سه درصد از سالمندان به تنهایی زندگی می کنند، اما درمورد زنان ۱۵ درصد سالمندان زن به صورت انفرادی زندگی می کنند.
افزایش میزان تولد کودکان و کاهش مرگ و میر انسان ها به علت بهبود وضعیت بهداشتی در چند دهه اخیر سبب افزایش تعداد سالمندان شده است. به دنبال افزایش جمعیت سالمندان، روانپزشکان به اهمیت توجه به بهداشت روانی آنان و فراهم آوردن امکانات لازم برای ارائه خدمات ویژه در این زمینه بیشتر پی برده اند.
جمعیت سالمندان کشورمان، نیز جزئی از پیکره جهانی است البته با ویژگی های فرهنگی خاص خود.
● سالمندی، دوران خودشکوفایی هر فرد است
دکتر احمد فریدی، روانشناس و استاد دانشگاه درخصوص دوران سالمندی می گوید: انسان در زندگی خود مراحل مختلفی را طی می کند که نهایت آن دوران سالمندی است، انسان طی فرایند رشد، تجربیات مختلفی را به دست می آورد و سالمندی مرحله نهایی است، یعنی مرحله انباشته شدن تجربیات، دورانی که اگر مراحل پیشین را با موفقیت سپری کرده باشیم طبق الگوهای رشدی که روانشناس بزرگ ترسیم کرده است مرحله خودشکوفایی، احترام و برآوردن نیازهای متعالی و معنوی است. این روانشناس معتقد است اگر در دوران کهنسالی همچنان درگیر نیازهای زیستی و برآورده نشده باشیم، آنگاه نمی توانیم انتظار رفتارهای مناسب اجتماعی را از یک سالمند داشته باشیم.
دکتر فریدی، صحبت های خود را اینگونه ادامه می دهد: روانشناسان متفق القول معتقدند که سالمندی دوران پراهمیت و ارزشمندی است، دورانی است که انسان پس از طی کردن سال های متمادی می تواند ارزش های معنوی و متعالی را محقق سازد، می تواند از سال های سپری شده عمر خوشه چینی کند، به فلسفه زندگی بیندیشد، جان کلام آنکه سالمندی پایان زندگی نیست، شروعی دوباره است.
درحالی که آمارها حکایت از آن دارند که در سراسر جهان حدود ۴۱۰ میلیون نفر بالای ۶۵ سال وجود دارند که پیش بینی می شود تا ۴۰ سال آینده، این جمعیت دوبرابر شود، سالمندی و پیرشدن، پدیده ای شگفت آور است، آنچنان شگفت آور که اغلب نمی توانیم باور کنیم روزی به سراغ ما خواهد آمد؛ چرا که تحولات دوران جوانی به سالمندی چنان تدریجی است که هیچ گاه این تحولات قابل حس نیست به طوری که سالمندی از دید اطرافیان واضح تر از آن چیزی است که به نظر خود شخص می آید.
اصطلاحاتی مثل سالمند، سالخورده، پیر، مسن، کهنسال و مثل آن درباره کسانی به کار می رود که ۶۵ سال بیشتر از سن آنها گذشته باشد، ولی مرزبندی سنین سالمندی بیشتر بر اساس قرارداد شکل گرفته است و به طور کلی سالمندی یک امر نسبی است.
بر اثر تحلیل رفتن قوای جسمانی و ذهنی سالخوردگان، تنوع و کثرت مسائل در سالخوردگان امری کاملاً طبیعی به نظر می رسد. ازاین رو، شاید هیچ دوره ای از زندگی مانند سالخوردگی پرمساله و نگران کننده نباشد. به همین دلیل سالخوردگان برای سالم زیستن، به سازگاری فراوانی نیاز دارند.
● سالمندی سالم با تغذیه مناسب و نظام کارآمد تامین اجتماعی
از آنجا که حالات مختلف مزاجی، قدرت و ظرفیت حیاتی افراد و چگونگی کار و توانایی های دستگاه گوارش و سایر اندام ها و دستگاه های بدن در هر فردی با دیگری متفاوت است، حتی از نظر سلیقه و علایقی که در میان افراد وجود دارد، این تفاوت به چشم می خورد. این عوامل می توانند سبب ایجاد عادات غذایی و خصوصیات ویژه ای شوند که زمینه ساز بروز تفاوت های فردی است. بنابراین ارائه یک مقررات کلی و تنظیم یک برنامه و رژیم غذایی ویژه برای تغذیه افراد کافی نیست.
همراه با افزایش سن افراد، نیازهای آنان به انرژی کاهش می یابد و تمایل کمتری به مصرف غذا پیدا می کنند. اگر انتخاب غذایی دقیق در این افراد صورت نگیرد، میزان دریافت موادمغذی ضروری در آنان پایین تر از حدمطلوب می شود، شرایط اجتماعی و اقتصادی مانند فقر، تنهایی و بیماری های مزمن که سبب ناکافی بودن موادغذایی می شود، نیز بر مسائل فوق تاثیر دارد. ازاین رو افراد مسن قشری آسیب پذیر از نظر وضعیت تغذیه هستند. مطابق بررسی هایی که به عمل آمده، بین ۳۵ تا ۵۵ سالگی برای هر دهه ۵ درصد از میزان نیاز به انرژی کاسته می شود و به همین ترتیب بین ۵۵ تا ۷۵ سالگی و بالاتر برای هر دهه ۸ درصد از میزان احتیاج به انرژی کم می شود.
یکی از عقاید نادرستی که هنوز هم طرفدارانی دارد آن است که می گویند در رژیم غذایی سالمندان، مواد پروتئینی را باید محدود کرد. اگرچه برخی مطالعات نشان می دهد که با افزایش سن از پروتئین عضلات کاسته می شود، ولی این موضوع نمی تواند نشانه کاهش نیاز بدن به غذاهای پروتئین دار باشد، بلکه علت هایی مانند کم شدن فعالیت و سایر عوامل در این تغییرات مؤثر است.
سالمندی می تواند دوران خوبی باشد، دوران سرزندگی و نشاط، عزم و اراده و عزت، پیری بیماری نیست و با بالا رفتن سن به طور طبیعی اندام های بدن دستخوش تغییرات زیادی می شود که با رعایت برخی نکات ساده می توان از بروز مشکلات جلوگیری کرده و با مراقبت صحیح به سالمندی توام با سلامتی و نشاط دست یافت، تا باقی سال های عمر هم به بهترین صورت ادامه یابد. با اینکه به کار بردن شیوه صحیح زندگی باید از دوران جنینی شروع شود، اما هرگز برای تغییر دادن شیوه زندگی و ایجاد عادات پسندیده که منجر به سلامت و شادابی می شوند، دیر نیست.
شیوه زندگی در دوره سالمندی باید به گونه ای باشد که در آن به مواردی از قبیل بهداشت فردی، ورزش مناسب، تغذیه متعادل، عدم مصرف دخانیات، حضور فعال در جامعه، خانواده و... پرداخته شود.
... و اما همه دغدغه های مربوط به گذران دوران پیری و سالمندی، ضعف جسمانی نیست، بلکه ایجاد نوعی نظام کارآمد تامین اجتماعی که گذران سالم و اثربخش این دوران را برای هر فردی تضمین کند، نیازی است که دنیای امروز، سال ها است با آن درگیر است و رشد جمعیت سالمند در بسیاری از کشورها، مسئولان را به چاره جویی برای تامین منابع مالی موردنیاز برای حمایت کارآمد و جامع از سالمندان واداشته است.

الهام طباطبایی

منبع : هفته نامه آتیه