استخوان بندی خزندگان

جمجمه خزندگان نسبت به دوزیستان دارای بخشهای استخوانی بیشتری است. ناحیه گیجگاهی جمحمه طی مراحل تكامل ، تنوع ساختاری قابل ملاحظه ای پیدا كرده است. نیای باستانی خزندگان فاقد هر گونه مدخل گیجگاهی بودند. به این وضعیت ابتدایی كه در آن سطح جمجمه یكنواخت و بدون مدخل است آناپسید گفته می شود. در خزندگان امروزی این ویژگی مخصوص لاكپشتان است.
بعضی گونه ها دارای یك سوراخ منفرد بالا گیجگاهی در دو طرف جمجمه بودند كه به آن یوراپسید می گویند. خزندگان شبه پستاندار دارای یك جفت مدخل زیر گیجگاهی بوده اند و جمجه آنها به نام سیناپسید خوانده می شود. خزندگان مزوزوئیك دارای جمجه ای از نوع دیاپسید بوده اند كه در آن هر دو نوع مدخل های بالا و زیر گیجگاهی وجود داشته است. این نوع جمجمه همچنین از ویژگی های اغلب خزندگان معاصر به غیر از لاك پشت ها ست.
سقف كاسه سر خزندگان بر خلاف دوزیستان كه پهن و گسترده است ، كمانی و برآمده است. در تعدادی از مارمولك ها ، یك سوراخ آهیانه ای در محل چشم صنوبری یا چشم سوم وجود دارد كه سایر خزندگان معاصر فاقد آن هستند. شبه خزندگان به غیر از مارها ، دارای دیواره استخوانی بین كاسه چشمی نیز هستند. در لاك پشت ها و جانوران خویشاوند آنها ، استخوان كام فرعی شروع به پیدایش نموده است این عمل با افزایش طول گذرگاه های بینی كه باعث راندن مجاری داخل بینی به عقب دهان می گردند ، به وقوع می پیوندند. در تماسح ها استخوان كام فرعی به خوبی رشد كرده است ، اما در سایر خزندگان این چنین نیست. خزندگان تنها دارای یك كندیل پس سری هستند. استخوان چهار گوش محكم به جمجه جوش خورده است. اما در مارها و مارمولك ها این استخوان متحرك است و تا حدی به صورت لولا بین آرواره بالایی و پائینی عمل می نماید. لاكپشتان فاقد دندان اما دارای منقاری شاخی هستند. سایرخزندگان دندان دارند ، این داندان ها معمولا به استخوان های پیش آرواره ای وآرواره ای در آرواره بالایی و دندانی در آرواره پائینی محدود هستند. اما ممكن است بر روی استخوان های كامی ، ومر و شب پره ای نیز وجود داشته باشد. آرواره پائینی دارای تعدادی استخوان ، هم از نوع غشایی وهم از نوع جانشینی است. میزان اتصال دو نیمه آرواره پائینی در خزندگان مختلف متفاوت است ، چنانچه در لاكپشتان این اتصال محكم و در نتیجه آرواره به هم جوش خورده است. در حالی كه درمارها اتصال مزبور سست است و دو نیمه آرواره به وسیله زردپی هایی به هم متصل اند. بعضی از مارها به دلیل وجود اتصال سست بین دو نیمه آرواره پائینی و متحرك بودن استخوان چهارگوش ، قادرند آرواره های خود را به مقدار زیادی از هم باز نمایند و طعمه های نسبتا بزرگی را ببلعند.
ستون مهره خزندگان بجز در مارها و مارمولك های بدون دست وپا ، در بقیه تفاوت های قابل ملاحظه ای دارند و به بخش های گردنی ، سینه ای كمری خاجی و دمی تقسیم می شوند. كندیل پس سری منفردی به اولین مهره گردنی ، به نام اطلس متصل می گردد. دومین مهره گردنی ، آسه است كه دارای برآمدگی جلویی به نام زائده دندانی است ، كه معتقدند همان جسم مهره اطلس است. مهره های سینه ای دارای دنده هستند كه بجز در خزندگان بی دست وپا و لاكپشت ها در بقیه از سطح شكمی به استخوان سینه می رسند. بین مهره های سینه ای و دو مهره خاجی ، مهره های نسبتا قابل انحنای كمری واقع اند. تعداد مهره های دمی بسیار متغییر است ، تمام مهره ها بجز مهره های گردنی و دمی لاكپشت ها ، به صفحات پوستی لاك جانور جوش خورده اند.
بیشتر خزندگان دارای جسم مهره ای پروسلوس اند ، بدین معنی كه اتصال مهره ها به یكدیگر ، به صورت اتصال بین برآمدگی كروی یك مهره و فرو رفتگی كروی مهره دیگر است. در بعضی از خزندگان وضعیت برعكس است ( اپیستوسلوس ) ، به طوری كه سطح جلویی جسم مهره برآمده و محدب و سطح عقبی آن فرو رفته و مقعراست.

زیست شناسی مهره داران : روبرت توماس ار
مترجم : محمد ابراهیم نژاد

منبع : پرشین بلاگ