آیا رده بندی منابع اینترنتی ضرورت دارد؟

از آنجا که اطلاعات، زمانی ارزشمند است که ساخت یافته (دارای ساختار ) باشد بدلیل فقدان ساختار در خلق، توزیع و دریافت اطلاعات، اطلاعات در جائیکه لازم است دردسترس قرار نخواهد گرفت و در نتیجه ارزش خود را از دست خواهد داد. در نتیجه نیاز به مکانیسمی برای کمک در سازماندهی و مکان یابی اطلاعات مربوط بسیار احساس می شود. به همین دلیل کوشش برای کاربرد طرحهای رده بندی کتابخانه جهت سازماندهی منابع الکترونیکی ازقلمرو کتابخانه ها و فهرستهای آن فراتر رفته بطوریکه متخصصان اطلاع رسانی و پایگاه های اطلاعاتی و بازیابی اطلاعات، قابلیتهای رده بندی کتابخانه را در سازماندهی اطلاعات موجود در اینترنت با هدف بهبود مرور و جستجوی موضوعی مورد کاوش وبررسی قرارداده اند. در مجموعه کتابخانه، نقش اساسی رده بندی کمک به کاربران در تعیین مکان مواد در قفسه است.
اگر کاربر شماره بازیابی را بداند، او به سرعت قادر به یافتن مواد ضروری خود می شود حتی اگر مجموعه کتابخانه میلیونها اثر داشته باشد. زمانیکه کاربران قفسه ها را مرور می کنند، مواد موضوعی مرتبط را دریک قفسه می یابند و در این صورت ، نیاز به دانستن تمامی شماره های بازیابی مرتفع می شود چرا که کتابهای هم موضوع ( با موضوع مرتبط) به آسانی در کنار هم یافت می شوند. اما اهمیت این دو عملکرد با توسعه اینترنت تغییر یافته است .
منابع اینترنتی به محل فیزیکی در مخزن نیاز ندارند ، در سایبر اسپیس[۱] ذخیره می شوند و جستجوی آنها بدون توجه به محل ذخیره سازی واقعی آنها صورت می گیرد. کاربران کتابخانه جهت یافتن اطلاعات دیگر نیازی به مراجعه به کتابخانه ندارند. بجای آن کامپیوتری که در شبکه قرار گرفته ، کاربر را در یافتن اطلاعات مورد نیاز خود یاری می رساند. در این شرایط ، عملکرد رده بندی بعنوان مکان یاب مواد فیزیکی موجود در محل مشخص اهمیت خود را از دست می دهد. ولی چنانچه رده بندی بعنوان ابزار طبقه بندی(برای کنار هم قرار دادن مواد هم موضوع) درنظر گرفته شود، نقش آن بعنوان ابزار سازماندهی موضوعی منابع اینترنتی تقویت می شود.نظریه های بسیاری له و علیه رده بندی منابع موجود در اینترنت وجود دارد.
عده ای که معتقدند رده بندی منابع الکترونیکی ضرورت دارد، اساساً بر کاربران کتابخانه، مجموعه کتابخانه و خود کتابداران تأ کید دارند. آنها معتقدند که منابع اینترنتی باید رده بندی شوند بخاطر اینکه رده بندی وسیله ای برای کتابخانه در توسعه مجموعه های خود و ایجاد دسترسی به مواد پیوسته است. با وارد کردن منابع الکترونیکی در فهرست ، مجموعه کتابخانه ها بدون صرف هزینه زیاد ، افزایش می یابد واز طرف دیگر دسترسی از راه دور به این منابع هم برای کاربران آسانتر از دسترسی به منابع سنتی است. فهرست نویسی سنتی اختصاص شماره های بازیابی به منابع را در بر می گیرد ولی منابع الکترونیکی قفسه گذاری نمی شوند و مفهوم اصلی سنتی شماره های بازیابی – هدایت به سمت بسته های اطلاعاتی واقعی در قفسه – معنای خود را از دست می دهد. با وجود این شماره های بازیابی بعنوان ابزارهای بازیابی اطلاعات معنا پیدا می کنند.
زمانیکه فایلهای اینترنتی در فهرستهای پیوسته وارد می شوند، کاربران توانائی مرور تمامی این منابع به همراه مواد فیزیکی موجود را با هم در قفسه های مجازی[۲] بدست می آورند.بحث بر علیه رده بندی منابع اینترنتی غالباً بر دلایل اقتصادی قرار گرفته است. بعضی از فهرستنویسان بر این عقیده هستند که رده بندی این منابع به دو دلیل معنی و مفهوم خاصی ندارد. اولاً، تنها تعداد کمی از مراجعه کنندگان منابع را توسط شماره بازیابی جستجو می کنند. آمار ها[۳] نشان می دهند که جستجوهای شماره بازیابی %۱.۲۷ کل جستجوها را در بر می گیرند.
ثانیاً، برای مراجعه کنندگان دیدن شماره های بازیابی این منابع گمراه کننده است به این دلیل که آنها قادر نیستند این مواد را در قفسه بیابند.نکته قابل توجه در اینجا این است که رده بندی منابع الکترونیکی به مفهوم اختصاص شماره های بازیابی به آنها نیست و بسیار واضح است که دسترسی به این منابع از طریق رده بندی تقویت خواهد شد.رده بندی می تواند برای کاربران (دردسترسی به اطلاعات پیوسته)، کتابداران(مجموعه سازی،کتابشناسی،ارزیابی مجموعه) و کتابخانه ها ( توسعه و تقویت مجموعه) مفید باشد. بکارگیری رده بندی در محیط وب دارای مزایایی است از جمله:
▪رده بندی می تواند دقت و بازیافت را بهبود بخشد.
▪زمینه ای برای اصطلاحات جستجو ایجاد کند.
▪به کاربردراعم واخص کردن جستجوبا پیروی ازساختارسلسله مراتبی کمک می کند.
رده بندی پتانسیلی برای دسترسی چند زبانی به مجموعه ایجاد می کند. چون نشانه رده بندی از زبان خاصی مجزاست جستجوگر قادر است اصطلاحات جستجو را به زبانی مشخص وارد کرده و سپس آن اصطلاحات به تمامی قسمتهای مربوط سیستم رده بندی مرتبط می شوند بعداً می تواند برای بازیابی منابع به زبانی خاص در آن موضوع استفاده شوند.درنتیجه اکثر متخصصان اطلاعات معتقدند که سیستمهای رده بندی کتابخانه بعنوان وسیله سازماندهی اطلاعات الکترونیکی مفیدند.طرحهای پیشرفته متعددی در زمینه مقوله بندی موضوعی برای سازماندهی و اداره منابع در وب مطرح شده است. این طرحها دارای اسامی گوناگونی از قبیل راهنماهای موضوعی[۴]، راهنماهای وب، طبقه بندی های موضوعی، سلسله مراتب موضوعی[۵]، مسیریاب[۶] و ... هستند.در برخی موارد تلاشهایی صورت گرفته تا طرحهایی چون UDC,LCC,DDC که به ترتیب بیشترین کاربرد را در رده بندی منابع اینترنتی داشته اند با محیط وب سازگار سازند. تعدادی سایتهای وب غیر تجاری از طرح رده بندی دیویی و کنگره برای ایجاد دسترسی موضوعی به اسناد استفاده کرده اند نظیر:
DDC
The UK Web Library - Searchable Classified Catalogue of UK Web sites
[http://www.scit.wlv.ac.uk/wwlib/newclass.html]
CyberDewey: A guide to Internet resources organized using Dewey Decimal Classification codes
[http://ivory.lm.com/~mundie/CyberDewey/CyberDewey.html]
Morton Grove Public Library Webrary
[http://www.webrary.org/ref/weblinksmenu.html]
LCC
CyberStacks(sm) [http://www.public.iastate.edu/~CYBERSTACKS/homepage.html]نظام هایی که از ساختارهای سلسله مراتبی برای سازماندهی منابع وب استفاده می کنند عبارتند از:راهنماهای طبقه بندی شده نظیر LYCOS,GOOGLE,YAHOO که بعنوان پیشقدمان دراین زمینه مطرح هستند. ولی با این وجود، این راهنماها باز هم به افراد انسانی در رده بندی کردن نیازمندند. رده بندی بصورت دستی قادر به همگام بودن با رشد و گسترش وب نخواهد بود زیرا: رده بندی بصورت دستی دارای سرعت کم و هزینه زیاد بخاطر وابستگی خود به نیروی انسانی متخصص است. ثبات طبقه بندی در اینجا به سختی قابل دسترسی است به این دلیل که تجارب انسانی متفاوت در آن اعمال می شود و آنها فاقد ثبات در اصول نظری سازماندهی دانش هستند.
عمل تعریف طبقه ها عملی مشکل و ذهنی است از آنجا که طبقه های جدید مداماً بوسیله قلمروهای زیادی در حال پیدایش است. با در نظر گرفتن تمامی این مسائل، نیاز به رده بندی خودکار بسیار حیاتی است.Saeed & Chaudbry(۲۰۰۲)به ارائه مدلی برای کاربرد طرح رده بندی دیویی برای توسعه نظامی که بتواند برای طبقه بندی کردن دانش جهت تسهیل درمرور منابع شبکه بکار رود، پرداختند. آنها این مدل را بعنوان سیستم ساختاردهی دانش[۷] که مشابه طرح رده بندی و اصطلاحنامه اصطلاحات نمایه سازی باشد تعریف کردند. این نظام سلسله های دانش را با اصطلاحاتی که مفاهیم آنها را نشان می دهند ادغام می کند. مراحل ساخت این مدل که شامل تشخیص و انتخاب سلسله های مربوطه از طرح دیویی، ادغام اصطلاحات از نمایه دیویی و افزودن واژگان کنترل شده به سلسله برای موضوع علوم کامپیوتراست با استفاده از نرم افزار MyInfo جهت نمایش ساختار این مدل توصیف شده است. هم اکنون گسترش این مدل برا ی رده های اصلی و فرعی علوم کامپیوتر در حال انجام است.استفاده از سیستم رده بندی خودکار تلاش دیگری برای سازماندهی منابع اینترنتی است.
همانطور که تعداد صفحات وب در اینترنت بطور مدام و به سرعت در حال افزایش است استفاده از سیستم رده بندی خودکار که قابلیت افزودن طبقه های جدید بصورت اتوماتیک همراه با توسعه اینترنت را داراست درخور توجه است. در رده بندی یک صفحه وب، ابتدا کلید واژه های آن را استخراج کرده بعنوان نماینده آن سند بکار می برند. سپس تعدا د دفعات تکرار آن اصطلاحات را مشخص می کنند. با استفاده از روشهایی اصطلاح مشترک بین اسناد مشابه را خارج کرده وآن را بعنوان نماینده آن طبقه بکار می برند. هنگام رده بندی اسناد، اصطلاح نماینده آن را با نماینده طبقه مربوطه مقایسه می کنند در صورت مشابه بودن اصطلاحات، آن سند را در آن طبقه قرار می دهند در غیر اینصورت طبقه جدیدی برای آن سند ساخته می شود. بعد از افزودن صفحه جدید به طبقه، خصوصیات موجود در سند در طبقه ادغام می شود. با این حال تحقیقات بیشتری برای ایجاد روشهای بهتر خلق طبقه های جدید ضرورت دارد.
●نتیجه گیری:
با توسعه اینترنت، مسائل پیرامون سازماندهی و بازیابی اطلاعات الکترونیکی بسیار با اهمیت شده است. برای سازماندهی این منابع، دو رویکرد را می توان در نظر گرفت: سنتی و غیر سنتی. رویکرد سنتی کاربرد طرحهای رده بندی سنتی برای سازماندهی اطلاعات الکترونیکی در شبکه و رویکرد غیر سنتی عملکرد و ابداعات جدید برای حل مسئله رده بندی این منابع ارائه می دهد. کوششهای کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی در استفاده از رده بندی برای اهداف جدید و بکارگیری آن در محیط شبکه موفقیت آمیز بوده است. تحلیلهای نظری و کاربرد عملی اهمیت رده بندی را بعنوان ابزار طبقه بندی نشان می دهند و نقش آنرا بعنوان سیستم نشانه گذاری که به یافتن مواد در قفسه ها کمک می رساند کاهش می دهند.
یادداشتها
۱.Cyberspace
۲.Virtual Shelves
۳.Matveyeva, Susan j.A Role For Classification:The Organization of Resources On TheInternet. MlaForum.۱.June۱۴.۲۰۰۲[online]. available: http://www.ukoln.ac.uk/metadata/desire/classification
۴.Subject Directories
۵.Subject Hierarchies
۶.Path Finders
۷.Taxonomies
فهرست مآخذ:
۱. Choi,Ben,Peng,Xiaogang.Dynamic & Hierarchical Classification Of WebPages. Online Information Review. ۲۸.۲۰۰۴.Issue۲.pp.۱۳۹-۱۴۷.
۲.Irwin, Susan. Classification Theory & Internet:A Move Tward Multidimentional Classification March. ۲۰۰۱[online]. available: http://www.du.edu/lisa/students/student_papers/Irwin.htm
۳.Matveyeva, Susan j.A Role For Classification:The Organization of Resources OnThe Internet. MlaForum.۱.June۱۴.۲۰۰۲[online]. available: http://www.mlaforum.org/volume۱/Issue۲/roleclassification.html
۴.Saeed,Hamid, Chaudhry,Abdus Sattar.Using Dewey Decimal Classification For Building Taxonomies For Knowledge Organization. journal Of Documentation. ۵۸.June ۲۰۰۲. Issue۵. pp.۵۷۵-۵۸۳.
زهره زاهدی
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران