جدال سدها با کم آبی

کم آبی و پس لرزه های ناشی از آن بیش از هر موضوع دیگری کشور ایران را درسال ۸۷ تحت تاثیر خود قرار داده است. با گذشت ۴ ماه از سال ، طی ماه های اخیر بر اساس آمارهای موجود وضعیت ذخیره آب سدهای کشوردروضعیت هشدار قرار گرفته و به تبع آن تولید برق ، تا مین آب شرب شهرهای کوچک و بزرگ و روستاهای کشور و همچنین آب لازم برای کشاورزی در مناطق مختلف کشور از این بحران تاثیر پذیرفته اند. خشکسالی و کم آبی سال آبی ۸۶ و ۸۷ در منطقه و ایران یکی ازخشکسالیهای کم سابقه در دهه های اخیر ایران است.
ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک جغرافیایی که دو سوم خاک کشور را فرا گرفته و بخش کوچکی از آن را جلگه های حاصلخیز تشکیل داده از جمله مناطقی است که طی سال های متمادی هر از گاهی با بحران خشکسالی مواجه بوده است.
به طوری که اگر بارندگی و بارش در سال آبی که از نیمه دوم سال آغاز شده و اواخر نیمه نخست سال بعد به پایان می رسد در حد کافی نباشد انواع و اقسام هشدارهای مربوط به آن از جمله جیره بندی و امثال آن به موضوع روز جامعه تبدیل می شود. در ماه های ابتدای نیمه دوم سال ۸۶ بسیاری از دستگاه های دست اندرکار در موضوع آب و خشکسالی خبر از سالی همراه با ۲۰ درصد کاهش بارندگی برای ایران داده بودند اما آمارهای اواخر بهمن به نحوی بود که ۲۵ درصد کاهش را نشان می داد و اسفندماه نیز خشک ترین ماه های سال در ۴۰ سال اخیر برای کشور رقم خورد تا به فاصله چند ماه بعد بسیاری از استان های ایران در مرز خشکسالی به سر برند.براساس آمارها، در مجموع سال آبی اخیر ۱۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش بارش را نسبت به متوسط داشته ایم و کشور با ۲۰ میلیارد مترمکعب کاهش روان آب مواجه شده است.
از سوی دیگر با وجود کمبود میانگین بارندگی در کشور و وجود منابع آب معدود، دو برابر شدن جمعیت کشور طی چند سال گذشته، سرانه آب را در کشور افزایش داده است. بر این اساس طی دهه های اخیرانجام پروژه های سد سازی برای تامین آب و نیروی برق در کشور مورد توجه قرار گرفته و طی سال های گذشته دولت ها را واداشته تا منابع عظیمی از پول را در راه تامین این امر سرمایه گذاری کنند تا جاییکه ایران جزو سه کشور بزرگ سدساز منطقه قرار گرفته است.
با این وجود تجربه سال های مختلف نشان داده است که تامین آب کشور باز هم در گرو بارش هایی است که در فصول سال اتفاق می افتد و در صورت کاهش بارندگی منابع آب پشت سد کم شده و در شرایط بحرانی بارندگی کم آبی در کشور با وجود سدهای عظیم و متعدد به بحران داخلی در سه بخش کشاورزی، برق و آب شرب تبدیل می شود. به گفته کارشناسان این حوزه مشکل اساسی در این نکته است که کارکرد سدها که باید دوره های خشکسالی را پوشش دهند در حین ساخت مورد توجه قرار نگرفته است و به این دلیل است که ذخیره آب در پشت سدها به درستی مدیریت نشده و به اندازه کافی صورت نمی گیرد و در آن زمان است که کشوربا بحران کمبود آب مواجه می شود.صاحبنظران مسائل فنی آب و سد در کشور معتقدند باتوجه به پتانسیلهای موجود با پیش بینی و مدیریت درست کمبود آب قابل کنترل و ذخیره برای شرایط بحرانی و کم آبی می باشد. ایران هم اکنون دارای ۵۰۰ سد کوچک و بزرگ در نقاط مختلف کشور است.
در این میان ۹۰ سد ایران دارای ظرفیت بالای ۱۰۰ میلیون مترمکعب هستند که به نوعی سدهای مهم کشور تلقی می شود که از این تعداد ۱۵ سد برق آبی بوده و ۷ هزار و ۲۰۰ مگاوات برق را به شبکه تحویل می دهند و ۴۰۰ سد دیگر برق تولید نمی کنند و تنها برای مصارف آب شرب و تنظیم آب برای کشاورزی کاربرد دارند. اما با این وجود به علت کاهش میزان بارندگی طی سال آبی ۸۷-۸۶ که در ۴۰ سال اخیر بی سابقه بوده است، سطح اب سدهای کشور به شدت پایین آمده و حجم آنها کم شده است به طوری که ذخیره آب پشت سدهای کشور تا نیمه تیرماه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته با ۴۶ درصد کاهش به ۱۲/۴ میلیارد مترمکعب رسیده است که این رقم در مقایسه با سال گذشته ۴۶درصد کاهش نشان می دهد.در این میان سدهای کرخه،دز، کارون ۳، مسجد سلیمان، شهید عباسپور جز» سدهای بحرانی محسوب می شوند و ۳ سد گاوشان، جگین در استان هرمزگان و پیشین در جنوب شرقی سیستان و بلوچستان جز» سدهایی هستند که نسبت به سدهای دیگر از نظر کاهش و کسری آب در مخازن وضعیت بهتری دارند.
این در حالی است که بحران شدید خشکسالی سال جاری علاوه بر خسارتهای فراوانی که در تولید محصولات کشاورزی، حوزه آب های زیرزمینی و افزایش تعداد دشت های بحرانی از نظر سطح آب های زیرزمینی برجای گذاشته، سبب از دست رفتن حدود پنج هزار مگاوات از ظرفیت تولید نیروگاه های برق آبی شده است که با افزایش میزان دمای هوا و به تبع آن افزایش میزان تبخیر آب پشت سدها و کاهش حجم و ارتفاع ذخیره مخازن سدهای کشور، بر میزان محدودیت استفاده از نیروگاه های آبی نیز افزوده خواهد شد.
بروز بحران خشکسالی به تبع آن پر نشدن مخازن پشت برخی سدها و عدم امکان بهره برداری از ظرفیت و توان نیروگاه های برق آبی کشور سبب وقوع خاموشی ها در برخی مناطق و استان های کشور گردیده و از ابتدای تیرماه سال جاری با اعلام جداول اعمال خاموشی سعی شده ضمن کاهش دامنه تاثیرات منفی و آنی خاموشی ها، امکان برنامه ریزی برای انجام فعالیت هموطنان در سراسر کشور فراهم شود.به گفته وزیر نیرو مشکل کمبود برق کشور مربوط به ۱۵ سدی است که وظیفه تولید برق را دارند که از این تعداد تنها ۵ سد در تولید برق کارساز بوده که عمدتا نیز در خوزستان واقع هستند که به نوعی می توان گفت سدهای کرخه،دز، مسجد سلیمان، شهید عباسپور و کارون ۳ به عنوان سدهای بحرانی محسوب می شوند چرا که سهم تولید ۶ هزار و ۵۰۰ مگاوات برق را دارند.البته با توجه به این موضوع که بیش از ۹۶ درصد خاک ایران در معرض خشکسالی قرار دارد براساس اطلاعات هواشناسی ۱۷ استان کشور بین ۵۱ تا ۷۵ درصد و ۱۲ استان کشور نیز کمتر از ۵۰ درصد بارش به نسبت میانگین بلندمدت مشابه داشتند.
شدت خشکسالی در سال جاری در استان های قم، مازندران ضعیف و در استان های تهران، آذربایجان شرقی، اردبیل، قزوین، سمنان، خراسان شمالی، گلستان، زنجان، آذربایجان غربی، گیلان و همدان متوسط و در استان های لرستان، خوزستان، اصفهان، خراسان جنوبی، کردستان، کرمانشاه، یزد، چهارمحال و بختیاری، خراسان رضوی و هرمزگان شدید و در استان های فارس، کهگیلویه و بویراحمد، کرمان، ایلام و بوشهر بسیار شدید می باشد که در این راستا برای جلوگیری از بوجود آمدن نارسایی ها در اجتماعات بزرگ مدیریت آبهای شرب شهری و روستایی در اولویت قرار می گیرند.
مدیر عامل شرکت منابع آب ایران در این خصوص با بیان این که مدیریت آب های شرب شهری و روستایی در اولویت قرار دارند، می گوید در راستای مدیریت آب در شرایط کم آبی، اولویت ترمیم با آب شرب شهرها و روستاها و در مراحل بعد مصارف صنعتی، کشاورزی و خدمات می باشد که امیدواریم با مدیریتی که در سطح مصارف شرب صورت می گیرد از بوجود آمدن نارسایی ها در اجتماعات بزرگ جلوگیری شود.
مهندس محمودی با بیان اینکه وزارت نیرو به عنوان یکی از شاخصه های مهم در بخش آب، سدسازی و ایجاد شبکه های آبیاری و زهکشی را مد نظر قرار داده است، ابرازداشت: در طول سال های گذشته به طور همزمان و هم فاز سدهای متعددی را به بهره برداری رسانده ایم و شبکه های زیادی را آغاز کرده ایم، اما از نظر زمانی در مقاطعی شبکه های آبیاری و زهکشی از سدها عقب تر بودند که در صدد هستیم در سال ۸۷ این مشکل مرتفع شده و شبکه های توزیع آب کشاورزی گامی به جلو بردارد. به گفته وی امسال ۱۵ سد جدید آبگیری و افتتاح خواهد شد.

زهره محسنی شاد

منبع : روزنامه ابتکار