آسیب شناسی مشاغل در ایران

انفجار بمب جمعیت كه در اوایل انقلاب با خط خطی كردن شعارهای مربوط به كنترل جمعیت صورت گرفت ، از رده های پایین هرم جمعیت به سوی رأس هرم در حركت است ؛ به گونه ای كه در دوره ای مشكل شكلات و پفك نمكی بروز كرد چون جمعیت كودكان بالا رفته بود . سپس مشكل كلاس و درس پیش آمد چون بچه ها به سن مدرسه رسیده بودند . بعد مشكل دیپلم ، بعد كنكور ، حالا هم مشكل زن و شوهر و شغل و این انفجار هنوز به سوی بالا در حركت است و در نهایت روزگاری جمعیت پفك خور به جمعیت در جست و جوی بیمه و تأمین اجتماعی خواهد بود .
از آن جا كه پرداختن به هر یك از این سنین به زمان و كند و كاو زیادی نیاز دارد ، مبحث كار و حرفه را مورد بررسی آسیب شناختی - به ویژه از چشم انداز روانشناسی اجتماعی - قرار داده است .
به طور كلی در مورد شغل و زندگی كاری ، دو مشكل اساسی در ایران امروز وجود دارد ، یكی فرصت های شغلی است و دیگری امنیت شغلی .
فرصت شغلی‌ آن قدر آشفتگی دارد كه معمولاً افراد مناسب به جایی كه باید هدایت نمی شوند . هنوز در مواردی روابط ، حرف اول و ‌آخر را می زند . یكی را به دلیل آن كه بومی نیست استخدام نمی كنند و دیگری را چون رزومه كاری اش پربارتر از رئیس و معاون است . یكی را به دلیل كمال طلبی اش در ادامه تحصیل كنار می گذارند و دیگری را چون یكی از پاهایش كوتاه تر از آن یكی است . داخل پرانتز عرض كنم كه منظورم از شغل بیگاری نیست .
حال ، فرض را بر این بگذارید كه شغلی پیدا شد . قراردادها در برخی موارد طوری تنظیم می شوند كه متقاضی تمامی حقوق قانونی و مدنی خود را از دست می دهد و پس از آن مسأله اساسی ، سازگاری با محیط كار است كه شامل كارفرما ، همكاران ، ساعت كاری و محیط كار است .
گمان نمی كنم جای تردیدی باشد كه ما ایرانی ها گروه های خوب را اغلب نمی توانیم تشكیل دهیم . در یك بازی ملی فوتبال ، دو بازیكن تیم مان مثل خروس جنگی به جان هم می افتند و همیشه در حسرت تشكیل انواع NGO ، تعاونی و گروه هایی هستیم كه اغلب به بازدهی نمی رسند . در محیط كاری هم ما اغلب ائتلاف تشكیل می دهیم ، گروه بندی و جناح بندی می كنیم و برای ایجاد امنیت كاذب برای هم می زنیم . شاید یكی از بزرگ ترین مشكلات ما هم همین نكته باشد . ما ساعات كاری زیادی را به صورت فیزیكی بلكه به صورت روانی هدر می دهیم تا به موضوعاتی فكر كنیم و حرص بخوریم كه جای آنها پشت میز كار نیست بلكه در زمان سبزی پاك كردن اغلب روی می دهد .
محیط های كاری در كشور ما در بیشتر موارد مسموم و ناایمن است . به جای این كه انرژی ما صرف كارمان شود مجبوریم چهار چشمی همدیگر را بپاییم كه زیر آب مان را نزنند و به طور كلی در محیطی كار می كنیم مملو از تعارض . اگر خوش بدرخشی همكارت ممكن است احساس خطر از كار خود كرده و دخلت را بیاورد . اگر خسته باشی و استراحت كنی همین طور و اگر دیگران را به كار بهتر دعوت نمایی ، متهم به چاپلوسی و آب ریز كاهی می شوی .
در چنین آشفته بازاری جای خالی قوانین مدون در جهت هدایت راهبردی نیروی كار احساس می شود . ما از نظام تشویق و پاداش و تنبیه مناسب ، علمی و كار آمدی بهره مند نیستیم . انگیزه های نیروی كار را با تشویق های نا به جای مالی ، از حالت درونی به انگیزه های كم كار آمد بیرونی تبدیل می كنیم و در امتیاز دهی به كارمندان ، اغلب شایستگی ها را كمرنگ كرده و دور اندیشی را جایگزین می كنیم . بیشتر ما به ویژه هنگامی كه مسئولیت های اجرایی داریم می ترسیم داریم رعایت قوانین به هرج و مرج تبدیل شده و زیر سؤال برویم . متأسفانه دیده شده در سطوح كلان مدیریت هم این مسأله وجود داشته كه با رفتن یك مدیر ، یك دولت و یك مجلس ، گویی باید همه رخت سفر را بربندند و از این تأسف بار تر این كه رفتن افراد ، ردپاها و پروژه ها و اقداماتی كه انجام داده اند هم مسكوت مانده و بدین ترتیب بودجه فراوانی به هدر می رود .
مشاغل در ایران تعریف درستی ندارند شغل هایی كه در تقسیم بندی های جهانی ار ارزش بالایی برخوردارند . در ایران نازل ترین جایگاه را دارند . ما اندیشه مان را در اختیار معلمانی می گذاریم كه از شرایط كاری ، اقتصادی و اجتماعی خود ناخشنودند و در مقابل ، مشاغلی را بت ساخته ایم كه حتی هندوستان هم برای آنها ارزش و جایگاه شغلی اجتماعی بالایی در نظر نمی گیرد .
مسأله بعدی ، ناآگاهی كاركنان و كارگران در مورد مهارت های زندگی است . مهارت های زندگی به عنوان یك الگوی روانشناختی مورد توجه سازمان جهانی بهداشت و سازمان ملل متحد قرار گرفته و سر فصل هایی برای آن تدوین شده است . بدین ترتیب كه اگر افراد بتوانند این مهارت های دو گانه را به درستی به كار بگیرند ، در زندگی ، فرد موفقی خواهند بود . این مهارت ها عبارتند از :
▪ مهارت مقابله با استرس
▪ مهارت تفكر خلاق
▪ مهارت خود آگاهی
▪ مهارت ارتباط مؤثر
▪ مهارت همدلی
▪ مهارت مدیریت زمان
▪ مهارت مدیریت هیجان و. .....
▪ آیا سازمان های ما به ویژه واحد آموزش و نیروی انسانی این مهارت ها را می شناسند ؟
▪ آیا برای آموزش مهارت های زندگی سر فصل مالی ویژه ای سالانه تدوین می شود ؟
▪ چند مورد كارگاه آموزشی در شش ماهه نخست سال ۸۵ به این امر مهم اختصاص یافته است ؟
كسب مهارت های زندگی از اولویت های آموزشی دنیا است ، در حالی كه در ایران یك كار لوكس و فانتزی محسوب می شود . پیامد این بی توجهی افت بازده و نوسانات منفی در سازمان ها است . به طور كلی ، نظام كاری كشور دارای ناهنجاری های فراوانی است كه بخشی از آن مربوط به مدیریت كلان است و بخشی دیگر ناشی از كژكاری های مدیریت خرد . چندی پیش تیتر یكی از روزنامه ها معطوف بود به این كه دانشگاه علمی كاربردی بازنشسته ها را دعوت به كار كرده است . اگر از اساتیدی كه چنبره بر چندین دانشگاه می زنند و فرصت را از جوان تر ها می گیرند ، اگر از سلام علیك هایی كه جای شایسته سالاری را گرفته اند و سایر موانع بگذریم این قبیل فرصت سوزی ها گرایش به مشاغل سیاه را در میان جوانان افزایش خواهد داد .
توازن مدیریتی ایران شاید تنها با خودش قابل مقایسه باشد . متأسفانه عدم تعریف درست و كامل از واژه مدیریت ، باعث تولید بی دلیل میز و صندلی و ریاست گردیده است . در این میان ، هستند مدیرانی كه قرار است تصمیمات كلان مدیریتی اتخاذ كنند اما نه تنها بارش مغزی ، تفكر خلاق ، گروه گرایی ، مدیریت چند وجهی و سایر فنون مدیریت را نمی شناسند ، حتی قادر به مدیریت كلان هم نیستند . در مقابل ، مدیران خردی هم یافت می شوند كه كلان فكر می كنند . به عنوان مثال وقتی مدیر ، یك مدرسه ابتدایی به مدیریت اداره آموزش و پرورش منصوب می شود ، این پرسش پیش می آید كه آیا گزینش اولیه منصوب می شود ، این پرسش پیش می آید كه آیا گزینش اولیه این فرد مشكل داشته یا گزینش دومی ؟ چه كسی می تواند ادعا كند بوعلی سینا است ؟ مگر می توان هم كلان اندیشید و عمل كرد و هم خرد اندیشید و موفق بود .
در خیلی از موارد كشور ما كمبود امكانات رو به رو نیست ، بلكه با نابسامانی مدیریتی رو به رو است . آنچه از ظاهر امر پیدا است ، اگر كارگران خارجی را به موطن خودشان عودت دهیم و از سوی كارگران ایرانی را با شرایط شغلی مناسب كه حتماً حق آنها است بر سر كار بگماریم ، اگر دست كم مثل تركیه مونتاژ كارهای خوبی باشیم ، اگر فرهنگ رقابت سالم را پرورش دهیم ، اگر از الگوهای مدیریتی نوین برای هدایت گروه استفاده كنیم و امر آموزش اما اگر كار به معنای واقعی نه قوت لایموت برای قشر جوان نه بازنشسته ها ایجاد كنیم فشار كار بر جامعه كمتر خواهد شد .
جالب است كه می شنویم امید به زندگی در ایران بالاتر رفته اما هنوز هم بازنشسته هایی هستند كه ما مجبورند به جای استراحت و لذت بردن از زندگی كه وقف دولت كرده اند ، باز به سر كار بروند .

منبع : مرکز اطلاع رسانی خانواده شمیم