پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
مجله ویستا
آیا یزید توبه کرد و آیا اصولاً توبه چنین شخصی پذیرفته میشود؟
بررسی و پاسخ به این پرسش، به دو بخش تاریخی و كلامی تقسیم میشود. اما بررسی كلامی این سؤال، مشروط بر آن است كه از نظر تاریخی، اثبات شود كه یزید از جنایت خود پشیمان شده، به نحوی درصدد جبران آن برآمده، از درگاه الهی، طلب مغفرت كرده است. اگر پاسخ این پرسش تاریخی، منفی باشد، نوبت به بخش دوم پرسش، نخواهد رسید.
در طول تاریخ اسلام، اكثر قریب به اتفاق مورخان، محدثان و دیگر دانشمندان اسلامی، یزید را به عنوان فردی جنایتكار شناخته، او را در جنایات خود، به ویژه پدید آوردن حادثه عاشورا، مقصر دانستهاند؛ اما در این میان، كسانی مانند غزالی نیز وجود داشتهاند كه در احیاء العلوم، سخن از نهی از لعنت یزید به علت امكان توبه او به میان آوردهاند!
سخن غزالی با وجود شخصیت عظیم او در جهان اسلام مقبولیت نیافت و در همان زمان، بزرگان معاصر او همانند ابن جوزی، با این نظریه، به شدت برخورد كردند و حتی كتابی مستقل با عنوان «الرّدّ علی المتعصب العنید» را پدید آوردند؛ با این حال، در طول تاریخ، گاهی این گونه سخنان، از سوی برخی از خاورشناسان، مانند «لامنس یهودی» در مقالات دایرهٔ المعارف اسلام (چاپ اوّل) بیان شده است. اخیراً نیز در برخی از محافل اسلامی، این سخن به گونه دیگری بیان میشود. همه اینها اهمیت بحث تاریخی درباره این شبهه را روشن میسازد. عمده دلایلی كه از نظر تاریخی برای توبه یزید آورده میشود، عبارتند از:
۱) ابن قتیبه چنین آورده است: پس از رخ دادن حوادثی در بارگاه یزید، او چنان گریه كرد كه نزدیك بود روح از بدنش پرواز كند.(۱)
۲) پس از ورود سرهای شهیدان و اسرای كربلا به كاخ یزید، او را حالت تأثر فرا گرفت و این جنایت را به ابن زیاد نسبت داد و چنین گفت: «خداوند پسر مرجانه (عبیدالله بن زیاد) را لعنت كند كه مرا نزد مسلمانان، مبغوض و منفور كرد و در دلهای آنان، كینه مرا كاشت»!(۲)
در كتابهای دیگر، یزید، شخصی حلیم در مقابل مخالفتهای امام علیهالسلام معرفی شده، چنین آمده كه او با كشته شدن امام علیهالسلام به جهت نسبت امام علیهالسلام به پیامبر صلیاللهعلیهوآله، موافق نبود و این عمل را به ابن زیاد نسبت میداد.(۳)
۳) یزید هنگامی كه كاروان كربلاییان را به سمت مدینه رهسپار كرد، خطاب به امام سجاد علیهالسلام گفت:
«خداوند ابن مرجانه را لعنت كند! به خداوند سوگند! اگر من در مقابل حسین علیهالسلام بودم، او هر خواستهای داشت، اجابت میكردم و به هر طریق ممكن، مرگ را از او میراندم؛ حتی اگر اینكار منجر به مرگ فرزندانم میگشت!»(۴)
اگر بخواهیم همه این عبارات را بپذیریم و در اسناد آنها خدشه روا نداریم، نكات زیر را میتوانیم از آنها به دست آوریم:
الف) مقصر اصلی در جریان كربلا، ابن زیاد بود و یزید هیچ فرمانی مبنی بر كشتن امام علیهالسلام و حتی سختگیری نسبت به او صادر نكرد!
ب) یزید از این عمل ابن زیاد، خشمگین شد و او را لعنت كرد!
ج) یزید از كشته شدن امام علیهالسلام، اظهار تأسف شدید كرد!
درباره نكته اول، خوشبختانه اسناد تاریخی به جای مانده، به خوبی، دروغ بودن ادعای یزید را اثبات میكند؛ زیرا در گزارشهای تاریخی آمده است كه یزید به محض رسیدن به حكومت و با وجود سفارشهای پدرش، در اولین نامه خطاب به ولید بن عتبه، فرماندار مدینه، چنین نگاشت:(۵) «هنگامی كه نامه من به دستت رسید، حسین و ابن زبیر را احضار كرده، از آن دو، برای من بیعت بگیر و اگر نپذیرفتند، گردن آن دو را زده، سرهایشان را نزد من بفرست».
همچنین در بعضی از نقلها چنین آمده است كه یزید هنگام حضور امام علیهالسلام در مكه، عدهای را مخفیانه به حج فرستاد تا در حین اعمال حج، در كنار كعبه، امام علیهالسلام را به قتل برسانند؛(۶) چنانكه ابن عباس نیز در نامه خود به یزید، به این مطلب اشاره میكند.(۷) همچنین در گزارشهای تاریخی آمده است كه هنگام حركت امام علیهالسلام به سمت عراق، یزید به ابن زیاد نامه نوشت و از او خواست تا در مقابل امام علیهالسلام با شدت عمل تمام بایستد.(۸)
عبدالله بن عباس نیز در نامهای به یزید، صراحتاً او را قاتل امام حسین علیهالسلام و جوانان بنیعبدالمطلب دانست و با عبارتهای زیر، او را توبیخ كرد: (۹) «تو حسین علیهالسلام و جوانان بنیعبدالمطلب را كشتی و مپندار كه من این را فراموش كردهام»!
این مطلب در آن زمان به گونهای روشن بود كه حتی بعدها فرزند او، معاویهٔ بن یزید نیز بر بالای منبر مسجد جامع دمشق، پدر خود را این چنین مورد توبیخ قرار داد: «و همانا یزید، خاندان رسول خدا را كشت»؛(۱۰) به طور كلی، شواهد تاریخی مبنی بر كشته شدن امام علیهالسلام به دستور یزید، به گونهای است كه جای انكار را برای هیچ تحلیلگر منصفی باقی نمیگذارد.
درباره نكته دوم (خشمگین شدن یزید از جنایت ابن زیاد) نیز شواهد تاریخی، گویای آن است كه یزید در آغاز از شنیدن خبر شهادت امام حسین علیهالسلام خوشحال شد و ابن زیاد را مورد تشویق قرار داد! ابن جوزی نیز از تشویق فراوان یزید نسبت به ابن زیاد، فرستادن هدایای گرانقیمت برای او، شبنشینیها با او و نوشیدن شراب و رفتار با او به عنوان یكی از اعضای خانواده خود، سخن به میان آورده است. وی همچنین اشعاری را از یزید نقل كرده كه به صراحت، رضایت و قدردانی او از ابن زیاد را - در مورد كشتن امام علیهالسلام - بیان میدارد!(۱۱) همچنین تاریخ، گویای آن است كه یزید هیچ اقدامی مبنی بر عزل ابن زیاد از عراق نكرد؛ بلكه پس از رخ دادن قیام ابن زبیر در سال ۶۳ ق، از ابن زیاد خواست تا به جنگ او برود.(۱۲)
بنابراین، خشمگینی او از ابن زیاد را باید عملی ظاهری دانست كه تحت تأثیر واژگونه شدن شرایط - به علت سخنرانیهای حضرت زینب سلاماللَّه علیها و امام سجاد علیهالسلام - و در واكنشی فرافكنانه، انجام پذیرفت تا بدین وسیله، نفرت و بغضی را كه از این جنایت برای او حاصل شده، به گونهای بزداید.
نكته سوم، یعنی اظهار تأسف یزید از كشته شدن امام علیهالسلام نیز بر خلاف شواهد تاریخی است؛ زیرا تاریخ، گویای آن است كه با ورود سرها و اسیران به دمشق و مجلس یزید، او ابراز شادمانی كرده، با چوب بر دندانهای امام علیهالسلام زد!(۱۳) همچنین وی اشعاری خواند كه شعف او از انتقامگیری بنیامیه از بنیهاشم را نشان داد؛(۱۴) زیرا در جنگ بدر، عتبه، جد مادری یزید و ولید، داییاش به دست مسلمانان كشته شدند. در همین اشعار، وی به تكذیب نبوت پیامبر صلیاللهعلیهوآله پرداخته و آن را دستاویزی برای رسیدن به حكومت دانست.
در شعر خود چنین خواند: «بنیهاشم با حكومت بازی كردند و هیچ خبری از آسمان نیامد و هیچ وحیای نازل نشد».(۱۵) بنابراین، اظهار تأسف او هنگامی بود كه اوضاع را دگرگون و اظهار شادمانی بیشتر را موجب عكسالعمل احتمالی مردم دید.
در پایان این بحث، ذكر دو نكته زیر لازم است:
۱) چنانكه از عبارات یزید آشكار میشود، اظهار تأسف او صرفاً یك اظهار تأسف سیاسی است و در آن، هیچ عبارتی كه ناشی از توبه، استغفار و بازگشت به درگاه الهی باشد، دیده نمیشود. بنابراین، این عمل نیز باید در ظرف سیاسی خود مورد ارزیابی قرار گیرد و به مسئله توبه ربط داده نشود.
۲) اگر بپذیریم یزید واقعاً توبه كرده است، باید آثار آن را در اعمال بعدی او مشاهده كنیم؛ در حالیكه تاریخ، ضد آن را نشان میدهد؛ زیرا یزید پس از واقعه عاشورا و در دو سال باقیمانده حكومت ننگین خود، دست به دو جنایت عظیم دیگر زد كه عبارتند از:
۱) قتل عام مردم مدینه و مباح كردن آن سرزمین برای سپاهیان خود، به مدت سه روز و كشتن بسیاری از یاران پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله كه ساكن این شهر بودند كه این حادثه در تاریخ، به «واقعه حرّه» مشهور شده است.(۱۶)
۲) فرمان حمله به مكه كه سپاهیان او با منجنیق به این شهر حمله كردند؛ حرمت خانه كعبه را شكستند و آن را با آتش پرتاب شده از منجنیقها سوزاندند.(۱۷)
بنابراین، از نظر تاریخی، این نكته مسلم است كه نه تنها هیچ نشانهای بر توبه یزید وجود ندارد، بلكه تمام نشانهها، ناشی از عدم توبه اوست؛ بنابراین، همچنان جواز لعنت او نزد اكثر مسلمانان پابرجا میباشد.
۱. ابن قتیبه، الامامهٔ و السیاسهٔ، ج ۲، ص ۸.
۲. ابن جوزی، تذكرهٔ الخواص، ص ۲۵۶.
۳. ابن اثیر، الكامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۵۷۸.
۴. همان.
۵. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۲۴۱.
۶. ابن طاووس، لهوف، ص ۸۲.
۷. تذكرهٔ الخواص، ص ۲۷۵؛
۸. ابن عبدریه، العقد الفرید، ج ۵، ص ۱۳۰؛
۹. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۲۴۸.
۱۰. همان، ص ۲۵۴.
۱۱. تذكرهٔ الخواص، ۲۹.
۱۲. تجارب الامم، ج ۲، ص ۷۷.
۱۳. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۲۴۵.
۱۴. ابن ابی الحدید، شرح نهجالبلاغه، ج ۱۴، ص ۲۸۰.
۱۵. مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۵۸؛ تذكرهٔ الخواص، ص ۲۶۱.
۱۶. الكامل، ج ۲، ص ۵۹۳.
۱۷. همان، ص ۶۰۲.
۲. ابن جوزی، تذكرهٔ الخواص، ص ۲۵۶.
۳. ابن اثیر، الكامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۵۷۸.
۴. همان.
۵. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۲۴۱.
۶. ابن طاووس، لهوف، ص ۸۲.
۷. تذكرهٔ الخواص، ص ۲۷۵؛
۸. ابن عبدریه، العقد الفرید، ج ۵، ص ۱۳۰؛
۹. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۲۴۸.
۱۰. همان، ص ۲۵۴.
۱۱. تذكرهٔ الخواص، ۲۹.
۱۲. تجارب الامم، ج ۲، ص ۷۷.
۱۳. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۲۴۵.
۱۴. ابن ابی الحدید، شرح نهجالبلاغه، ج ۱۴، ص ۲۸۰.
۱۵. مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۵۸؛ تذكرهٔ الخواص، ص ۲۶۱.
۱۶. الكامل، ج ۲، ص ۵۹۳.
۱۷. همان، ص ۶۰۲.
منبع : نشریه الکترونیکی پرسمان
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران اسرائیل غزه مجلس شورای اسلامی دولت نیکا شاکرمی روز معلم معلمان رهبر انقلاب مجلس بابک زنجانی دولت سیزدهم
هلال احمر آتش سوزی قوه قضاییه تهران پلیس اصفهان بارش باران سیل شهرداری تهران آموزش و پرورش فضای مجازی سازمان هواشناسی
قیمت دلار قیمت طلا قیمت خودرو بازار خودرو قیمت سکه خودرو دلار بانک مرکزی حقوق بازنشستگان سایپا ایران خودرو کارگران
نمایشگاه کتاب سریال شهاب حسینی عفاف و حجاب کتاب جواد عزتی مسعود اسکویی تلویزیون سینما سینمای ایران دفاع مقدس فیلم
رژیم صهیونیستی فلسطین آمریکا جنگ غزه حماس نوار غزه چین ترکیه اوکراین انگلیس یمن ایالات متحده آمریکا
استقلال پرسپولیس فوتبال علی خطیر سپاهان باشگاه استقلال لیگ برتر ایران تراکتور لیگ قهرمانان اروپا رئال مادرید لیگ برتر بایرن مونیخ
هوش مصنوعی کولر تبلیغات موبایل تلفن همراه اینستاگرام گوگل اپل ناسا عیسی زارع پور وزیر ارتباطات
کبد چرب فشار خون بیمه دیابت بیماری قلبی کاهش وزن داروخانه رابطه جنسی