ژاوک نردستروم با طبیعت پلورئالیسم

ژاوك نردستروم هنرمند و طراح حرفه‌ای شگفت‌آوری است با تخیلی عجیب و باورنكردنی كه كار گسترده‌اش با مواد و تصاویر مختلف كلكسیونی منحصر به فرد از تصاویر و روش‌های جدید را در آثارش پدید آورده است. ساختمان‌هایی با ظرافت كه یك آرشیتكت ارایه می‌دهد امواج دریا یا آسمانی یادآور حكاكی‌های قرن ۱۸ مناظری دریایی با كشتی‌های غول‌آسا كه انگار به وسیله‌ی یك هنرمند بومی قرن نوزدهمی كار شده، یا یك عیاش‌خانه‌ی خصوصی چنان كه نردستروم را پسر عموی دیوانه‌ی «هاكنی» می‌پنداری.
اما نردستروم آن‌طور كه به نظر می‌رسد فاسد یا دیوانه نیست. فقط ذوقش به‌گونه‌ای افراطی می‌تراود. بیش‌تر ویژگی كارش در اشارات حساس و توجهاتی مصرانه بر ضبط و ثبت در چنین زمینه‌های است. گاهی كارهای وی یادآور فضاهایی سرد و مناظر برفی «بروگل» است. آدم‌هایی با همان خلق و خو اما با ذهنیاتی مریض. صحنه‌های داخلی و مناظری كه او می‌پردازد، فضاهایی را به ذهن متبادر می‌كند كه نشان از اتمام یك بازی كودكانه یا یك شوخی خطرناك دارد. تفكیك فضاها در كار وی ضمن این‌كه بن‌مایه‌ای موندریانی دارد، تمهیداتی بصری از جنس روی كیتای را نیز پذیرا می‌شود، همچنان‌كه شلختگی عناصر آن، دوره‌هایی از كار این هنرمند را نیز به یاد می‌آورد.
نردستروم در آپارتمانی در استكهلكم كار می‌كند و تمایل طبیعی در پر كردن روایت های چند لایه‌اش در هر كلاژ و طراحی دارد و كارهایش همواره بر روی كاغذ به عنوان صحنه‌هایی خاموش معطوف است.
این هنرمند سوئدی قدرت تركیبی كه دارد توده‌ی بزرگی از تصاویر را در طراحی‌های منحصر به فرد، كلاژها، نقاشی‌ها و انیمیشن‌هایش هموار می‌كند. این مواد مختلف كه گاهاً در آبرنگ محو می‌شدند، طراحی‌هایی معماگونه را به وجود می‌آورد كه به طرز غریبی یادآور سبك‌های كهن است و جدا از روش‌های بصری اخیر دسته‌بندی می‌شوند در ضمن این‌كه الگوهایی برای تمركز دقت در طراحی نیز ارایه می‌دهند. گذشته از تكنیك، هر كار نردستروم با یك موتور روایی پر می‌شود. تصاویری كه از سرتاسر تاریخ هنر، موسیقی، كتاب‌ها، مجلات، عكس‌های فوری و حتی مناظر پایین پنجره‌ی استودیوی وی در استكهلم تركیب می‌شوند، تصاویری كه تخیل فوق‌العاده‌ی او را در روایت‌هایش كامل می‌كند.
این داستان‌های تعمداً بدون پایان، گردهمایی‌هایی فانتزی را در یك اختلاط عجیب و غریب از فوكولی‌های جلف، موزیسین‌ها، حیوانات، نماهای معماگونه و در یك همزیستی مسالمت‌آمیز با معماری مدرن به تصویر می‌كشد، كاراكترهایی درگیر بازی، عشق‌بازی و رقص وآواز.
صحنه‌های شلوغ ـ اما نه فشرده ـ در آثار او، فعالیت‌هایی از این قبیل را در تقابل با یك صحنه‌ی بی‌اهمیت مشوش قرار می دهد به عبارتی چیزی كه منتقدی آن را شوخی ترسناك شمالی عنوان می‌كند بر كار او سایه می‌اندازد. چیزی كه شاید به شكلی دیگر به وسیله ی محل های متروك گیج‌كننده و درختان بی‌برگ كه چون نقطه‌هایی در مناظر غریبش خودنمایی می كنند، به چشم می‌خورد. صحنه هایی كه شاید برای مخاطبی كه در نیویورك به نمایشگاه وی می‌رود چیزهای شگفت‌انگیزتری‌ است تا یك ساكن شمال اروپا. اما نكته‌ی جالب توجه این‌كه او خود طرفدار جاز است و نوازنده‌ی گیتار باس و موسیقی به طور برجسته‌ای، به عنوان موضوعی اصلی برا ی اوست و این وابستگی وی به موسیقی را در سراسر آثار وی با تصاویر فراوان پیانو، درام و گیتار می‌توان نتیجه گرفت.
در یكی از كارهای وی به نام «آرشیتكت»، یك ویالونیست بر فراز ناظرانی دیده می‌شود كه روی میزی با یك زن هرزه در حال عشق‌بازی است و پاهای بلند شده‌اش انعكاسی از كنده درخت‌های بی برگ را می‌نمایاند. اثری كه شاید موسیقی و معماری را در نوعی زیاده‌روی جنسی تفسیر می‌كند.
در اثر دیگری به نام «سرایدار» ۲۰۰۱ كه یكی از ظریف ترین تركیب‌بندی‌های نردستروم را در خود دارد، یك زن روی میزی نشسته و به تماشای سایه‌ی یك اندام تناسلی در پس‌زمینه مشغول است انگار در انتظار شخصیت مهمی باشد. این تركیب‌بندی ژومتریك كه به الگوها و طرح‌های آبستره متصل می شود ۲ ماكت ساختمان‌های مدرن را در كنار میزی آراسته شده نشان می‌دهد و درختان در حال جوانه زدن در تقسیمات اصلی كار دیده می‌شوند.
به طور كلی سه موضوع مذكور یعنی موسیقی، معماری و روابط جنسی، هر سه برای نردستروم به تنهایی برجسته‌اند و بیش از همه روابط جنسی؛ كه در آثار او غالباً گستاخانه‌تر و خوش خوراك‌تر از اروتیسم دیده می‌شود. برای مثال: در اثری به نام «هر كلبه نیازمند یك اجاق است» زنی نیمه برهنه موهای مرد میان‌سالی را به شكل مضحكی به هم می‌ریزد، در حالی كه زبان دوشاخه‌اش در حال له‌له زدن شهوت‌انگیزی به تصویر درآمده است. در صحنه‌هایی نظیر این صحنه‌هایی عادی روزمره انگار دچار به هم ریختگی‌ای آنی می‌شوند. مانند این‌كه زمین لرزه‌ای خفیف مردان و زنانی را روی هم انداخته و همین یك رفتار هرزه‌گرایانه‌ی دسته جمعی را شكل داده است. مردمی كه یادآور یكی از نماهای آخر فیلم «ویردیانا» ساخته‌ی بونوئل است، جماعتی كه پای میز شام در دامن هم می‌افتند.
در اثر «یك استراحت ضروری در تالار كنفرانس» كه عنوان آن یادآور بخش‌هایی از فیلم «آشپز، دزد، همسرش و معشوقه‌اش» اثر گرینوی است، انگار اتفاقی عظیم برای بیننده فاش می‌شود. یا در اثر «شهر نشینان، وظایف و خدمات» ۲۰۰۲، با كنار هم آوردن عادی جنتلمن‌های كلاه به سر و زنان عصر ویكتوریا در آمیزشی دسته‌جمعی در قسمت پایین اثر مداراهای عاشقانه آن دوره به چالش می‌كشد. از سویی دیگر استعاره‌ای سینمایی در آثار او به شكلی خاص روایات كار او را تكمیل می‌كند. فضاهایی كه به شكل عمودی دو نیم شده است مانند سینما استریپی است كه انگار قسمتی از آن پیش از این از چشمان ما عبور كرده بود .
در اثری به نام «بدرود آقا» تركیب‌بندی دو بخشی را می‌بینیم كه در آن مردی در لباس رسمی بر لبه‌ی میزی نشسته است و به انعكاس تصویر خود بر سطح براق میز خیره شده است. میز مقابل دو درخت اتودوار قرار دارد و یك دست ورق باخته در سطح تصویر پخش شده است و فضای تاریك‌تر و مبهم‌تر بالای این به هم ریختگی به واسطه‌ی فرم‌های چرخان آبستره‌ی درختان با لبه‌های كنگره‌ای خود را نشان می‌دهد.این تمهید در دیگر كارها نیز به كار رفته است و به شكلی مشخص یادآور كمیك استریپ‌ها است.
گذشته از این‌ها خیلی از كارهای نردستروم پیچ و خمی آركائیك را در خود دارند مانند اثر «شكنجه‌چی» (۲۰۰۲) كه در آن هنر انتزاعی محلی و فرم‌های درختان با تركیب‌بندی نامتجانس میزهایی كه بیشتر با مدل‌های ساختمان‌های مدرنیستی سد شده یكی می‌شوند. مربع مستطیل‌های روی هم افتاده در پس‌زمینه‌ی متنوعی از تُن‌های بژ و سفید مانند بعضی آثار دیگر به لبه‌های صفحاتی از كتاب‌های قدیمی برخورده‌اند و كیفیتی ادبی به كار داده شده است. در مجموع می توان گفت طبیعت عمومی فعالیت‌های مختلف در آثار نردستروم ارتباط وی با صحنه‌های مذهبی شلوغ «جیمز انور» را آشكار می‌سازد، ارتباطی كه مسلماً دنیوی است. اما تصویر نردستروم همچنین از رنگ‌های هاكنی، كارها و تصاویر گرافیكی كارتونیست‌های شمال اروپای اوایل قرن بیست و هنرمندان دیگری چون نیلز داردل (Nilz Dardel) نیز ناشی می‌شود.
از سویی دیگر طراحی‌های سرزنده و شوخ وی، تكنیك‌ها و روش‌های هنرمندان نجوان‌تر را نیز نشان می دهد. هنرمندانی بین‌المللی كه آرام‌آرام در حال بزرگ شدن هستند، كسانی چون نیكول ورمرز (Nicole Wermers) و وانگچی موتو (Wangchi Moto) . با این همه هنگامی كه مخاطب بازی شگفت‌انگیز تخیل دوبوفه‌ای و رنگ‌های هاكنی را در تركیبی از هنر قومی در كار نردستروم كشف می‌كند نباید فراموش كند كه همه‌ی این ها به عنوان جهش‌هایی مؤثر چونان سرچشمه‌هایی در ذهنیت بی‌قرار خود هنرمند راه را پیدا كرده و ایفای نقش می‌كنند و تازه‌واردهایی هستند به ذهنیت هنرمندی تأثیرگذار.
اما باید این نكته را هم گفت كه متأخرین نمایشگاه ژاكوم نردستروم كه از ۷ آوریل امسال شروع شده و تا ۶ آگوست هم ادامه دارد آثار و كلاژهایی دولوحه‌ای را همراه مجسمه‌ساز لس آنجلسی «میندی شاپیرو» در گالری وازنر سنتر (Wexner Center Gallery) به نمایش درآورده كه از انرژی خیال‌انگیز كارهای متقدم تر به دور است و امیدوارم آن‌گونه كه منتقد آرت فروم (Art Form) جولیا كانیگلیا می‌گوید وسوسه‌ی فروش به سراغش نیامده باشد. با این حال این‌ها چیزی را ارزش تأثیر كارهایی كه برشمردیم كم نخواهد كرد و باید زیبایی‌شناسی پیشرفته‌ی سطح بالای وی را در این آثار ستود. از چیزی كه منتقد «نیویورك تایمز» آن را با خلاقیت غیر معمول یك سندروم چند شخصیتی مقایسه می‌كند. به هر حال امید است طراحانی كه شروع به معرفی آن‌ها كرده‌ام به واضح شدن فضای خاك‌گرفته‌ی تصورات ما از انرژی های بصری و فرآیندهایی كه در گوشه و كنار دنیای هنر رخ می‌دهد، بینجامد.

مترجم : وحید شریفیان
منابع:
۱ـ Art forum .March ۲۰۰۲
۲ـ New york Times, ۱۵bmarch ۲۰۰۲
۳ـ Vitamin D,Phidon.۲۰۰۲

منبع : دوهفته‌نامه هنرهای تجسمی تندیس