راه سلامت از خانه تا مدرسه و برعکس

آغاز سال تحصیلی جدید و بازگشایی مدارس برای برخی دانش‏آموزان با دلهره، اضطراب و نگرانی همراه است. حتی گاهی وقت‏ها پدر و مادرها هنگام آماده کردن فرزندان‏شان برای رفتن به مدرسه دچار نگرانی می‏شوند. به همین خاطر پای صحبت دکتر کتایون خوشابی، فوق‌تخصص روانپزشکی کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه بهزیستی و توانبخشی نشسته‏ایم و در تهیه این مطلب از راهنمایی‌ها و گفته‌های ایشان استفاده کرده‌ایم. همچنین از آنجایی که تغذیه مناسب نقش مهمی در افزایش توانایی ذهنی و پیشرفت تحصیلی دانش‏آموزان دارد، در این باره نیز با دکتر مسعود کیمیاگر، فوق‌تخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی گفتگو کرده‏ایم. اگر شما هم فرزند دانش‏آموزی دارید و می‏خواهید او را برای رفتن به مدرسه آماده کنید با ما همراه شوید...
● شب پیش از مدرسه
▪ کودک نباید در مهمانی‌های طولانی مدت که تا دیروقت طول می‌کشد همراه با والدین شرکت کند.
▪ نباید تا دیروقت به تماشای تلویزیون بنشیند.
▪ پیش از خواب مواد محرک مانندچای، قهوه و نوشابه استفاده نکند.
▪ رفتن به حمام شبانه پیش از خواب و دوش گرم به خواب راحت کمک می‌کند. کودک باید شب پیش از مدرسه زودتر بخوابد تا صبح مشکل کمتری داشته باشد.
▪ استفاده از چای در صبحانه برای سرحال کردن بچه‌ها در کنار شیر گرم مفید است.
▪ شب پیش از خواب وسایل روز پس را برای کودک مرتب کنید. از خودش هم بخواهید در این کار شرکت کند تا احساس بهتری داشته باشد.
▪ وسایل شخصی و بهداشتی لازم مانند دستمال کاغذی جیبی و لیوان جیبی را فراموش نکنید.
● اولین کارها پس از ورود به منزل
▪ بچه‌ها باید یاد بگیرند که پس از ورود لباس و یا روپوش خود را درآورند و حتما آن را آویزان کنند و دست و صورت و پاهای خود را بشویند.
▪ سپس باید به آنها وقت ‌بازی و استراحت داد. گاهی ما فکر می‌کنیم که چون بچه‌ها به مدرسه می‌روند و از دوران کودکی خارج شده‌اند نیاز به بازی ندارند. بازی یکی از تکالیف مهم بچه‌ها در دوران کودکی است و باید حداقل یک ساعت وقت برای بازی و استراحت داشته باشند.
▪ بین نیم تا یک ساعت هم به آنها زمان بدهیم تا برنامه کودک تلویزیون را ببینند و پس از آن به انجام تکالیف‌شان بپردازند.
▪ بعضی‌ از بچه‌ها تمایل دارند بدون اینکه استراحت کنند اول تکالیف‌شان را انجام دهند. باید به درخواست این دسته از بچه‌ها هم احترام بگذاریم.
● رسیدن به خانه
پیش از شروع فصل مدرسه با فرزندتان راجع به اولویت‌بندی کارهای پس از مدرسه صحبت کنید و اجازه بدهید تا خودش هم تصمیم بگیرد.
▪ برنامه‌ زمانی‌تان را با اعضای خانواده طوری تنظیم کنید تا کودک حداقل زمان ممکن را تنها بماند.
▪ با او راجع به تنها ماندن در خانه صحبت کنید و نظرش را بپرسید. ببینید آیا آمادگی تنها بودن را دارد و چه احساسی نسبت به آن دارد سپس راجع به تنها گذاشتن کودک تصمیم بگیرید.
▪ با یک همسایه یا دوست نزدیک درباره تنها بودن کودک‌تان صحبت کنید و به کودک خود بگویید در مواقع لزوم با این همسایه تماس بگیرد.
▪ به او یاد بدهید کلیدش را در جای ایمن نگه دارد و آن را گم نکند.
▪ به او یاد بدهید به کسی از افراد غریبه یا دوستانش نگوید که در خانه تنهاست.
▪ تماس تلفنی و تلفن‌های ضروری را به او یاد بدهید. شماره تلفن محل کار و یا تلفن همراه خود را در اختیارش قرار بدهید.
▪ برای ساعت پس از مدرسه‌شان برنامه‌ریزی کنید.
● اگر از موعد مقرر دیرتر به خانه برسند
حتما باید از بچه‌ها درباره علت دیر آمدن بازخواست شود به‌خصوص روزهای اول پدر و مادر باید آنها را همراهی کنند.
▪ کنترل نامحسوس به‌وسیله والدین برای چند روزی صورت بگیرد که بچه‌ها درمسیر برگشت چگونه برمی‌گردند با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند یا خیر؟ آیا مستقیم به منزل می‌آیند یا سر به هوا هستند و با دوستان‌شان به مغازه‌ها سر می‌زنند و وقت را تلف می‌کنند؟
▪ اگر والدین با کنترل نامحسوس متوجه شدند که بچه هنگام برگشت مشکل دارد باید با او صحبت کنند و توصیه‌های لازم را به او بدهند.
● انجام تکالیف
مهم‌ترین مساله این است که باید برای بچه‌ها ساعت انجام تکالیف‌شان را مشخص کنیم. اول این هماهنگی را با معلمان داشته باشیم که آنها خودشان با بچه‌ها درباره انجام تکالیف صحبت کنند و بچه‌ها خودشان را در مقابل خودشان و کادر آموزشی مسوول بدانند.
▪ پدر و مادر حتی‌‌المقدور از کنار نشستن بچه‌ها هنگام انجام تکالیف خودداری کنند.
▪ بچه‌ها باید یاد بگیرند که به‌طور مستقل تکالیف‌شان را انجام دهند و مادر یا پدر به آنها سر بزنند و برای انجام تکالیف بر آنها نظارت ‌کنند.
▪ گذاشتن زمان تکالیف به بچه این کمک را می‌کند که بتواند برنامه‌ریزی داشته باشد.
▪ به‌طور معمول برای مقطع دبستان بین یک و حداکثر دو ساعت در روز کفایت می‌کند.
▪ در مورد بچه‌هایی که تعلل می‌کنند و زمان تکالیف را در نظر نمی‌گیرند و تا آخر شب تکالیف‌شان باقی ‌می‌ماند، والدین می‌توانند پس از ساعت مقرر دفتر و کتاب را از جلوی بچه بردارند و وسایل او را تا فردا صبح تحویلش ندهند. وقتی پدر و مادر بخواهند با قاطعیت چنین رفتاری را داشته باشند همکاری معلمان مدرسه بسیار کمک کننده است و این هماهنگی با اولیای مدارس بچه‌ها را ملزم به انجام تکالیف می‌کند سبب می‌شود بچه باید بگیرد که در ساعت مقرر شده تکالیفش را انجام دهد. بدیهی است درباره بچه‌هایی که در سنین پایین‌تری هستند باید با نرمش و هماهنگی بیشتری کار شود. باید به آنها فرصت دهیم تا با مدرسه رفتن و انجام تکالیف مدرسه انطباق پیدا کنند و خیلی سریع نمی‌توانیم این روش برنامه‌ریزی را برای آنها داشته باشیم ولی برای بچه‌های مقطع سوم و چهارم این روش مفید خواهد بود.
● صبح مدرسه
در خانواده‌هایی که پدر و مادر هر دو شاغل هستند همه با هم از منزل خارج می‌شوند ولی در خانواده‌هایی که مادر خانه‌دار است حتما ضروری است که مادر هنگام بیدار شدن بچه‌ها بیدار باشد و به آنها صبحانه بدهد و بدرقه‌شان کند.
▪ بوسیدن بچه‌ها به خصوص در مقطع پیش‌دبستانی و دبستان و گفتن جملات دلگرم‌کننده‌ای مانند «ان‌شاءا... روز خوبی داشته باشی» یا «بهت خوش بگذره» به آنها کمک می‌کند تا روز را با اوقات خوبی شروع کنند.
▪ سعی کنید بدرقه و خداحافظی طولانی نداشته باشید و احساساتی نشوید. اگر کودک به زور بخواهد در کنار شما بماند طولانی کردن این زمان فقط جدایی را سخت‌تر می‌کند.
▪ خداحافظی باید دوستانه اما جدی باشد. هیچ وقت کودک را به علت گریه کردن مسخره یا دعوا نکنید. سعی کنید با او همدردی کنید اما برایش توضیح دهید که این اتفاق به هر حال باید بیفتد و لازم است که او به مدرسه برود.
● همراهی والدین بچه‌ها تا مدرسه
همراهی والدین تا زمان رسیدن به مدرسه، به خصوص در مقطع پیش دبستانی و دبستان در چند روز اول کمک‌کننده است. برای بچه‌هایی که وابستگی شدیدی به پدر و مادر دارند غیر از همراهی آنها تا مدرسه، دادن یک عکس از پدر و مادر و یا هر دوی آنها به بچه‌ها که در کیف‌شان داشته باشند با توصیه والدین که «هر وقت دلت برای ما تنگ شد، می‌توانی به این عکس نگاه کنی» به بچه‌ها کمک می‌کند تا در مدرسه آرامش بیشتری داشته باشند.
● پول توجیبی
بستگی به این دارد که بچه‌ها با سرویس یا والدین‌شان به مدرسه می‌روند یا خودشان به تنهایی. در مقطع دبستانی احتیاج به پول توجیبی زیادی برای بچه‌ها نداریم. می‌توانیم به آنها یک پول توجیبی هفتگی بدهیم و اغلب وسایل و خوراکی‌هایی که به آن احتیاج دارند والدین خود خریداری و تهیه کنند. این پول توجیبی فقط به این دلیل است که اگر همراه پدر و مادر جایی رفتند و چیزی خواستند خودشان بتوانند با پول خودشان تهیه کنند.
● در مقطع ابتدایی بچه‌ها بدون پدر و مادر جایی نیستند ولی اگر در مقاطع راهنمایی و دبیرستان هستند وضعیت متفاوت است و حتما باید با توجه به نیاز و عرف جامعه پول توجیبی روزانه یا هفتگی داشته باشند که خانواده این مبلغ را تعیین می‌کند. نباید به بچه به هیچ‌وجه پول نداد و یا بی‌اندازه به او پول داد. هر دوی اینها آفت است. کودک باید مقدار مشخص و معینی پول در اختیار داشته باشد و از او خواسته شود که با برنامه‌ریزی آن را خرج کند. در مواردی که کودک نیاز به پول بیشتری دارد باید استدلال کافی را برای خانواده داشته باشد.
● مسیر مدرسه
▪ پیش از شروع مدرسه، یک بار خودتان مسیر خانه تا مدرسه را به همراه کودک بروید. زمان رفت و آمد را تنظیم کنید. در صورتی که کودک از سرویس استفاده نمی‌کند محل‌های پیاده و سوار شدن را با دقت برایش توضیح دهید و با استفاده از ساختمان‌ها و علامت‌های مهم برایش مسیر را نشانه‌گذاری کنید.
▪ حتی اگر کودک‌تان از سرویس استفاده می‌کند نشانی دقیق منزل را برایش بنویسید و در کیفش قرار دهید.
▪ در زمان انتخاب سرویس برای فرزندتان کاملا دقت کنید و ماشین و راننده مناسب را انتخاب کنید.
▪ محل پیاده و سوار شدن کودک از سرویس را کاملا برای راننده و فرزندتان مشخص کنید و اگر لازم است تا از خیابان رد شود از راننده سرویس بخواهید در انجام این کار کمکش کند.
▪ به بچه‌ها مقررات داخل ماشین و ایمنی را توضیح دهید و از او بخواهید تا آنها را رعایت کند.
▪ در صورتی که راننده سرویس رفتارهای پرخطر یا غیر طبیعی داشت از کودک بخواهید تا به شما اطلاع بدهد.
▪ اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها به عنوان سرویس مدرسه تقریبا هفت تا هشت برابر ایمن‌تر از خودروهای سواری هستند.
▪ به فرزندان خود آموزش بدهید که هنگام پیاد شدن و عبور از خیابان در کنار تاکسی، مینی‌بوس یا اتوبوس سرویس راه نروند و حداقل سه تا چهار متر جلوتر قرار بگیرند تا راننده سرویس و یا هر ماشین دیگری آنها را ببیند. هرگز از پشت تاکسی و اتوبوس سرویس حرکت نکنند.
▪ ناحیه خطر را به فرزندان‌تان آموزش بدهید. ناحیه خطر منطقه‌ای در اطراف وسیله نقلیه است که بیشترین خطر تصادف و برخورد با وسایل دیگر را دارد.
▪ در وسایل نقلیه شخصی، کودک زیر سن ۱۲ سال باید صندلی عقب بنشیند.
▪ به کودک یاد بدهید از راه رفتن و دویدن در اتوبوس یا مینی‌بوس سرویس از پرتاب وسایل به سمت سرنشینان یا عابران پیاده به طور جدی خودداری کند و در وسیله نقلیه شوخی‌های خطرناک نکند.
▪ به کودک یاد بدهید در وسیله نقلیه به هیچ وجه چیزی نخواند یا ننویسد و از وسایلش مراقبت کند.
● مدرسه
▪ پیش از شروع مدارس با فرزندتان کمی کتاب‌های درسی را ورق بزنید تا کودک‌تان بفهمد چه درس‌هایی را خواهد خواند و با چه چیزی مواجه خواهد بود. این گونه دلهره و ترس از یاد نگرفتن درس‌ها هم برای کودک از بین می‌رود.
▪ زمان‌بندی‌ کارها در زنگ‌های تفریح را به کودک یاد بدهید. بازی کردن کودک نباید حواسش را از انجام امور شخصی مانند رفتن به دست‌شویی پرت کند.
▪ او را با قوانین مدرسه کمی آشنا کنید. اگر این کار به وسیله یک کودک بزرگ‌تر و با نظارت شما انجام شود تاثیر بهتری دارد. از برادر یا خواهر بزرگ‌تر بخواهید با کودک راجع به شرایط مدرسه و اتفاقاتی که ممکن است در آنجا برایش بیفتد با روحیه مثبت صحبت کنند. نوع لباس، نوع رفتار مناسب و نکات مثبت و منفی‌ایی را که به ذهن‌تان می‌رسد به کودک‌تان بگویید.
▪ از همان ابتدای سال راجع به شیوه انجام دادن تکالیف با کودک‌تان صحبت کنید اما صحبت زیاد راجع به تکالیف و فشارکار از همان ابتدا می‌تواند موجب دلهره کودک شود.
▪ بعضی از مدارس پیش از شروع سال تحصیلی برنامه‌هایی مانند اردو یا جلسات آشنایی با مسوولان و معلمان دارند. در مدارس ابتدایی هم چند سال است که جشن شکوفه‌ها برگزار می‌شود. سعی کنید فرزندتان هیچ کدام از این برنامه‌ها را از دست ندهد.
▪ حفظ نکات ایمنی و اقدامات مربوط به سلامت در محیط مدرسه را به فرزندتان یاد بدهید و مطمئن باشید در کارهای پرخطر یا بازی‌های خطرناک شرکت نمی‌کند.
● هله‌هوله‌ها
گاهی اوقات استفاده از موادی مانند کیک و بیسکوییت و حتی شکلات به عنوان هله‌هوله‌ و در ساعات مدرسه اشکالی ندارد اما نباید به صورت عادت دربیاید. بچه‌ها باید یاد بگیرند پس از مصرف این مواد دندا‌ن‌هایشان را به خوبی بشویند زیرا این مواد به سطح دندان‌ها می‌چسبند و ممکن است آسیب‌رسان باشند. باید به بچه‌ها آموزش داده شود تا از دوره‌گردها خرید نکنند زیرا موادی که اغلب به‌وسیله این افراد به فروش می‌رسد آلوده است و بهداشت در تهیه آنها رعایت نشده و گرد وغبار و دود محیط هم اغلب با این غذاها آمیخته شده است. اگر از همان کودکی به بچه‌ها آموزش داده شود که این غذاها ایمن نیستند این آموزش در درازمدت هم می‌تواند بسیار موثر باشد.
● بازگشت از مدرسه
بیشتر بچه‌ها برای بازگشت از مدرسه از سرویس استفاده می‌کنند یا والدین‌شان به دنبا‌ل‌شان می‌آیند اما به بچه‌هایی که به تنهایی رفت و آمد می‌کنند باید نکات ایمنی زیر را گوشزد کرد:
▪ در مسیر جواب هیچ غریبه‌ای را ندهند.
▪ همراه هیچ غریبه‌ای به بهانه اینکه از طرف پدر یا مادر آنها آمده است نیایند و نروند.
▪ بچه‌ها را باید از خطرات همراهی با غریبه‌ها آگاه کرد.
▪ باید به آنها توضیح داد که هیچ‌وقت کسی از طرف والدین به دنبا‌ل‌شان نمی‌آید.
▪ باید به بچه‌ها گفت که از افراد غریبه چیزی را قبول نکنند.
▪ اگر افراد غریبه‌ای خواستند با آنها صحبت کنند باید بدون جواب دادن از کنارشان بگذرند.
▪ پس از آمدن به خانه هم باید به پدر و مادر اطلاع دهند که فرد غریبه‌ای خواسته با آنها ارتباط برقرار کند.
▪ در هنگام رفت و آمد به هیچ‌وجه از پارک‌ها و جاهای خلوت عبور نکرده و از مسیرهای میان‌بر استفاده نکنند.
● پیگیری رفتار و درس از مدرسه
باید حتما هم به صورت حضوری و هم به صورت تلفنی به وسیله والدین انجام شود.
▪ والدین باید در جلسات آموزش خانواده که به‌وسیله مدرسه برگزار می‌شود شرکت کنند.
▪ برای پیگیری مسایل درسی بچه‌ها به‌خصوص در مقطع اول و دوم دبستان والدین باید هماهنگی بیشتری با معلم مربوطه داشته باشند.
▪ اگر لازم است با بچه‌ در خانه بیشتر کار شود والدین باید حتما تمهیدات لازم را فراهم کنند.
● ارتباط بچه‌ها تا معلم
▪ اگر معلم کودک‌تان را می‌شناسید و برایتان امکان دارد سعی کنید نکات خاص مربوط به روحیه و فرزندتان را به اطلاع معلم برسانید.
▪ به کودک یاد بدهید چگونه با معلمش صحبت کند، چه‌طور سوالات و مشکلاتش را بگوید و خجالت نکشد.

دکتر سیداحسان بیکایی

منبع : روزنامه سلامت