ماجرای اصرار دولت بر راه اندازی مونوریل

تردد بیش از ۳ میلیون دستگاه خودرو در خیابان ها و بزرگراه ها، افزایش ساعات اوج ترافیک، عدم اختصاص بودجه های دولتی به سیستم ناوگان حمل و نقل عمومی تهران، کمبود اتوبوس و تاکسی و عدم توسعه خطوط مترو در تمام نقاط، همگی دست به دست یکدیگر داده اند تا هر روز بیش از گذشته بر مشکلات تردد شهروندان تهرانی افزوده شود.
در این راه بکارگیری سایر سیستم های حمل و نقل عمومی در کلان شهر تهران همچون مترو، منوریل، تراموا و ... ضرورتی انکار ناپذیر است اما آنچه مهم به نظر می رسد این است که آیا سایر سیستم های حمل و نقل عمومی که به عنوان راهکارهای موازی برای بهبود وضعیت حمل و نقل عمومی تهران پیشنهاد می شود قابلیت اجرا و سرمایه گذاری زود بازده را خواهند داشت یا خیر؟ بسیاری از وسایل نقلیه عمومی که هم اکنون به عنوان گزینه های موازی در کنار مترو و اتوبوس و تاکسی برای کلان شهر تهران در کنار سایر کلان شهرهای دنیا مطرح شده، آزمایش خود را در ۲۰ تا ۳۰ سال گذشته در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا پس داده اند و هم اکنون روشی منسوخ شده به شمار می آیند، بطوری که در حال حاضر این کشورها در پی بررسی برای یافتن راهکارهای جدیدی برای حمل و نقل عمومی بوده و تمایلی به تکرار مجدد روش آزمون و خطا ندارند.
یکی از این گزینه ها "منوریل" است، منوریل چندین سال متمادی در برخی کشورهای جهان به اجرا گذاشته شده و ابعاد مثبت و منفی آن از سوی کارشناسان و مسوولان حوزه حمل و نقل شهری مورد بررسی قرار گرفته و نتیجه این بود که منوریل برای برخی شهرها با ویژگی خاص مناسب و برای برخی دیگر راهکار منطقی وبه صرفه ای نبوده است. در این رابطه شهردار تهران در حاشیه افتتاح چند پروژه در منطقه ۳ شهرداری تهران اظهار داشت: نیازمندی تهران به قطار هوایی که یک نوع آن مونوریل است، بحث کارشناسی می خواهد که طبق بررسی های انجام شده، مونوریل در بخش هایی از شهر که دارای حجم مسافران کمتری است، می تواند به عنوان مکمل مترو مطرح باشد و مسافران را به ایستگاه های مترو برساند و بر اساس کارشناسی انجام شده، تنها جایی که برای احداث مونوریل مناسب است و به توافق رسیده ایم، تهرانپارس به سمت افسریه و میدان بسیج است. قالیباف خاطرنشان کرد: چگونگی احداث مونوریل در این مسیر نیز، نیازمند طی مراحل قانونی است و باید لایحه ای از شهرداری به شورای شهر و سپس به شورای عالی ترافیک ارائه شود. شهردار تهران همچنین درباره پروژه مونوریل گفت: منوریل را سیاسی نکنید زیرا این مساله موضوع فنی و کارشناسی است.
بنا بر این گزارش صرف هزینه های میلیاردی برای تبلیغ منوریل در رسانه ملی در چند روز اخیر از سوی دولت در حالی که این پروژه به لحاظ کارشناسی صرفا در بخش اندکی از شهر تهران قابل استفاده است، تعجب کارشناسان حمل و نقل و ترافیک را بر انگیخته است. در این میان آنچه مورد توجه و سوال قرار می گیرد اصرار بیش از حد معمول دولت برای راه اندازی منوریل در تهران است. اگر منوریل را تنها مورد قابل پیگیری دولت نهم در خاستگاه اولیه اش (شهرداری تهران) تلقی کنیم آنگاه منطق این اصرار برای ما آشکار می شود و متوجه می شویم که نیم نگاه رییس جمهور به تحولات شهرداری تهران (به عنوان نهادی که نشان داده می تواند خاستگاه رییس جمهور باشد) تا چه حد جدی است. همچنین بر اساس شنیده ها بخشی از تز دکترای ترافیک رییس جمهور منوریل بوده که با هدایت و راهنمایی دکتر بهبهانی (استاد دانشگاه علم و صنعت و معاون حمل و نقل احمدی نژاد در زمان شهرداری و مشاور حمل و نقل وی در حال حاضر ) نگاشته شده است که این موضوع خود می تواند دلیل مهمی برای تعلق خاطر احمدی نژاد به منوریل باشد. پروژه ای که از همان ابتدای مطرح شدن نامش حرف و حدیث های بسیاری درباره چگونگی عقد قرارداد، پیمانکار و ... آن بر سر زبان ها بود.
اولین زمزمه های اجرای پروژه منوریل در شهر ما نیز برای نخستین بار ۹ سال پیش شنیده شد که به مرور زمان و پس از تغییر و تحولات شهرداری در آن دوره در پیچ و خم زمان به دست فراموشی سپرده شد. حدود ۵ سال پیش طرح منوریل بار دیگرمطرح شد که حتی در این دوره منطقه صادقیه به عنوان پایلوت اجرای طرح انتخاب و از سوی مسوولان حوزه حمل و نقل و ترافیک شهرداری وقت اعلام شد و پایه های منوریل نیز در مسیر صادقیه تا آزادی به زمین زده شد.
در آن زمان آشتیانی که قائم مقام معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران بود مسوولیت اجرای این پروژه را برعهده گرفت (آشتیانی هم اکنون نیز به عنوان معاون تشریفات نهاد ریاست جمهوری مشغول به کار است).
این در حالی بود که به گفته مسوولان حوزه حمل و نقل و ترافیک شهرداری وقت بر اساس پیش بینی ها، شهروندان تهرانی ظرف مدت ۲ سال می توانستند مسیر صادقیه تا آزادی را با منوریل طی کنند! در حالی که شهروندان تهرانی خود را به استفاده از منوریل دلخوش کرده بودند با برگزیده شدن احمدی نژاد به ریاست جمهوری و زمزمه مطرح شدن گزینه های مختلف برای تصدی شهرداری تهران، بار دیگر عملیات اجرایی پروژه متوقف شد.
پس از انتخاب قالیباف به عنوان شهردار تهران، وی بر ضرورت کارشناسی و بررسی بیشتر این طرح از سوی کارشناسان و متخصصان حوزه ترافیک تاکید کرد و گفت: تا زمان روشن شدن ابعاد دقیق این طرح و این که آیا اجرای چنین طرحی در تهران توجیه اقتصادی خواهد داشت یا خیر باید بیشتر صبر کرد.
قالیباف در عین حال تاکید کرد که در زمان ورودش به شهرداری این پروژه متوقف بوده است و وی هیچ دستوری مبنی بر توقف این طرح صادر نکرده است. سرانجام پس از بررسی مجدد و مطالعات کارشناسی پروژه منوریل در تهران از سوی کارشناسان و متخصصان حوزه حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران ابعاد تازه ای از این پروژه مشخص شد... بررسی ها نشان می داد که مسیر پیشنهادی برای اجرای آزمایشی پروژه منوریل در تهران از صادقیه تا آزادی از نظر ترافیکی توجیه نداشته و مسیر انتخابی تاثیر چندانی در بهبود و روانی بار ترافیک پایتخت نخواهد داشت، همچنین اجرای این پروژه بسیار زمان بر و به دلیل اینکه جزو پروژه های سنگین حمل و نقل ریلی به شمار می رود بسیار هزینه بر است.
به طوری که مسوولین حوزه ترافیک شهرداری تهران معتقدند درصورتی که بودجه ۱۵۰ میلیون دلاری پروژه منوریل که از طریق تبصره ۱۳ به این بخش تخصیص داده شده به سیستم حمل و نقل عمومی برسد، می توان تحولی عظیم در ساماندهی بهبود ترافیک کلان شهر تهران و توسعه حمل و نقل عمومی ایجاد کرد.
آنچه موافقان اجرای طرح منوریل را به طرفداری از این پروژه برمی انگیزد ، اعتقاد آنها بر سرعت ، سهولت اجرای طرح، هزینه نسبتا پایین در مرحله اجرا، عدم برخورد با خیابان های موجود و ترافیک کنونی، قابلیت عبور مناسب از موانع، عدم آلودگی هوا و اشغال حداقل فضا و نیز مقاومت مناسب در مقابل زلزله است. آنچه مسلم است ظاهر این توجیهات را عقلانی و منطقی می توان یافت اما اگر این پروژه با دید کارشناسانه مورد بررسی قرار گیرد به راحتی می توان دریافت که چرا طرحی همچون منوریل در کلان شهری مانند تهران توجیه پذیری اجرایی ندارد.
▪ برخی از این دلایل بدین شرح است:
۱) کمبود فضای کافی برای جابه جایی مسافرین در حدود ۵ هزار نفر در ساعت .
۲) عدم استفاده از منوریل به عنوان خطوط اصلی حمل و نقل در دنیا و صرفا جهت جابه جایی از ایستگاه های اصلی مترو به دیگر نقاط خطوط منتج به فرودگاه.
۳) طرح در دنیا منسوخ شده است، تولید تجهیزات مرتبط بسیار گران است و عدم تولید یا کمبود موارد لازم را به دنبال دارد.
۴) مونوریل در دنیا وسیله لوکس حمل و نقل شهری نامیده می شود و در تهران با توجه به پایین بودن سرانه درآمد کاربرد این وسیله را خالی از اشکال نمی توان یافت.
۵) با توجه به زلزله خیز بودن تهران و پروژه ای چون منوریل با پایه های ستونی در زمین و حرکت روی هوا در مقایسه با مترو که یکی از امن ترین مکان ها در دنیا به هنگام وقوع زلزله است استفاده را چندان تضمین شده نمی توان یافت.
۶) نیاز به تجهیز و ساخت پایه ها به صورت مجزا و استفاده از سوزن های گران قیمت در یک سری از سازه ها هزینه های خاص خود را می طلبد.
۷) بالا بودن مصرف انرژی به دلیل نیاز به سیستم خنک کننده نیتروژنی در لاستیک های منوریل
۸) نیاز به استفاده از لاستیک هایی که به گفته کارشناسان غیر از آلودگی محیط زیست، استهلاک بالا و هزینه خرید مجدد دارند.
۹) هزینه بالای نگهداری و تجهیزات این سیستم نسبت به سایر سیستم های حمل و نقل شهری
۱۰) تعداد چرخ های زیاد و پر سرو صدا و سنگینی وزن منوریل روی تیرها با توجه به این نکته که هر واگن ۲۰ تن وزن دارد خود دردسری دیگر در این پروژه محسوب می شود
۱۱) گران بودن هزینه بلیت این وسیله با توجه به کوتاه بودن مسیرها و البته توجیه پذیر بودن قیمت نسبت به هزینه های بالا در نگهداری .
این درحالی است که در مقایسه ساده سیستم های حمل و نقل شهری در جهان این حقیقت آشکار می شود که از هر ۱۰ هزار کیلومتر خط قطار شهری که در تمام دنیا در حال ساخت است، فقط ۲۰۰ کیلومتر آن به منوریل اختصاص دارد. این گزارش حاکی است هم اکنون اختصاص سهمیه ارزی برای پروژه معلق شده مونوریل و وارد کردن تعدادی از واگن های دست دوم از مالزی، در حالی صورت گرفت که سهمیه ارزی برای خرید واگن های مترو تهران که هم اکنون روزانه ۵ / ۱ میلیون مسافر را جابه جا می کند و با ازدحام شدید شهروندان روبه رو شده، از آغاز دولت نهم تاکنون پرداخت نشده و نیز دیگر تعهدات دولت در تبصره ۱۳ درباره تجهیز ناوگان حمل و نقل درون شهری محقق نشده است با سهمیه بندی بنزین به خاطر تجهیز نکردن ناوگان حمل و نقل شهری، مردم در رنج هستند .
به هر حال باید توجه داشت در شرایطی که ترافیک به بحران اول پایتخت و دغدغه اصلی شهروندان تهرانی تبدیل شده و در حالی که کمبود وسایل نقلیه عمومی و عدم توسعه مطلوب حمل و نقل عمومی در کلان شهر تهران شهروندان تهرانی را با مشکلات عدیده در بحث حمل و نقل مطلوب مواجه کرده، به نظر می رسد باید به جای اصرار دولت بر تکرار روش های آزمون و خطا که دوره زمانی بازدهی آنها نیز مشخص نیست، از روش ها و راهکارهایی که در کمترین زمان ما را به نتیجه مطلوب برساند، استفاده کرد.
ضمن اینکه به نظر می رسد به جای امتحان روش های منسوخ در کشورهای پیشرفته، توجه به سیستم های حمل و نقل عمومی همچون مترو که امتحان و بازدهی مطلوب خود را طی چند سال اخیر به خوبی پس داده، منطقی تر است.

منبع : روزنامه مردم سالاری