مختصری از تاریخ موسیقی ایران

قبل از بررسی خلاصه وار تاریخ موسیقی ایران باید به چند نكته توجه كرد: اول آنكه ایران باستان كشوری پهناور بوده كه حدودا شامل ۳٠ كشور امروزی بوده است و به طبع دارای اقوام، مذاهب و فرهنگهای گوناگونی بوده اند. پس ما نباید منتظر فرهنگی یك پارچه باشیم زیرا این اقوام در كنار هم و به كمك دستاوردهای یكدیگر به پیشرفت و تكامل رسیده اند، نه هر كدام به تنهایی. پس همه دستاوردهای این خطه بزرگ را هر كدام از این اقوام می توانند از آن خودبدانند.
در دوره بعد از فتح ایران بدست اعراب و مسلمان شدن ایرانیان چون اعراب دارای فرهنگی غالب نبودند، از لحاظ فرهنگی مغلوب ایرانیان شدند و فرهنگ برتر ایرانیان را پذیرفتند و در راستای شكوفایی آن بادیگر اقوام كه مغلوب اعراب مسلمان شده بودند كوشیدند و از این فرهنگ ایرانی فرهنگ اسلامی را به وجود آوردند كه پایه واساس آن همان فرهنگ ایران باستان بود. در سده های اول فرهنگ اسلامی یعنی تاحدود دوران خلافت عباسیان یك فرهنگ واحد در سراسر این سرزمینهای اسلامی وجود داشت و از آن زمان به بعد بود كه سرزمینهای اشغالی مستقل شدند و هر كدام باتوجه به ریشه فرهنگی یكسان رنگ و بوی منطقه و قومیت خود را به این فرهنگ مادر بخشیدند و بخاطر همین امر است كه وجوه مشترك فرهنگی هنری زیادی دز میان كشورهای مسلمان وجود دارد كه اغلب مستشرقین به اشتباه این وجوه مشترك را اخذ شده از فرهنگ عرب می دانند كه این امر نیز حاصل سطحی نگری به تاریخ و فرهنگ این سرزمینها است. تاریخ موسیقی ایران زمین را می توان به دو بخش اصلی تقسیم كرد، آن دو بخش عبارتند از :
الف: دوران پیش از اسلام
ب: دوران بعد از سلام
در بررسی دوره پیش از اسلام منابع معتبر ما كه همان حجاری ها و مجسمه ها و نقوش روی ظروف بدست آمده می باشد كه از ١٥٠٠ قبل از میلاد مسیح آغاز می شود. از مجسمه های بدست آمده در حیطه قلمرو ایران باستان كه در شوش بدست آمده، سازی شبیه تنبور امروزی مشاهده می شود كه نمایانگر یك ساز ملودیك در آن زمانها است. درحجاریهای طاق بستان گروه نوازندگان چنگ نواز و سازهای بادی نیز مشاهده می شود. بیشتر اطلاعات ما از دوران پیش از اسلام ایران زمین محدود به كتب تاریخی و اشعار سده های اول دوران اسلامی است. در هر حال ما اطلاعی از موسیقی كاربردی و نحوه اجرای دقیق موسیقی در آن دوران نداریم. اما در دوره بعد ازفتح ایران توسط اعراب تا آخر دوره خلفای راشدین كه در سده اول حكومت اسلامی حكمرانی می كرده اند (از سال یازده تا چهل و یك هجری قمری) انواع موسیقی ممنوع بود. با به روی كار آمدن بنی امیه حدودا موسیقی آزادی بیشتری پیدا كرد و از این دوران تا دوران خلفای عباسی دوره اوج شكوفایی موسیقی نظری و عملی ایران و اسلام است كه در این دوران كسانی چون فارابی، ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، ابن زیله، صفی الدین ارموی، عبدالقادر مراغی، و افراد بیشمار دیگری در موسیقی عملی و نظری ظهور كردن كه كتب و رساله های آنها در موسیقی موجود است.
در هر حال با ظهور تشیع در ایران و به روی كار آمدن شاهان صفوی موسیقی در ایران رنگ و بوی دیگری به خود گرفت و از موسیقی كه در دوران اسلامی كاربرد داشت جدا شد و رنگ ایرانی این موسیقی بیشتر شد تا در دوره قاجاریه این روند به اوج كمال خود رسید و سیستم دیگری كه بنام دستگاه در دوره صفویه ظهور كرده بود، كامل شد و توسط نوارندگان چیره دست آن زمان به صورت شفاهی به شاگردان سازهایی از قبیل تار، سه تار، كمانچه، نی و سنتور انتقال پیدا كرد و در همین دوران قاجاریه بود كه خط نت امروزی به ایران راه یافت و سنت شفاهی اساتید موسیقی ایران كه بنام ردیف است به خط نت در آمد.

منبع : سایر منابع