تحمیل رستم زایی

«نیمه های شب بود كه دردش شروع شد. فانوس كم نوری را روشن كرد و مشغول قدم زدن شد . از ایوان به آشپزخانه و از آشپزخانه به ایوان می رفت. نرده های ایوان را چنگ می زد تا صدایش درنیاید و كسی را بیدار نكند. نایلونی كنار در آشپزخانه پهن كرد، كهنه پاره هایی را كه قبلاً جمع كرده بود آورد و قیچی و نخ را كنار دستش گذاشت. حالا دیگر آماده بود. شب آرام و خوبی بود اما نه برای زنی كه می خواست یكه و تنها بچه اش را به دنیا بیاورد. جرأت نمی كرد توی ایوان بزاید اما هر وقت كه از درد بی طاقت می شد، مجبور بود نرده های چوبی را گاز بزند و قیچی را باز و بسته كند. زمان به كندی می گذشت.
ساعت ها میان آشپزخانه و ایوان سرگردان بود. تنها صداهای شب تنهایی اش را پر می كرد؛ صدای نفس های مرتب اهل خانه، صدای حركت گاو توی طویله، صدای گوسفند، صدای سگ و صدای قوطی حلبی های خالی كه باد آن را به این سو و آن سو می برد. بالاخره قبل از این كه صدای خروس بلند شود، بچه به دنیا آمد. دختر بود. موهای مشكی داشت با صورت چروكیده و قرمز. بچه را تمیز كرد و كهنه اش را بست. قنداق پیچش كرد به آشپزخانه برگشت و زیر نور كم فانوس نبات را پیدا كرد ... ساعت ۴ صبح بود. هوا خاكستری بود و همه جا ساكت.» (زنان ده كوه، اریكا فرایدل، ترجمه صفورا نوربخش. زنان)
نصف بیشتر مادر و مادربزرگ های ما چنین تجربه مشتركی از زایمان دارند. تنها در نیمه های شب، هوای سرد، گاه حتی بدون قابله و زایمان های متعدد، آن قدر كه دیگر خودشان می دانستند كی درد شروع می شود، كی باید زور بزنند و كی سر بچه پیدا می شود اما در فاصله كمتر از ۲ دهه تجربه زایمان در زنان نسل حاضر هم ویژگی مشتركی پیدا كرده است. هنوز درد زایمان شروع نشده، آنها در اتاق عمل اند با پرستار و پزشك در كنارشان. دیگر از درد جانكاه زایمان خبری نیست.
داروهای بی هوشی به كمكشان می آید و وقتی به هوش می آیند، نوزادی پیچیده در پارچه ای كنارشان است. اما با نخستین تكانی كه به بدن خود می دهند، تازه درد شروع می شود. نفسشان بند می آید و درد امان آن ها را می برد. انگار ماری درون شكمشان پیچ می خورد. باز درد است و درد، بدون توقف، بدون مكث، با این همه، زایمان به شیوه سزارین همچنان برای بسیاری از زنان ایرانی در اولویت قرار دارد.
● پناه بردن به درد از ترس درد
در حالی كه در كشورهای اروپایی زایمان با روش سزارین تنها ۱۰ تا ۳۰ درصد زایمان ها را شامل می شود، در ایران ۳۰ تا ۶۰ درصد زایمان ها به این روش است. هر چند از دیدگاه پزشكی هر زایمان طبیعی ممكن است به سزارین ختم شود و عواملی مانند افت قلب نوزاد، كنده شدن جفت و موارد اورژانسی در تصمیم پزشك به انجام زایمان به این شیوه مؤثر است، اما آنچه عمدتاً در كشور برای افزایش تمایل زنان باردار به زایمان سزارین عنوان می شود، این است كه زنان از ترس و درد فوراً می خواهند سزارین شوند.
از این رو، معلوم نیست وقتی از دردهای مرگبار زایمان طبیعی حرف زده می شود، درد پس از زایمان سزارین چگونه باید توصف شود تا دست كم «درد» به عنوان عامل اساسی در انتخاب زایمان سزارین اهمیت خود را از دست بدهد. مهرناز رستگارنژاد، متخصص روان شناسی و مشاوره می گوید: «زنان ما از زایمان طبیعی می ترسند، چون ما برای كاهش درد زایمان طبیعی كاری انجام نداده ایم.» به عقیده وی، این تصویر كه زن زائو به زمین چنگ می زند، از درد به خود می پیچد و از شدت آن حتی لحظه ای توان نشستن ندارد تصویر غالب ذهنی بسیاری از زنان و دختران جوان ایرانی است.
او می پرسد: «ما برای تغییر این وضعیت چه كار كرده ایم؟!» و سپس خود پاسخ می دهد: «زایمان های طبیعی ما هنوز به همان شیوه ۵۰ سال قبل انجام می شود. درواقع، ما برای كاهش درد زایمان طبیعی كار زیادی نكرده ایم. از سویی، چون تعداد بارداری های زنان در طول دوره باروری شان كم شده، آنها با شناختی كه از زایمان طبیعی دارند، ترجیح می دهند همان یك یا دو زایمان خود را به روش سزارین انجام دهند.
درد زایمان طبیعی زمان مشخصی ندارد، ممكن است هر ساعت از شبانه روز در پایان حاملگی شروع شود. موضوع امكانات هم ذهن بسیاری از مادران را به خود مشغول می كند كه اگر درد شروع شود و شرایط مهیا نباشد، باید چه كار كند؟ وجود ترافیك، دوری مسیرها، شلوغی بیمارستان ها و زایشگاه ها و در دسترس نبودن پزشك از جمله مسائلی اند كه موجب نگرانی زنان باردار می شود. كافی است به یكی دو بیمارستان و زایشگاه دولتی سری بزنید تا از حجم بالای كار كادر پزشكی و پرستاران مطلع شوید.
حالا در چنین شرایطی آیا زایمان طبیعی كه نیاز به مراقبت دائمی، حضور ماما، توجه به كوچك ترین وضعیت زائو و ایجاد رابطه توأم با محبت و همراهی با وی دارد، در چنین محیط هایی امكان پذیر است؟ بدیهی است كه زنان ترجیح می دهند شیوه ای را انتخاب كنند كه میزان ریسك در آن كمتر است. بنابراین هر پیامد منفی دیگری هم داشته باشد، حاضرند بپذیرند امادغدغه ای از بابت روز و ساعت زایمان خود نداشته باشند».
از این رو، در كشورهایی كه در زمینه امكانات و تجهیزات پزشكی پیشرفته تر از ما هستند، انتخاب زنان، زایمان طبیعی است و در كشور ما درخواست برای زایمان سزارین به قدری بالا است كه از حد استانداردهای منطقه ای و جهانی هم بالاتر می رود. در آمارهای بین المللی از حدود ۵ تا ۱۵ درصد زایمان سزارین در طول سال با عنوان درصد ایده آل و استاندارد یاد می شود، ولی ایران با ۳۵ درصد سزارین در زمره كشورهای با درصد بالای عمل سزارین است.
● تغییر معادله به نفع زایمان های طبیعی
از نظر پزشكی سزارین یك عمل جراحی است و مانند سایر اعمال جراحی نیاز به بیهوشی دارد. خطر ابتلا به خونریزی، عفونت و احتمال نیاز به انتقال خون و خطرهای ناشی از بیهوشی در مادران سزارین شده بیشتر است. اما درك این معایب باز هم سبب كاهش درخواست برای زایمان سزارین نمی شود. از سویی، دكتر مریم وفادار متخصص زنان و زایمان، می گوید:« به جای آن كه مدام از معایب زایمان سزارین بگوییم، باید شرایط را برای زایمان طبیعی مهیا كرده، زنان را از سنین خیلی جوانی برای این حادثه طبیعی زندگی شان آماده كنیم.
در گذشته، زنان از چنان سلامت بدنی برخوردار بودند كه نه فقط شكل زایمان شان طبیعی بود، بلكه یك زن می توانست زایمان های متعدد و پشت سر هم نیز داشته باشد. تغذیه خوب، مصرف غذاهای سالم و فرهنگ تغذیه ای مناسب در این امر مؤثر بودند. اما اكنون زن با یك بنیه ضعیف می خواهد زایمان طبیعی هم بكند، معلوم است كه نمی تواند؛ حتی اگر خودش هم بخواهد نمی تواند. نمونه آن زنانی اند كه با انتخاب زایمان طبیعی برای ساعت های متوالی درد می كشند ولی سرانجام پزشك تصمیم به انجام زایمان به شیوه سزارین می گیرد.
با این فرهنگ غذایی بد، استفاده بیش از حد از غذاهای آماده و رژیم های غذایی برای متناسب نگهداشتن اندام كه به عادت بیمارگونه ای درمیان دختران جوان و زنان تبدیل شده است، نه فقط امكان زایمان طبیعی روز به روز كمتر می شود، بلكه حتی احتمال باروری در آن ها به خطر می افتد. چندی پیش دخترجوانی به من مراجعه كرد كه دچار مشكلات هورمونی و اختلال در كار غدد ناشی از همین رژیم های نادرست بود، از او پرسیدم: «با این وضعیت رژیم غذایی ات چطور زنده ای؟ گفت: روزی چند عدد پسته و بادام می خورم. آیا از این دخترجوان انتظار می رود برای بارداری مشكل نداشته باشد و زایمان طبیعی هم بكند!»
داشتن تغذیه و انجام ورزش و حركات بدنی مناسب در دوران حاملگی، راه رفتن و نشستن درست، تنفس درست به هنگام زایمان طبیعی مواردی اند كه آموختنشان به زنان باردار می تواند موجب تمایل آنها به انجام دادن زایمان طبیعی شود.
به عقیده دكتر رستگارنژاد، این بهترین شیوه برای جاانداختن دوباره زایمان طبیعی به جای زایمان سزارین درمیان خانواده ها است: «در هرحال، باید از زایمان طبیعی خاطره و تجربه خوشایندی برای زنان باردار به وجود بیاوریم. كادر پزشكی، محیط بیمارستان و نحوه برخورد با زن باردار در این زمینه مؤثر است. با این كار، همان طور كه به تدریج تمایل به زایمان سزارین در میان زنان بالا رفت، دوباره می توان معادله را به نفع زایمان های طبیعی تغییرداد.»
● كاهش درد
«به زمین چنگ می زدیم و از درد به خود می پیچیدیم. دندان ها را روی هم فشار می دادیم. اطرافیان برای این كه بتوانیم درد را تحمل كنیم، موهایمان را تو دهانمان می گذاشتند تا بتوانیم با فشاردادن دندان ها روی موها فشار بیشتری برای به دنیا آمدن بچه بدهیم.» اینها خاطرات زنی است كه به دخترجوانش توصیه می كند به شیوه سزارین زایمان كند.
با وجود پیشرفت تكنیك های زایمان طبیعی درجهان، در كشور ما همچنان بر همان روش های قبلی تكیه می شود. این درحالی است كه درتمام دنیا مدام روی كمتر شدن درد زایمان طبیعی با شیوه های مختلف، كار مطالعاتی و اجرایی می شود و نتیجه آن هم بالابودن تمایل به زایمان طبیعی در كشورها است.
این موضوع از آن رو اهمیت دارد كه در زنان با زایمان اول گاه درد زایمان ۶ تا ۱۸ ساعت و در زنان با زایمان دوم حدود ۳ تا ۱۰ ساعت طول می كشد و همه شیوه ها و تكنیك های پزشكی برای كاستن این میزان درد صورت می گیرد. دكتر وفادار، متخصص زنان و زایمان، می گوید: «روش های مورداستفاده برای بی دردسازی زایمان انواع مختلفی را شامل می شود كه آماده كردن روحی و روانی زن برای زایمان، استفاده از طب سوزنی، تحریك الكتریكی پوست، دادن ماساژ و آرامش، بهره گیری از گازهای استنشاقی، تزریق دارو و استفاده از انواع آرام بخش ها ازجمله این روش ها است».
● زایمان درآب
این نوع زایمان بدون درد را یكی از راه های كم كردن آمار سزارین می دانند. دكتر وفادار می گوید: زایمان در آب، مادر طی بارداری یاد می گیرد كه چگونه با روش های مخصوص درد خود را كم كند.
او در هنگام زایمان، درمحوطه هایی كه پر از آب گرم است، قرار می گیرد. این كار هم موجب آرامش بخشیدن به زن شده هم كار زایمان در آب راحت تر صورت می گیرد. برای نوزاد هم خطری دربرندارد. چون نوزاد هنوز با هوا تماس پیدا نكرده، نفس نمی كشد درنتیجه، تولد نوزاد در آب به مانند حضور او در همان حالت جنینی در داخل رحم مادر است. باوجود آسان بودن این روش، این كار در ایران هنوز خیلی انجام نمی شود. براساس آماری در سال ،۸۲ حدود ۳۷ دختر و ۱۵ پسر در آب متولد شده اند.»
دانشگاه های علوم پزشكی كشور درحال حاضر مهم ترین مرجع برای انجام دادن كارهای مطالعاتی درباره زایمان بدون درد و سپس ارائه دستورالعمل های لازم به مراكز بیمارستانی زیرپوشش خود هستند. در این زمینه فاطمه دستفان، كارشناس مسئول مامایی دانشگاه علوم پزشكی مشهد، می گوید: «هم اكنون، ۷۶ درصد بیمارستان های دارای زایشگاه زیرپوشش این دانشگاه درخراسان امكانات زایمان بدون درد را دارند.» وی فرهنگ سازی از طریق رسانه ها و اجرای برنامه های مختلف آموزشی را از راه های ترویج زایمان طبیعی می داند.
گفته می شود كه انتخاب روش زایمان حق هر مادری است ولی مهم این است كه مادر در صورت انتخاب هر شیوه ای از سلامت فرد و نوزادش مطمئن شود. بنابراین می توان با به روز كردن شیوه های زایمان طبیعی و ایجاد تسهیلات بیشتر درخواست آن را افزایش داد.
چندی پیش نوزاد پسر ۶‎/۵كیلوگرمی در مكزیك به دنیا آمده است. این نوزاد حدود ۳ برابر یك نوزاد معمولی قد و حجم دارد. و می گوید: نوزاد مكزیكی به روش «رستم زایی» به دنیا آمده است. این واژه را معادل فارسی «سزارین» انتخاب كرده اند.

فاطمه امیری

منبع : روزنامه ایران