در بازار لپ تاپ چه می‌گذرد: از گذشته تا امروز

لپ تاپ وسیله ای است که حالا دیگر علی رغم قیمت نسبتا بالایش، نمی توان آن را یک وسیله لوکس و دست نیافتنی دانست.
تا ۳-۴ سال پیش از این، لپ تاپ را فقط دست عده معدودی می شد دید که آنها هم بیشتر مدیران یا کاربران قشر مرفه جامعه بودند؛ در واقع می توان آن را ارمغان فناوری برای مشتریان خاص آن زمان به حساب آورد، در شرایطی که سایر مردم اقبال دیدن آن را فقط از پشت ویترین مغازه ها یا در تصاویر تلویزیونی داشتند و حتی لمس کردنش برای بسیاری آنهایی هم که ضرورت استفاده از لپ تاپ را درک کرده بودند، در حد یک رویای غیرقابل تحقق می نمود.
اما در حال حاضر وضعیت به گونه دیگری است: استفاده از این وسیله آن قدر عام شده است که با کمی دقت می توان در طول روز تعداد زیادی از آن را جاهای مختلف و دست افراد مختلف مشاهده کرد. این روزها دیدن مردمی که در مکان های عمومی مانند قطار مترو، اتوبوس، فرودگاه، رستوران، پارک و سالن های انتظار نوت بوک خود را باز کرده اند و مشغول انجام دادن کارهای شخصی هستند اتفاق خیلی شایعی است.
در واقع گسترش لپ تاپ طی سال های اخیر، نه فقط از نظر تعداد کاربران بوده است که طیف مشتریان آن نیز تغییر شگرفی را تجربه کرده است که دومی "دلیل" است و اولی "معلول". مدیران، صاحبان صنایع، دانشجویان و حتی دانش آموزان، اساتید دانشگاه، شاغلان بخش دولتی و خصوصی عمده کاربران هستند و امروزه تعداد قابل توجهی از آنها یک کامپیوتر شخصی قابل حمل و کوچک دارند که آن را همه جا همراه می برند و با خیال راحت و با آسایش خاطر بیشتری نسبت به قبل کارهای اداری و شخصی خود را انجام می دهند؛ چرا که کاربر به دلیل داشتن یک کامپیوتر کاملا شخصی در حین انجام کار، امنیت بیشتری در حریم خصوصی خود احساس می کند و به طور همزمان علاوه بر کارهای روزمره می تواند از قابلیت های دیگر آن نیز بهره بجوید به عنوان نمونه از نرم افزارهای مورد نیاز خود که اجازه نصب آنها را روی کامپیوتر اداره، دانشگاه، شرکت و کلاً محل کار ندارد استفاده کند و یا موزیک دلخواه خود را گوش کند.
اما مهمترین دلیل گسترش استفاده از لپ تاپ را بدون شک باید "جادوی همراه" نام نهاد؛ همان جادویی که به محبوبیت روز افزون تلفن همراه انجامید: همیشه و همه جا همراه.
● قیمت: سد شکسته
نخستین کامپیوتر قابل حمل دنیا در سال ۱۹۸۱ میلادی توسط آدام آزبورن که ناشر کتاب های فنی بود تولید شد، این کامپیوتر یک ال سی دی کوچک ۵ اینچی داشت و از نظر ظاهری کمتر به لپ تاپ های فعلی شبیه بود. آزبورن در یک ماه تعداد ۱۰ هزار تا از این محصول را با قیمت ۱۷۹۵ دلار به فروش رساند و یک تجارت جدید را به دنیا معرفی کرد؛ در نتیجه شرکت های بزرگی که سرآمد آنها کامپک (Compaq) بود، پا به راه جدیدی که آزبورن بنیانگدار آن بود نهادند.
اما اولین محصول تجاری این دسته از محصولات در ژوئیه ۱۹۸۲ توسط اپسون با نام HX-۲۰ تولید شد؛ EPSON HX-۲۰ تنها ۱۶ کیلوبایت رم و ۶/۱ کیلوگرم وزن داشت و نسبت به کامپیوتر آزبورن برای مصرف عام خیلی مناسب تر بود و مانند نمونه قبلی فقط در خط تولید کارخانجات استفاه نمی شد. آزبورن در سال ۱۹۸۳ ورشکسته شد ولی سایر شرکت ها این راه را ادامه دادند و نتیجه تلاش های سه دهه ای آنها منجر به تولید نوت بوک های قدرتمند، سبک و زیبای فعلی است که نقش آنها در زندگی شخصی، کاری و اجتماعی مردم حذف ناشدنی می نماید.
از آن زمان به بعد شرکت هایDell،Compaq،Toshiba به عنوان طلایه داران تولیدنوت بوک در دنیا و به دنبال آنها IBM،Sony،Apple با سیاست عمومی شدن بازار لپ تاپ راه را ادامه دادند. از آنجا که فناوری تولید قطعات کوچک کامپیوتری برای ساخت نوت بوک یک فناوری گران بود، قیمت تمام شده برای آنها بسیار بالا در می آمد و این باعث می شد که این محصول یک محصول لوکس و دارای مشتریان خاص باشد؛ به همین دلیل آن ها بیش از هر چیزی نیاز به پایین آوردن قیمت ها داشتند.
رفته رفته با پیشرفت علم الکترونیک و مجتمع سازی مدارات الکترونیکی، ساخت قطعات کوچک راحت تر و در نتیجه ارزان تر شد. این روند رو به رشد توسط شرکت اینتل با تولید پردازنده های موبایل به اوج رسید و در حال حاضر نسل جدید نوت بوک ها با پردازنده های دو هسته ای در بازار جولان می دهند، تا آنجا که لپ تاپ نه تنها دیگر یک محصول لوکس نیست بلکه باید منتظر ماند تا طی سال های نه چندان دور به کلی جایگزین دسک تاپ شود؛ به ویژه که از اوائل قرن ۲۱ میلادی شرکت های بزرگ کامپیوتری آمریکایی به این نتیجه رسیدند که ضریب نفوذ دسک تاپ در بازار آمریکا به عدد ثابتی نزدیک می شود و برای افزایش این عدد باید هر کاربر بیش از یک دسک تاپ در منزل داشته باشد و به همین دلیل آنها سیاست جدید خود را کاهش قیمت لپ تاپ و نزدیک کردن آن به قیمت دسک تاپ قرار دادند تا هر کاربر علاوه بر دسک تاپ داخل منزل یک لپ تاپ نیز به عنوان کامپیوتر همراه داشته باشد.
از سوی دیگر مالکیت بی چون و چرای بازار طی ۲-۳ سال گذشته از دست شرکت های اصلی خارج شد و ورود رقبای نوپا ولی جدی که عمدتاً از کشورهای آسیای جنوب شرقی هستند، سرنوشت بازار را تغییر داد و منجر به تولید مدل هایی با قیمت های پایین تر شد.
با این که این محصولات از نظر کیفیت خوب هستند اما به هر حال با نوت بوک های گران قیمت شرکت های قدیمی، حداقل در دیدگاه مشتریان، تفاوت هایی دارند و همچنین آوازه و قدمت رقبای قدیمی، برای این شرکت های نوظهور ورود به بازار لپ تاپ را سخت می کرد؛ ولی در حال حاضر رقابت میان آنها دیدنی است و این شرکت ها ،که از آن جمله می توان به ایسوس،ایسر، ال جی، سامسونگ،گیگابایت، فوجیتسو زیمنس و HP-Compaq اشاره کرد، جایگاه مناسبی در بازار برای خود دست و پا کرده اند. اتفاقا آخری حریف بسیار قدرتمند و کهنی به شمار می آید چرا که از ادغام دو شرکت قدیمی و پر آوازه HPوCompaq شکل گرفت.
روند نزولی قیمت نوت بوک در بازار ایران طی سال های اخیر نیز متاثر از سرنوشت بازار جهانی بوده است؛ تعداد زیاد تولیدکنندگان حاضر در بازار، کار را برای کاربران با هر سلیقه و هر قدرت خریدی راحت می کند و دست آنها را انتخاب مدل مناسب و دلخواه باز می گذارد.
ظهور تولیدکنندگان OEM ، شرکت هایی که قطعات مورد نیاز را به سازندگان دیگر سفارش می دهند و سپس محصولی با نام خود روانه بازار می کنند، باعث شد که مدل هایی با قیمت پایین برای کاربرانی که توانایی خرید مدل های معروف را ندارند روانه بازار شود که از آن جمله نام ها در بازار ایران زیاد به چشم می خورد.
طی ۲-۳ سال گذشته نیز چند شرکت داخلی به صورت انبوه شروع به وارد کردن مدل های مختلف به کشور کردند و در برخی موارد هم با ارایه خدمات پس از فروش مناسب به مشتریان، حداقل خیال آن ها را از معتبر بودن محصولی که می خریدند راحت کردند؛ از این میان باید به شرکت هایی چون ایران رهجو به عنوان نماینده رسمی محصولات آی تی سونی در ایران، بهین تکنولوژی و نیچلان به عنوان توزیع کنندگان نوت بوک های فوجیتسو-زیمنس، تحقیق و توسعه تجارت به عنوان توزیع کننده نوت بوک های ایسوس، آفتاب شرق به عنوان توزیع کننده نوت بوک های توشیبا، تحلیل گر داده ها به عنوان توزیع کننده نوت بوک های HP اشاره کرد.
شرکت همراه پردازان جهان نیز از سال گذشته برای اولین بار نوت بوک های اپل را به صورت گسترده وارد کرد که این خود نقطه عطفی است؛ چرا که تا پیش از این نوت بوک های اپل به ندرت در ایران یافت می شدند. هرچند که به دلیل تفاوت سیستم عامل و کمبود نرم افزارهای تحت مکینتاش در ایران مشتریان خاص خود را دارد که رفته رفته به تعداد آنها افزوده می شود.
● کوچکتر، سبک تر
قطعاً مهم ترین مزیت یک لپ تاپ نسبت به دسک تاپ قابلیت حمل آن است؛ یعنی اولین دلیلی که مشتری برای آن هزینه بیشتری می کند همین است. مدل های گران قیمت سال های قبل آن قدر سبک و کوچک نبودند که هر کسی بتواند مشتری آنها شود و عمده مشتریان کسانی بودند که به دلیل شرایط کاری خود، واقعاً نیازمند داشتن یک لپ تاپ بودند که حاضر می شدند چنین مبالغی بپردازند؛ در واقع قابلیت حمل آن به اندازه ای بالا نبود که کاربران اقشار میانی را برای خرید متقاعد کند و کمتر کسی از قشر متوسط قادر به خرید آن بود.
به جرات می توان گفت ۵ سال پیش، قیمت یک مدل پیشرفته لپ تاپ با یک دستگاه خودرو نسبتا ارزان قیمت برابری می کرد. لپ تاپ های آن زمان از نظر وزن و ابعاد، نسبت به مدل های فعلی شرایط به مراتب بدتری داشتند؛ آن موقع از نوت بوک های ۱۰و۱۱ اینچی خبری نبود و بیشتر انواع ۱۴ اینچی سنگین وزن وجود داشتند که حمل آنها هر چند مقدور بود ولی با مشقت فراوان صورت می گرفت. قاعدتا حمل کردن یک وسیله [مثلا] ۶ کیلوگرمی فقط در نخستین روزهای پس از خرید به دلیل اشتیاق اولیه قابل تحمل است و پس از مدت کوتاهی کاربر را خسته می کند و او را به این نتیجه می رساند که دستگاه خود را فقط در مواقع ضروری به همراه داشته باشد که این از قابلیت حمل نوت بوک به عنوان رویکرد اصلی می کاهد.
نه این که در حال حاضر مدل های گران قیمت یا سنگین وجود ندارد، بلکه شرکت ها طراحی خود را سازماندهی کرده اند و بسته به انواع کاربران و نیازهای آنها ۸ گروه مختلف نوت بوک تولید می کنند:
اولین و مهم ترین گروه Mainstream notebook ها هستند که وزن آنها بین ۷/۲ تا ۲/۳ کیلوگرم است؛ معمولا ال سی دی ۴/۱۵ اینچی دارند و برای مصارف خانگی طراحی شده اند؛ اما قابلیت حمل آنها به اندازه ای هست که بتوان از آنها به عنوان یک کامپیوتر قابل حمل نیز استفاده کرد.
دسته بعدی نوت بوک های جایگزین دسک تاپ(Desktop replacement) هستند که وزن آنها بین ۲/۳ تا ۶ کیلوگرم است و آن قدر مجهز هستند که همه کارهای یک دسک تاپ مجهز را انجام دهند؛ بدیهی است که حمل آنها خارج از منزل یا محل کار بسیار مشکل است.
دسته دیگری موسوم به نازک و سبک(Thin and Light) برای استفاده توام در منزل و محل کار مناسب هستند و علاوه بر این که قابلیت حمل خوبی دارند از نظر کارایی نیز قابل قبول اند؛ این گروه در کاربردهای صوتی و تصویری توانایی زیادی دارند، وزن آنها بین ۲/۲ تا ۸/۲ کیلوگرم است و ضخامتی کمتر از ۳۸ میلی متر دارند.
گروه بعدی که نوت بوک هایUltra-Portable هستند و کمتر از ۸/۱ کیلوگرم وزن و ۲۵ میلی متر ضخامت دارند، ویژه کاربرانی هستند که مدام در حال جا به جایی یا مسافرت هستند.
۴ گروه اول اصلی ترین گروه های لپ تاپ ها را تشکیل می دهند و عمده عرضه و تقاضای بازار را به خود اختصاص داده اند؛ در حالی که سایر گروه ها برای مشتریان ویژه ای ساخته شده اند و توانایی های متفاوتی دارند.
دسته بعدی Business Notebook ها هستند و برای مدیران آی تی و کارشناسان طراحی شده اند چرا که از امنیت بالایی برخودارند.
پس از این نسل ها تقریباً از ۲سال پیش نسل جدیدی به نام Tablet PC معرفی شد که بیشتر برای یادداشت های شخصی و ضروری است؛ حتی تا آنجا که مدل های اولیه درایو نوری نداشتند. مهم ترین ویژگی آن ها تشخیص دست خط و تبدیل آن به حروف تایپ شده است که برای ایمیل های فوری و امثال آن مفید به نظر می رسد. ال سی دی آن ها قابلیت چرخش در دو محور دارد و می توان با نوشتن توسط قلم روی ال سی دی از آن مانند یک دفترچه یادداشت استفاده کرد.
Multimedia Notebook، Gaming Notebook ها دو گروه آخر را تشکیل می دهند (که همان طور که از نام آن ها نیز مشخص است) برای بازی و کارهای صوتی تصویری طراحی شده اند و پردازنده های صوتی و تصویری قوی و ال سی دی کیفیت بالا جزو مشخصات اصلی آن ها است.
توانایی ساخت قطعات کوچکتر علاوه بر این که منجر به کاهش قیمت و سبک تر شدن و قابلیت حمل بالاتر شد، دلیلی بود برای تقسیم بندی مشتریان و نیازهای آنها و هدفمند شدن تولید.
به نظر می رسد در ایران مشتریان بیشتر به دنبال یکی از ۴ گروه اول هستند و به علت اختلاف ارزش ریال و ارز رایج (دلار و یورو) کمتر کسی توانایی خرید نوت بوک های گروه آخر را داشته باشد مگر آن که به دلیل آگاهی اطلاعات و تنها به خاطر جذابیت های ظاهری مشتری آنها بشود؛ از طرفی فروش هم در بازار آن قدر سازمان دهی شده نیست که هنگام فروش به این نکات توجه شود و نوع نوت بوک را بیشتر قدرت خرید مشتری مشخص می کند نه نیازهایش.
● کاربران تشنه فناوری
هم اکنون بیش از نیمی از خانوادهای شهر نشین ایرانی در خانه خود یک دستگاه دسک تاپ دارند و این مبین این موضوع است که جامعه ایران نیز به خوبی نیاز به استفاده از کامپیوتر را درک کرده است، برخلاف ۴-۵ سال پیش دیگر لپ تاپ یک وسیله ناشناخته نیست و حالا حتی بسیاری از قشر سالخورده ایرانی می دانند نوت بوک چیست؛ یعنی دست کم تفاوت ظاهری آن با دسک تاپ را می دانند.
در یک نگاه کلی می توان گفت در حال حاضر بازار ایران این محصول را به خوبی می شناسد و روز به روز مشتریان بیشتری را جذب می کند؛ نه تنها به دلایلی که پیش تر گفته شد، بلکه کاربران نیز بیش از پیش به داشتن لپ تاپ احساس نیاز می کنند. این احساس نیاز خود معلول قابلیت هایی است که در مدل های فعلی وجود دارد و کاربران را مشتاقانه به سوی خود می کشد.
مهم ترین ویژگی که در نسل های اخیر وجود دارد، امکانات بی سیم است که ارتباط دو نوت بوک و یا یکی با شبکه (اینترنت یا داخلی) را بدون نیاز به اتصال فیزیکی مقدور می سازد و کاربران می توانند تبادل اطلاعات کنند؛ در حال حاضر برخی از دانشگاه های بزرگ کشور، بسیاری از سازمان ها و نهادهای دولتی، شرکت های خصوصی و بسیاری جاهای دیگر به اینترنت بی سیم مجهز هستند و به کاربران اجازه می دهند تا بدون نیاز به خط تلفن از آن استفاده کنند و بدون قطع ارتباط در صورت نیاز در محل جابجا شوند؛ از سویی با راه افتادن خدمات مبتنی بر WiMax وWi-Fi ، کاربران داخلی خواهند توانست از امکانات لپ تاپ خود به صورتی بهینه استفاده کنند و طعم رفاه حاصل از فناوری را بیشتر بچشند.
اضافه شدن قابلیت های جدید به نوت بوک، عطش مشتریان را برای داشتن آن می افزاید و بدین ترتیب تمایل کاربران برای جایگزینی کامپیوترهای خانگی با کامپیوترهای همراه رفته رفته بیشتر می شود. چرا که در دسک تاپ برخلاف نوت بوک ،که همه امکانات را ذاتاً در خود جای داده است، برای استفاده از هر یک از امکانات جدید نیاز به اضافه کردن یک کارت اضافی دارد و این یعنی هزینه اضافی برای کاربر؛ به عنوان نمونه یک دسک تاپ برای قرار گرفتن در LAN نیاز به کارت شبکه دارد. باید به این نکته مساله سازگاری قطعات را نیز افزود: در ایران قطعات دسک تاپ هر کدام محصول یک شرکت است که با هم سازگاری کمی دارند و تهیه دسک تاپ به صورت پکیج ساخت یک شرکت خاص کاری دشوار و پر هزینه است، در حالی که در مورد لپ تاپ این مساله حل شده است.
جدای همه جذابیت هایی که به دلیل تسهیلات و قابلیت هایی که یک نوت بوک در اختیار کاربران قرار می دهد، برخی از آن ها به دلیل مساله دیگری به خرید آن متمایل می شوند و آن هم چیزی نیست غیر از شیک بودن. علی رغم تمام کاهش قیمت ها و سیر تکاملی بازار لپ تاپ، این وسیله هنوز هم وسیله ای شیک و متشخص به حساب می آید و به همین دلیل برخی از مردم بدون آن که از نیازهای خود و از قابلیت ها و تفاوت های مدل های مختلف آگاهی کافی داشته باشند، اقدام به خرید می کنند و به احتمال زیاد، پس از خرید هم کاربری خاصی از آن نمی توانند داشته باشند. فقدان آگاهی در میان توده مشتریان، هر چند اتفاقی خوشایند نیست اما به هر حال در ظاهر باعث بالا رفتن نرخ فروش می شود و با این که تاثیر این موضوع بر روند بازار، کمتر از موارد پیشین است که نمی توان آن را نادیده گرفت.
● حاشیه نشینی
در این سال ها اتفاق جالب دیگری که روی داد این است که کسب و کارهای جدیدی مرتبط با بازار نوت بوک ایجاد شده است؛ به عنوان نمونه می توان به تولید کیف و کوله پشتی نوت بوک اشاره کرد که اتفاقاً خیلی هم پر رونق و برای تولیدکنندگان،توزیع کنندگان و فروشندگان درآمدزا است. البته عمده این محصولات چینی هستند ولی بازهم برای توزیع کنندگان و فروشندگان سود خوبی به دنبال دارد.
کمتر کاربری است که پس از خرید یک دستگاه لپ تاپ یک کیف یا یک کوله پشتی چینی یا ساخت داخل نیز برای آن تهیه نکند و دلیل هم این است که گران بودن کیف های اصلی خود شرکت ها امکان خرید را به کمتر کسی می دهد و کاربران ایرانی مجبورند از همین انواع غیر اصلی که اتفاقاً بعضا زیبا و با دوام هستند استفاده کنند؛ به عنوان مثال یک کیف نوت بوک اپل اصل چند صد هزار تومان قیمت دارد که با یک لپ تاپ ارزان قیمت از این نظر برابری می کند.
تحت این شرایط می توان پیش بینی کرد که ضریب نفوذ لپ تاپ در ایران هم گام با سایر کشورها در حال افزایش است، از طرفی نیز با توجه به این نکته که تجربه سال های گذشته رونق بازار PC را در ماه اسفند نشان می دهد و در حالی که توجه کاربران بیش از پیش به خرید نوت بوک معطوف شده است با بالا رفتن نقدینگی و قدرت خرید مردم باید افزایش فروش در آخرین روزهای سال جاری را انتظار داشت.

نویسنده: احسان زندی

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات