کدام راه بهتر است؟

زایمان امری است كه معمولاً با همكاری مادر و فرد انجام دهنده زایمان به طور طبیعی انجام پذیر است ولی در موارد معدودی پزشك تصمیم می گیرد زایمان را به طریق سزارین انجام دهد. در این موارد، سزارین جهت نجات جان مادر و نوزاد انجام می شود و باید خطرات آن را پذیرفت. اما در موارد غیرضروری به عنوان یك عمل جراحی بزرگ خطراتی را برای مادر و نوزاد به همراه دارد. به طور كلی سزارین در هر كشوری یكی از شاخص های بررسی عملكرد برنامه های سلامت مادران است. افزایش سزارین های غیرضروری نشان دهنده عملكرد نامناسب نظام سلامتی كشور است. آمارهای سزارین در سالهای اخیر در كشور ما روند صعودی این شاخص مهم را در بسیاری از نقاط كشور بویژه شهرهای بزرگ نشان می دهد. (مازندران، گیلان، تهران و...) طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی تنها پنج تا پانزده درصد زایمان ها باید به طریق سزارین انجام شوند.
براساس آمار سال ۱۳۷۹، سی و پنج درصد زایمان ها در ایران به صورت سزارین انجام شده است، كه این میزان در بیمارستان های دولتی بیشتر از بیمارستان های خصوصی است. طبق اطلاعات اداره مامایی آمار سزارین در سال ۱۳۸۱ حدود سی و شش درصد و در سال ۱۳۸۲ حدود سی و سه درصد بوده است. این ارقام هر چند نسبت به سال ۱۳۷۹ كاهش داشته است ولی از حد استاندارد بیشتر بوده است (هر چند در همین رابطه برخی از متخصصین و كارشناسان معتقد هستند آمارها بالاتر از این حد بوده و به دلیل برخی مشكلات موجود در كشور این آمارها آمار دقیقی نیستند .
●دلایل ازدیاد سزارین در ایران
میزان بالای سزارین در ایران دلایل متعددی دارد. اداره سلامت مادران وزارت بهداشت معتقد است كه دو دسته عوامل مربوط به مادر و پزشك در این مقوله دخیل هستند.
علل مربوط به مادر: در رابطه با علل مادری سزارین ترس از درد زیاد و طاقت فرسای زایمان طبیعی یك عامل مهم و قابل مشاهده است. علاوه بر این موارد زیر قابل ذكر هستند: توصیه پزشك متخصص به انجام سزارین، باورهای غلط نسبت به سلامت جنین و مادر، پیروی از مد، بی احترامی و هتك حرمت كاركنان بخش زایمان بیمارستان ها و زایشگاه ها به مادران طی مراحل درد كشیدن و زایمان طبیعی، ترس از امكان مشكلات آناتومیك در ناحیه مهبل كه روابط جنسی را در آینده تحت الشعاع قرار دهد.
علل مربوط به پزشك: در رابطه با علل مرتبط با پزشك كه منجر به سزارین می شود موارد زیر قابل مشاهده بوده اند؛ تشخیص احتمالی خطر برای مادر و جنین، صرف وقت كمتر و درآمد بیشتر، تجربه شخصی دردناك زایمان طبیعی، ترس از برخوردهای قانونی در صورت بروز مخاطره برای مادر و جنین، عدم امكان استفاده از وسایل استاندارد تشخیص زجر جنینی، سابقه سزارین قبلی مادر و در نهایت تمایل و درخواست خود بیمار.
●موارد مجاز كاربرد سزارین
بسیاری از زن ها می توانند به روش طبیعی زایمان كنند در حالی كه سزارین در موارد محدودی ضرورت پیدا می كند.
دكتر آرش آزمی خواه رئیس اداره مادران وزارت بهداشت موارد زیر را به عنوان موارد مطلق انجام سزارین ذكر می كند: قرارگیری عرضی یا بریچ جنین در صورتی كه شرایط زایمان طبیعی مهیا نباشد، جفت سرراهی و یا بیرون زدگی بند ناف، جدا شدگی پیش از موعد جفت در حد وسیع (دكولمان)، فشار خون های بالای حاملگی، تومورهای بزرگ رحمی كه دهانه رحم را مسدود كرده باشند، زجرهای جنینی حقیقی پس از اثبات توسط آزمایش هایی خاص، عدم تطابق سرجنین با لگن مادر، وجود تبخال فعال اندام تناسلی، پارگی رحم و در نهایت وجود برش های جراحی قبلی بر روی بخش تحتانی رحم (غیر از برش عرضی قبلی جهت سزارین).
●عوارض سزارین
در رابطه با سزارین دو دسته عوارض مادری و نوزادی قابل بررسی هستند. رئیس اداره مادران درباره عوارض مادری سزارین، می گوید: یكی از شایع ترین عوارض سزارین عفونت است كه می تواند رحم و اعضای مجاور آن چون مثانه را درگیر كند، علاوه بر آن با میزان خونریزی بیشتری در سزارین نسبت به زایمان طبیعی روبه رو هستیم (تقریباً دو برابر زایمان طبیعی) كه در نتیجه احتمال نیاز به انتقال خون را در سزارین بوجود می آورد، كاهش فعالیت روده ای كه گاهی تا چند روز پس از عمل طول می كشد و نهایتاً منجر به نفخ، درد و اتساع شكم می شود، مشكلات تنفسی و برخی حساسیت ها كه به دلیل مصرف داروها در بی هوشی عمومی مشاهده می شود، همچنین سزارین خطر ایجاد جفت سرراهی و جفت های غیرطبیعی، ناباروری و حاملگی خارج رحمی را در حاملگی های بعدی افزایش می دهد. آمبولی و مشكلات روانی و خطر جراحی های اضافی (مثل خارج كردن كامل رحم یا جراحی های ترمیمی برای مثانه و...) از دیگر مشكلات مطرح هستند و ضمن اینكه زمان بستری مادر در بیمارستان تقریباً دو برابر و نیم زایمان طبیعی است و بار مالی بیشتری را به خانواده وارد می آورد. و اما در رابطه با احتمال مرگ و میر مادر، مرگ مادر در سزارین دو تا چهار برابر زایمان طبیعی است و مرگ نوزادی پانزده برابر افزایش پیدا می كند.
وی در ادامه به خطرات نوزادی سزارین اشاره كرده و گفت: اگر تاریخ دقیق زایمان مشخص نشود خطر تولد نوزاد زودرس در سزارین های انتخابی وجود دارد ضمن اینكه به علت داروهای بی هوشی، عمل جراحی و یا عدم تحریك كافی به خاطر نبود دردهای زایمان امكان تولد نوزاد با نمره سلامتی پایین (آپگار پایین) وجود دارد از سویی مشكلات تنفسی چون تاكی پنه موقت (افزایش تعداد تنفس) در این قبیل نوزادان بیشتر مشاهده می شود و حتی در موارد نادر امكان آسیب به نوزاد با تیغ جراحی وجود دارد.
●اقدامات برای كاهش سزارین در ایران
در سال های اخیر اداره سلامت مادران وزارت بهداشت جهت كاهش امر سزارین اقداماتی را به مرحله اجرا رسانیده است، اقداماتی چون:ترویج زایمان طبیعی با استفاده از روش های غیردارویی كنترل درد، برقراری كلاس های آموزشی برای آگاه كردن مادران از روند یك زایمان طبیعی و سالم، حمایت روانی و فیزیكی مادر و احترام به باورها و خواسته های او در طول دردهای زایمانی و زایمان، ایجاد فضای فیزیكی مناسب برای انجام زایمان طبیعی و همراهی مادر توسط یكی از اطرافیان، برگزاری كلاس های آمادگی برای زایمان برای تربیت مربیان ارشد مامایی در راستای ترویج زایمان بی درد غیر دارویی (كه این قضیه از فروردین ماه سال جاری آغاز شده است)، صدور دو دستور عمل شماره ۵ و ۱۵ مراقبت های مدیریت شده در خصوص رعایت میزان قابل قبول سزارین در بیمارستان و زایشگاهها، ذكر موارد مجاز كاربرد سزارین و شرایط سزارین تكراری از سوی معاونت سلامت وقت، تهیه مطلب آموزشی شامل فیلم، بروشور و كتابچه های آموزشی در مورد فوائد زایمان طبیعی و آگاه كردن خانواده ها و بویژه زنان در این باره (در سطح ستاد مركزی و دانشگاه ها)، اقدام به تهیه تیزرهای آموزشی در اداره سلامت مادران برای پخش از سیمای جمهوری اسلامی (متأسفانه به علت كمبود اعتبار پخش آن میسر نیست).
افسانه بهرامی

منبع : روزنامه همشهری