حواشی در مورد حاشیه نشینی

حاشیه نشینی یکی از پدیده هایی است که اکنون اکثر شهر های بزرگ با آن درگیر هستند. در به وجود آمدن این پدیده حاشیه نشینی عوامل و دلایل گوناگونی دخیل هستند که در این مطلب به برخی از آن ها اشاره می کنیم.
نگاه تمرکزگرای سیستم دولتی، باعث شده تا در طول سالیان متمادی بیشتر امکانات مادی و اقتصادی کشوری به شهرهای بزرگ و مراکز استان ها خصوصا پایتخت ایران ابر شهر تهران سرازیر شود. این تمرکزگرایی دولت تبعاتی در پی دارد که از جمله مهاجرت گسترده به این شهر است.
در واقع با اتخاذ این سیاست فاصله زیادی میان فضای روستایی و شهری وجود دارد. در شهر امکانات بسیاری هست، اما روستا چیزی برای روستاییان ندارد ولی در مقابل، وسایلی مانند تلویزیون در این محیط های کوچک و محروم هست که بسیاری از چیزهایی را که برای یک روستایی قابل دسترسی نیست، نشان می دهد. بر همین اساس روستائیان برای به دست آوردن آن چیزهایی که در اختیار ندارند اما تبلیغ اش را در تلویزیون می بینند به شهر ها هجوم می آورند. در واقع در این جا رسانه به مثابه یک عامل تشویق کننده مهاجرت و حاشیه نشینی عمل می کند.
در این میان در واقع نمی توان شهری شدن را امری مطلوب که برای توسعه مفید است بر نشمریم. اما این مدل شهری شدن و مدرنیزاسیون آمرانه تبعات منفی خاص خودش را نیز دارد که یکی از عمده ترین و مهم ترین آن ها همانا حاشینه نشینی است. در واقع حاشیه نشینی کنونی نه به دلیل روند توسعه شهرها، بلکه به سبب مدیریت نامناسب این توسعه است.
حاشیه نشینی ارتباط تنگاتنگی با مدیریت شهری دارد. نظام شهری باید به گونه ای باشد که نیازهای افزایش جمعیت و توسعه روزافزون شهر را برآورد کرده و راهی برای مقابله با پس زدن این مهاجران به حاشیه ها بیابد. حاشیه نشینی به این دلیل پدید آمده که گروه های کم درآمد نمی توانند تقاضای خود را در بازار رسمی زمین و مسکن تامین کنند; لذا به نظام غیررسمی و حاشیه شهرها روی می آورند.
حاشیه نشینی که خود معلول گسترش شکاف طبقاتی، رشد بی رویه شهرنشینی و مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ است، از جهات متعددی موجب شیوع بزهکاری ها، انحرافات اجتماعی و عوارض ناشی از آنها می شود.
شرایط نامناسب زیستی و معیشت غیراستاندارد حاشیه نشینان، تبعات زیادی بر رفتار آنان دارد که روی آوردن به بزهکاری و مسایل غیرفرهنگی، بخشی از پیامدهای سنگین آن است.
حاشیه نشینی شرایط یا عالمی برزخ گونه را برای افراد حاشیه نشین از نظر اجتماعی و فرهنگی به وجود می آورد که افراد در چالشی فرساینده و در معرض تعارضات متعدد اخلاقی، رفتاری و روانی قرار می گیرند.
زندگی گروه و طبقات مختلف با فرهنگ ها و نگرش های متعارض و متضاد نوعی خلا فرهنگی و آشفتگی رفتاری را در این مناطق که اغلب متصل به کلانشهرها است، به وجود می آورد. همچنین به تازگی تحقیقات نشان داده ۷۰ درصد جرایم شهری توسط حاشیه نشینان اتفاق می افتد.
بدیهی است این امر نیز ناهنجاری های گوناگونی را به وجود می آورد که در شماره بعد به ناهنجاری های گوناگون در این حوزه اشاره می کنیم.
در ادامه مبحث حاشیه نشینی، به مصادیق آن می پردازیم:
۱) سرقت: سرقت از جمله جرایمی است که علل آن فقر و نیاز مالی، بیکاری، اعتیاد، انتقامجویی، کینه، حسد و... است. بیشتر علل یاد شده را می توان در مناطق حاشیه نشین مشاهده نمود. در بیشتر موارد حاشیه نشینان در محل های مرفه نشین یا متوسط شهر اقدام به سرقت می نمایند. تجربه نشان داده است که بیشتر متهمان پرونده های سرقت ساکن محلات حاشیه ای بوده اند.
۲) قتل عمد: تعارض خرده فرهنگ ها، خصومت و اختلافات دیرینه، سودجویی و تحصیل اموال، جریحه دار شدن غیرت و آبرو و نزاع های اتفاقی و اعتیاد از جمله علل وقوع قتل است. بیشتر قتل های اتفاق افتاده در مناطق حاشیه ای صورت می گیرد یا توسط کسانی که در این مناطق زندگی کرده اند به وقوع می پیوندد. در دادگاه ها نمونه های فراوانی از این نوع قتل ها وجود دارد.
۳) نزاع های دسته جمعی: از جرایم شایع در مناطق حاشیه ای نزاع های دسته جمعی است. ساکنان این مناطق معمولا از مهاجرین روستاها و ایل ها هستند که در یک محل و نزدیک هم زندگی می کنند و به همین دلیل در بعضی مواقع درگیری های جزئی بین دو نفر و حتی میان کودکان موجب نزاع های دسته جمعی منجر به کشته و زخمی شدن عده ای از منازعه کنندگان می شود. قتل هایی که در این نزاع ها اتفاق می افتد معمولا ۱۰ درصد قتل های واقع شده را تشکیل می دهد.
۴) تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست: در مناطق حاشیه نشینی، فاضلاب منازل در کوچه ها رهاشده، جدول کشی و کانال کشی مناسبی جهت هدایت این آب های کثیف وجود ندارد و این آبها در سطح کوچه ها در جریان است. خدمات شهری مثل جمع آوری و دفع زباله به شکلی که در داخل شهرها وجود دارد در این مناطق دیده نمی شود.
۵) اعتیاد و خرید و فروش موادمخدر و مشروبات الکلی: توزیع موادمخدر در این مناطق به راحتی امکانپذیر است و آن هم ناشی از احساس امنیتی است که توزیع کنندگان این مواد در آن مناطق دارند و به دلیل فقر علمی ساکنان این مناطق و بیکاری وسیع و جهت رهایی یافتن مقطعی از برخی فشارهای روحی و غیره میل به استعمال موادمخدر در این مناطق بیشتر است. حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ به دلایل زیادی، از جمله تمرکز امکانات در این شهرها و توزیع ناعادلانه موقعیت های شغلی و ثروت برمی گردد. مساله اصلی در ایجاد و پیدایش پدیده حاشیه نشینی توزیع نامتعادل امکانات است و نه میزان تولید آن. به همین علت برای پیشگیری از به وجود آمدن این پدیده، باید رشد اقتصادی به موازات توزیع غیرمتمرکز آن انجام شود. از سوی دیگر، براساس آمارهای رسمی جمعیت حاشیه نشینان تا ۱۰ سال آینده بیشتر از۳۰ درصد کل جمعیت کشور خواهد شد. در حالی که حاشیه نشینان در طول سال های گذشته نه تنها هیچگاه آنچنان که باید مورد حمایت دولت و گروه های سیاسی حاکم قرار نگرفته اند، بلکه همواره و با تغییر دولت ها و مدیریت های شهری همچنان نیز با مشکلات بسیاری مواجه بوده اند. اگر بخواهیم به مانند گذشته بااین روند رو به گسترش حاشیه نشینی برخورد کنیم و هیچ راه حل ریشه ای برای حل این معضل بزرگ اجتماعی به دست نیاوریم در واقع باید منتظر باشیم در آینده ای نه چندان دور این حاشیه نشینان بحران های بسیار بیشتری از آن چه اکنون جامعه با آن دست به گریبان است برای جامعه به وجود آورند.

نویسنده :مهرداد شاکری

منبع : روزنامه مردم سالاری