یارانه بنزین , مانعی در قبال رشد اقتصادی

میزان مصرف بنزین روزانه در كشور حدود ۷۵ میلیون لیتر است كه به عقیده برخی از صاحب نظران این میزان با مصرف روزانه بنزین كشورهای پرجمعیتی مانند چین و هند برابری می‌كند.
البته بالا بودن میزان مصرف بنزین در كشور ما تنها به عاملی كه در سطرهای بالا گفته شد بازنمی‌گردد. وضعیت ناهنجار ترافیك در شهرهای بزرگ كشور ما و از همه مهمتر در تهران، ورود روزافزون خودروها به چرخه حمل و نقل شهری، وجود بی‌شمار خودروهای فرسوده و پرمصرف غیراستاندارد، عدم تكافوی امكانات حمل و نقل عمومی و پایین بودن استاندارد آن و به تبع آن بالا رفتن میزان گرایش به استفاده از وسائل نقلیه شخصی و... از دیگر عواملی هستند كه بالا بودن میزان مصرف سوخت و به ویژه بنزین را در كشور ما سبب می‌شوند.
● یارانه‌‌هایی برای سوختن
چندی پیش بانك جهانی اعلام كرد كه ایران بالاترین میزان پرداخت یارانه‌های انرژی را در میان كشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا داراست.
یكی از مسائلی كه كارشناسان بیشتر از هر چیز به آ‌ن اهمیت می‌دهند و از آن انتقاد می‌كنند یارانه انرژی می‌باشد.
عده كثیری از مردم از یارانه پرداختی در بخش انرژی بی‌اطلاع هستند و نمی‌دانند یارانه‌ای كه دولت برای این كار اختصاص می‌دهد از فروش نفت حاصل می‌شود كه بخش عمده‌ای از هزینه‌های دولت را نیز دربر می‌گیرد به گونه‌ای كه در سال جاری یارانه بنزین ۶ تا ۷ هزار میلیارد تومان و گازوئیل ۱۰ هزار میلیارد تومان بوده است و بر طبق آمار كشور از ۳۰ هزار میلیارد تومان كل یارانه‌های كشور‌، ۲۰ هزار میلیارد تومان آن به مصرف این نوع انرژی اختصاص پیدا كرده است.
بی عدالتی و تبعیض در توزیع یارانه انرژی به ویژه بنزین نیز مسئله دیگری است كه نمی‌توان بی‌تفاوت از كنار آن گذشت.
ارزش یارانه‌ای كه به بنزین داده می‌شود بیش از ۴ برابر یارانه نان و گندم است در حالیكه از ۲۶۰۰ میلیارد تومان یارانه نان ۷۰ میلیون نفر مردم استفاده می‌كنند ولی از یارانه بنزین چند نفر؟
چند درصد از خانواده‌های ایرانی دارای خودرو شخصی هستند؟ كدام طبقه از جامعه بیشترین استفاده از یارانه بنزین را می‌برند؟
بر اساس گزارش مركز پژوهش های مجلس سهم خانواده‌های ثروتمند در تمامی فرآورده‌های نفتی و یارانه بنزین بسیار بیشتر از خانواده های فقیراست. در واقع طبق آمار، ثروتمندترین خانوارها نزدیك به ۴۰ برابر فقیرترین خانوارها از یارانه بنزین بهره مند می شوند. جای هیچگونه تردیدی نیست كه توزیع یارانه ها در میان اقشار جامعه به شدت تبعیض آمیز است به طوریكه سهم استفاده از یارانه بنزین در ۶ شهر بزرگ كشور برابر یارانه مجموع شهرهای كشور است. در واقع در كشور ما بر خلاف كشورهای دیگر دنیا كه مالیات را از اقشار پردرآمد جامعه دریافت و در مناطق محروم هزینه می كنند و یارانه ها به اقشار كم درآمد و ضعیف تعلق می گیرد كشور ما در مورد بنزین برخلاف دنیا عمل می كند هر كسی سوخت بیشتری مصرف می كند یارانه بیشتری دریافت می كند و طبقات محروم جامعه كه فاقد خودروی شخصی هستند از یارانه بنزین بی بهره‌اند.
● بزرگترین واردكننده بنزین
ایران دومین دارنده ذخایر انرژی جهان می‌باشد بر همین اساس اقتصاد كشورمان نیز برپایه نفت و انرژی فسیلی بنا شده است برای استفاده از این ذخایر فسیلی و تبدیل آن به مواد و فرآورده‌های دیگر نیاز به پالایشگاه، یك اصل محسوب می‌شود؛ از حدود ۹۰ سال پیش صنعت نفت ایران در عرصه های پالایش، انتقال و توزیع فرآورده‌های نفتی و ساختمان و تاسیسات صنایع نفت به وجود آمده و تا به حال نیز این وظیفه مهم را عهده‌دار بوده است. حال باید دید آیا مصرف بنزین در كشور برابر با میزان تولید در آن است‌؟
گفته شد كه میزان مصرف بنزین روزانه در كشور ما حدود ۷۵ میلیون لیتر است كه از این مقدار تنها ۴۰ میلیون لیتر آن در داخل تولید شده و بقیه آن از كشورهای دیگر وارد می‌شود.
وابستگی ما به واردات بنزین نه تنها از بعد اقتصادی زیان‌های فراوانی را متوجه كشور ما می‌كند بلكه در عرصه بین‌المللی و سیاست خارجی هم در سال‌های اخیر به ابزاری در دست صادركنندگان برای اعمال فشار كشور ما تبدیل شده است.
● كارشناسان چه می گویند؟
«محمدحسین قدیری ابیانه» كارشناس مدیریت راهبردی با اشاره به اینكه بنزین كالایی حساس و راهبردی است تصریح می كند:‌از آنجایی كه به این كالا یارانه تعلق می گیرد بی ارزش تلقی می شود و در مصرف آن دقت لازم صورت نمی گیرد.
وی مصرف بی رویه بنزین از سوی مردم را ناشی از پایین بودن قیمت عرضه آن دانسته و تاكید می كند: مناسبات اقتصادی و رفتاری مصرفی بر مبنای قیمت عرضه كالا صورت می گیرد.
این كارشناس معتقد است حذف یارانه سبب می شود این بودجه از سوی دولت و با نظارت مجلس صرف مواردی شود كه همه آحاد از آن بهره ببرند.
«میرخانی رشتی» دبیر انجمن خودروسازان نیز در این زمینه می گوید: حذف یارانه ها و سهمیه بندی بنزین به هر حال به افزایش حمل و نقل و كرایه ماشین ها منجر می شود و دولت هم با اعمال قدرت نمی تواند قیمت ها را ثابت نگه دارد.
وی معتقد است؛ افزایش قیمت بنزین باید تدریجی صورت بگیرد تا مردم به یك باره با سختی مواجه نشوند. تقاضای مازاد بر سهمیه بندی بنزین نیز باید با برنامه ریزی دقیق و شفاف سازی مجلس به قیمت واقعی به متقاضیان تحویل شود.
● راهكارها
به راستی چرا كشوری كه از لحاظ منابع انرژی، امپراتوری بزرگی است باید در مصرف سوخت دچار بحران باشد؟
حال در شرایطی هستیم كه مصرف انرژی به خصوص بنزین به مرز بحران رسیده است. آیا ادامه روند كنونی با این میزان مصرف امكان پذیر می‌باشد یا باید هر چه سریعتر برای رهایی از این بحران راهی پیدا كرد؟
یارانه بنزین یكی از موانع بزرگ رشد اقتصادی در كشور و یكی از عوامل عمده بی عدالتی در نظام اقتصادی است هر چه زمان می گذرد این مانع از جهت رشد فزاینده تقاضای بنزین به طور خاص و از جهت افزایش قیمت های جهانی بزرگ و بزرگتر می شود و اقتصاد كشور با چالش جدی تری روبه رو می شود؛ بنابراین آیا باید همچنان دست روی دست گذاشت و نظاره گر واردات بنزین و مصرف بی رویه آن بود؟ همین روند ادامه پیدا كند تا زمانی كه تمام یارانه هایی كه باید صرف كارهای عمرانی و زیربنایی كشور باشد به مصرف سوخت برسد؟ آیا شایسته است در چنین شرایطی با سرمایه ملی این گونه معامله شود؟
برای رهایی از بحران مصرف سوخت و بی عدالتی در توزیع یارانه ها باید موضوع مصرف سوخت را یك موضوع ملی تلقی كنیم و با كمك هم و همفكری تمام گروه های جامعه و همه اركان نظام بر این مشكل فائق آییم. بعضی از راه حلهای موجود می تواند اینگونه باشد.
▪ اول: آزادسازی نرخ بنزین و عرضه آن به قیمت واقعی و هزینه نمودن درآمد حاصل در زیرساختها، توسعه حمل و نقل عمومی و تامین اقشار مستضعف و محروم.
▪ دوم: پرداخت یارانه به صورت تصدی به همه اقشار مردم به خصوص افراد بی بضاعت كه باعث متعادل شدن تقسیم یارانه بنزین به صورت همگانی می گردد.
▪ سوم: آزادسازی قیمت بنزین و شناور قراردادن نرخ آن
▪ چهارم:‌ گاز سوز كردن خودروها
▪ پنجم: ایجاد پالایشگاه های جدید و تجهیز و بازسازی پالایشگاه های قدیمی
▪ ششم:‌ سهمیه بندی با كارت هوشمند و عرضه آزاد بنزین به قیمت تمام شده، كه گرچه خالی از اشكال نیست و تبعیض و بی عدالتی مرتفع نمی شود ولی از قاچاق سوخت و بازار سیاه جلوگیری می كند.
▪ هفتم: افزایش قیمت بنزین به صورت پلكانی و متعادل ساختن بهای آن
▪ هشتم:‌ بالابردن فرهنگ مردم و آموزش درست استفاده كردن از این سوخت گرانبها
▪ نهم: محدود كردن واردات بنزین؛ این مسئله مستلزم فداكاری مردم است تا كمبود را بپذیرند.
▪ دهم: جمع آ‌وری خودروهای فرسوده
● مسئولان چه می گویند ؟
برای تحقق راهكارهای موجود نقش مجلس و دولت بسیار مهم است عزم جدی مجلس و دولت برای رفع معضل مصرف بنزین حائز اهمیت می باشد .
حداد عادل رئیس مجلس در این مورد می‌گوید: از ابتدای سال گذشته قصد داشتیم بنزین را سهمیه‌بندی كنیم و یا قیمت آن را افزایش دهیم، ولی دولت به خاطر برخی مسائل با افزایش قیمت بنزین مخالفت كرد ولی به نظر می‌سد سهمیه‌ندی بنزین امكان دارد، چون هم موجب افزایش ذخیره ارزی می‌شود و هم مساله ترافیكی را حل می‌کند .
عادل آذر نیز معتقد است برای حل مسئله بنزین و صفر كردن یارانه آن ، دولت باید طی یك برنامه۲ ساله عرضه و تقاضای بنزین در كشور را صفر كند تا نیاز به یارانه بنزین كاهش یابد .
وی می گوید : باید یارانه ۶ هزار میلیارد تومان را به صورت عمومی و هدفمند و مستقیم توزیع كرد زیرا هر چقدر یارانه ها به صورت مستقیم تر توزیع شود حجم آن پایین خواهد آمد ‌.
الهام سخنگوی دولت نیز در این مورد می گوید : بودجه سال ۸۵ دولت با همكاری مجلس تبصره ۱۳ را برای گسترش حمل و نقل عمومی و قانونمند كردن مصرف سوخت در نظر گرفت و اكنون تلاش داریم یك قانون ۵ ساله در این زمینه تدوین كنیم كه هدف از این لایحه افزایش سهم حمل و نقل عمومی، كاهش مصرف بنزین و سازماندهی مصرف سوخت است .
وی می گوید :در مورد قسمت اول تبصره ۱۳ (توسعه حمل و نقل عمومی) دولت تا كنون اقداماتی را انجام داده و چند بار گزارش آن را به اطلاع عموم رسانده ایم و اگر مجلس در حال حاضر تایید می‌كند كه ما به مرحله‌ای رسیدیم كه می توانیم بنزین را سهمیه بندی كنیم خوب یك مساله است ولی عقیده دولت این است روال تا پایان سال اینگونه ادامه داشته باشد و اقدامات بعدی از سال بعد انجام شود و در سال جاری بنزین سهمیه‌بندی نشود، البته اگر مجلس تكلیف و الزام دیگری داشته باشد، می‌تواند از طریق قانونی آن را دنبال كند و اگر قانون شد ،دولت مكلف به اجراست .
● مساله بنزین مهم است
با تمام این تفاصیل باید گفت: ‌اگر دولت، مجلس و مسئولان برای جلوگیری از هدررفتن یارانه ها و تشدید مصرف سوخت اقدامات لازم را انجام ندهند و اگر مردم ما الگوی مصرف سوخت را رعایت نكنند دیری نمی‌‌پاید كه فرصت‌هایی را كه اكنون در اختیار داریم هم از دست می‌دهیم و برای جبران آن دیرتر از حال می شود و باید افسوس این روزها را بخوریم .
تلاش و برنامه ریزی دولت برای ارائه یارانه ها به اقشار مستضعف و آزادسازی قیمت بنزین، ایجاد پالایشگاه‌های جدید، جلوگیری از قاچاق سوخت، همچنین فعال كردن قیمت بنزین و فرهنگ‌سازی در این زمینه و ... از جمله عواملی هستند كه می‌تواند ما را از این بحران نجات دهد.

منبع : مجله گسترش صنعت