استراتژی پرورش آبزی و ترویج مصرف ماهی

تنوع آب وهوایی در گستره جغرافیایی و شرایط ویژه اكولوژیك در مناطق مختلف ایران به نحوی است كه اختلاف دما در یك زمان بهc۴۵ می رسد و آن را در زمره یكی از مستعد ترین كشورهای جهان از نظر كشاورزی قرار داده است.
از سوی دیگر اگرچه به واسطه بارش حدود ۲۴۰ میلی متر در سال آن هم با پراكنش زمانی نامناسب كشورمان با برخورداری از حدود ۳/۱ متوسط بارندگی جهان در محدوده مناطق خشك و نیمه خشك قرار می گیرد اما تجربه موجود نشان می دهد كه ایران به پشتوانه غنای شرایط طبیعی و سخت كوشی كشاورزانش و با تكیه بر ظرفیت های نهفته، به راحتی می تواند بسیار بیش از شرایط فعلی به تولید و عرضه محصولات كشاورزی اعم از زراعی، باغی، دامی و شیلات و فرآورده های صنعتی حاصل از آن بپردازد. با وجود اینكه سرعت رشد جمعیت كشور طی سال های اخیر از روندی كاهشی برخوردار شده با نظر خوش بینانه در افق ۱۴۰۰ از مرز ۱۲۰ میلیون نفر خواهد گذشت. تامین غذای این جمعیت علاوه بر بعد انسانی به عنوان ظرفیت نیروی كار جامعه مورد توجه قرار می گیرد و این مهم از وظایف اساسی و اصلی بخش كشاورزی و دامی محسوب می شود. پرورش آبزیان به لحاظ خواص و كیفیت مطلوب و منحصربه فرد در كنار بخش كشاورزی و دامی در جهت بهبود تغذیه انسانی و اصلاح ساختار اقتصادی و اجتماعی علی الخصوص در جهت برابری با افزایش قیمت گوشت قرمز و سفید اثرات خود را تا حدودی آشكار ساخته است.
در راستای توسعه فعالیت های تكثیر و پرورش آبزیان در كشور از طریق احداث مزارع پرورش و تولید و همچنین افزایش راندمان در مزارع موجود لازم است عمل آوری و تنوع محصولات تولیدی شدیداً مورد توجه قرار گیرد. در دهه های گذشته توجه خاصی بر روی كشت توأم برنج و پرورش ماهی مبذول شده است.
▪ پیشینه تاریخی
در متون كهن زبان فارسی نیز گهگاه یادی از دریا و آبزیان شده است، یادی جسته و گریخته ریشه گرفته از شنیده ها و معمولاً سطحی و دور از واقعیت. پیشینیان ما درباره آب، دریا و جانوران آبزی اندیشه ها و انگاره های ویژه داشتند و دریا را خوب نمی شناختند و با جانوران درون دریاها آشنا نبودند.
دل به دریا سپردن و دریا دل بودن ۹۶ هزار صیاد كشور در حداقل شش استان ساحلی حكایت شنیدنی انسان هایی است كه از باد و توفان هراس ندارند و صید و صیادی زمینه اشتغال عده زیادی از نیروهای بیكار و یكی از منابع اصلی تامین مواد غذایی پروتئینی در كشور محسوب می شود.
● مشكلات صید و صیادی
از دیرباز تداوم صید و صیادی تنها در گرو دل به دریا سپردن و مرد دریا شدن نیست بلكه این مهم در محاق رعایت ضوابط شیلات، بیمه، مخابرات، شركت نفت و نیروی انتظامی از یك سو و محدودیت بازارهای داخلی، سرانه مصرف ناچیز ۵كیلوگرم ماهی در سال، كمبود و گرانی ادوات و لوازم صید گرفتار است.
یافتن راهكارهای اجرایی برای رفع مشكلات صید و صیادی در استان های ساحلی در جنوب و شمال كشور كه زمینه ساز اشتغال خیل عظیمی از نیروهای بیكار است در استفاده صحیح از این سرمایه ملی و همدلی وزارتخانه ها و ارگان های ذی ربط است. افزایش صید و تولید نیاز به عنایت خاصی دارد و انجام اقدامات گوناگون در جهت رفع مشكلات صیادان از جمله تامین سوخت مورد نیاز شناورها، تجهیز و تكمیل بنادر، تسهیل در بیمه صید و ادوات كمیاب صیادی و بالاخره سخت و زیان آور شناختن شغل صیادی موجب ارتقای سطح تولید و مصرف آبزیان در كشور می‌شود و فعالیت در زمینه های فرهنگی و اجتماعی منجر به تغییر الگوی مصرف و دریانوردی در ابعاد مختلف می‌شود.
حمایت از عاملین تولید و فعالین در امر صید و صیادی و حفظ و احیای ذخایر و تقویت بنیه زیربخش، ساخت لنج های چوبی و فایبرگلاس در داخل كشور و خرید كشتی های بزرگ صیادی و ساخت شناورهای كوچك در داخل نیز از عوامل توسعه صنعت و در نتیجه تامین بخشی از نیاز جامعه به مواد پروتئینی و ایجاد اشتغال است كه در كنار آن رفاه جامعه صیادی نیز میسر خواهد شد.
● توسعه اقتصادی و اجتماعی در امر ماهیگیری
وضعیت شیلات در مناطق جنوب و شمال كشور به صورت جداگانه قابل طرح است. آبزیان دریای مازندران را به لحاظ وجه صادرات می توان به ماهی های خاویاری و غیرخاویاری تقسیم كرد. صید ماهیان خاویاری منحصراً توسط شیلات و صید ماهیان استخوانی عمدتاً توسط صیادان خصوصی و با نظارت شیلات انجام می گیرد. در صورت افزایش ۲۶ فروند شناور به تعداد موجود، صید ماهی كیلكا به ۴۰ هزار تن بالغ خواهد شد و جهت فرآوری و تبدیل ماهیان صید شده، احداث، بازسازی و توسعه سردخانه و تاسیسات پشتیبانی صید و صیادی نیاز به اجرای بیش از ۲۶ طرح عمرانی خواهد بود كه هزینه آن حدوداً بالغ بر ۲۸ میلیارد ریال خواهد شد، در آن صورت بهره برداری از ماهیان استخوانی به بیش از ده هزار تن بالغ خواهد شد.
با پیشرفت علم اقدام به ساختن دستگاه های مختلفی برای توسعه صید و صیادی و بهبود پرورش آبزیان كرده است از جمله دستگاه الكترونیكی حساسی كه با قرار دادن آن بر روی پوست ماهی اندازه كهنگی ماهی را شناسایی می‌كند كه این شیوه در بسیاری از كشورها منجمله فرانسه رایج است و با مطالعه در وضعیت ماهی‌های صیدشده به كمك آبشش هایش ماهی های فاسد را از غیره تشخیص می‌دهد.
ترویج مصرف ماهی
به رغم كمبود مواد پروتئینی در جامعه و توجه اقشار مختلف مردم به ارزشمند بودن مصرف آبزیان در سلامت انسان هنوز به دلایل عدیده مصرف آن در جامعه در جایگاه خاص خود قرار نگرفته است و در سبد خرید خانوار، گوشت قرمز و سفید به ماهی ترجیح داده می شود و ذائقه ها به خوردن ماهی آشنا نیست. و اكثر مردم مزاج خود را با خوردن ماهی سازگار نمی دانند. دلایل عدیده خارج بودن مصرف ماهی از سبد مصرف خانوار عمدتاً عدم آشنایی عامه مردم به فواید مصرف آبزیان در سلامت انسان، عدم آشنایی به روش های مختلف مصرف آبزیان، عدم تنوع و عرضه محصولات تولیدی، عرضه نشدن آبزیان با روش های مدرن و بسته بندی مطلوب در سطح گسترده، نبود الگوی مصرف آبزیان از نظر سایز و بالاخره عدم ترویج مصرف ماهی از طریق رسانه های گروهی است. در صورتی كه ترویج مصرف ماهی نقش بسزایی در توسعه صنعت دارد و راهی برای جلوگیری از واردات گوشت قرمز است.
● بهره برداری از ذخایر آبزیان كشور
براساس آمار سازمان خواروبار كشاورزی (FAO) مقدار صید آبزیان در سال ۱۹۸۸ به ۹۸ میلیون تن بالغ می شود و با توجه به نرخ رشد سال های اخیر هم اكنون از مرز یك صد میلیون تن فراتر رفته است. كشور ما نیز با استحصال حدود ۳۰۰ هزار تن در ردیف چهلم جدول كشورهای عمده تولیدكننده قرار گرفته است. فعالیت های ماهیگیری و نیز پرورش ماهی در كشور در سال های پس از انقلاب اسلامی از رشد بسیار بالایی برخوردار بوده است و اقدامات انجام شده موجب شده كه امروزه آبزیان سهم قابل توجهی از پروتئین مصرفی مردم را تامین نمایند. میانگین مصرف سرانه ۵كیلوگرم ماهی در سال در كشور ما با میانگین مصرف ۱۳ كیلوگرم جهانی فاصله زیادی دارد، لیكن با توجه به شرایط موجود این مقدار نیز قابل توجه است. از آنجا كه توسعه بهره برداری از منابع آبزی كشور در راستای سیاست های دولت در جهت نیل به خودكفایی در امر تولید موادغذایی اصلی است، افزایش صید و تولید مورد توجه خاصی قرار گرفته است.
● آبزیان سواحل دریای عمان و خلیج فارس
توسعه فعالیت های شیلات در منطقه جنوب از ویژگی خاصی برخوردار است كه صرف نظر از جنبه های اقتصادی و تولید بخشی از پروتئین مورد نیاز كشور و سطح اقتصادی و اجتماعی و سیاسی نقش بسیار سازنده و مهمی دارد. اشتغال به حرفه سالم و سازنده ماهیگیری و صنایع وابسته موجبات ایجاد شرایط رشد و توسعه مناطق جنوبی كشور را كه از زمین های كشاورزی بی بهره هستند فراهم می آورد و براساس مطالعاتی كه انجام شده است ذخایر قابل بهره برداری از آب های سطحی و مجاور ساحلی با ۵۵۰ هزار تن قابل انجام است. واقعیت این است كه در كلیه استان های ساحلی كه صید و صیادی یكی از اشتغال های سالم آن مناطق است جلب مشاركت مردم در امر سرمایه گذاری و گسترش تعاونی ها و ایجاد تسهیلات برای آن دسته از آبزیان صادراتی، توسعه مراكز تحقیقاتی و تجهیز بنادر صیادی از جمله استراتژی های شیلات است كه می بایستی در زمینه تكثیر و پرورش انواع آبزیان به خصوص میگو و صدف و ماهی های خاویاری مورد توجه قرار گیرد. و مهمتر اینكه استفاده بهینه از امكانات آب های داخلی كشور هدف اصلی شیلات محسوب شود. صنعت شیلات و آبزی پروری در آب های داخلی همگام با صنعت كشاورزی چون دو صنعت پویا می توانند در یك راستا ابزارهای موثر در توسعه همه جانبه كشور محسوب شوند. اساساً افزایش تولید در آب های داخلی خود نشانی از توسعه محسوب می گردد، لذا برای رسیدن به رشد و توسعه نقش انسان، نیروی خلاقه او در استفاده از منابع طبیعی و به كارگیری امكانات موجود بسیار مهم تلقی می شود. با عنایت به اینكه پرورش ماهی در برخی از استان های كشورمان دارای قدمت دیرینه ای است جا دارد به این صنعت به لحاظ رفع نیاز نسل های امروز و تامین نسل آینده به گونه ای مستمر بها داده شود و مدیریت بهره برداری بهینه و به كارگیری برنامه ریزی های مستمر در امر آبزی پروری در مزارع اقدام شود.
▪ بررسی شیوه های پرورش ماهی در مزارع برنج
كشاورزان آسیایی به شیوه پرورش ماهی در مزارع برنج بخشی از نیازهای غذایی خانواده خود را تامین می كنند. و به این امر مهم توجه خاص دارند كه امروز در شالیزارهای برنج كشور نیز پرورش ماهی معمول است، بدین ترتیب كه سه هفته بعد از كشت برنج ماهیان از حوضچه های پرورش به مزارع هدایت می شوند و در زمان استفاده از مواد شیمیایی و یا درو كردن برنج ماهی ها به حوضچه ها برگردانده می شوند.
● سخن آخر
به ترویج مصرف ماهی باید ترویج پرورش آبزی را اضافه كرد و همچنین تغییر الگوی تغذیه خانواده ها نیز یكی دیگر از استراتژی های شیلات و مهمترین هدف كارآفرینی در بخش كشاورزی محسوب می شود، زیرا تا زمانی كه خانواده ها به مزایای استفاده از این پروتئین غنی پی نبرند در خرید و مصرف ماهی به عنوان یك ماده غذایی جایگزین گوشت قرمز و سفید اقدام نخواهند كرد. و با این روند روبه رشد تامین غذای نسل آینده و ایجاد تنوع در مصرف مواد پروتئینی مقدور نخواهد شد و ایجاد صنایع تبدیلی در جوار شش استان ساحلی كه دارای زمینه اشتغال صید و صیادی هستند از اولویت های مهم ترویج مصرف ماهی و توسعه كشاورزی است. و از طریق آبزی پروری با استفاده از ضایعات غذایی و فضولات گیاهی آنان به غنی سازی آب كشاورزی و تقویت تولیدات كشاورزی كمك كرده و بخش مهمی از غذای مردم نیز تامین می گردد و بخش قابل توجهی از ارز مورد نیاز كشور نیز تامین می شود.

نازخند صبحی

منبع : روزنامه شرق