خودباوری، ثمره الگوسازی فرهنگی

گرایش به زیبایی از امیال طبیعی بشر است که خداوند در وجود انسان به ودیعه گذاشته است. نقوش حک شده بر دیواره غارها از نشانه های گرایش بشر اولیه به زیبایی است. تاریخچه استفاده از لوازم آرایش، در میان جوامع مختلف بویژه طبقات مرفه جامعه به هزاران سال قبل باز می گردد. مصری ها از انواع روغن و گیاهان معطر هنگام شرکت در جشن ها و مراسم مذهبی استفاده می کردند. رومی ها علاقه زیادی به استفاد از عصاره میوه ها و استفاده از ریشه های گیاهان خوشبو برای تهیه عطرها داشتند. نخستین عمل های جراحی پلاستیک پس از پایان جنگ جهانی اول، برای معالجه مجروحان جنگی که دچار آسیب های جدی در ناحیه صورت شده بودند، انجام گرفته است و از سال ۱۹۲۰ میلادی، بیمارانی که نقص مادرزادی یا عیوب ظاهری داشتند، تحت عمل جراحی پلاستیک زیبایی قرار می گرفتند. در جنگ جهانی دوم، سربازان چینی برای تغییر چهره خود، تحت عمل جراحی پلاستیک زیبایی قرار گرفتند.
از آن پس شمار متقاضیان عمل های جراحی پلاستیک زیبایی و افرادی که از روش های گوناگون برای زیباتر شدن چهره خود استفاده می کنند، روبه افزایش است، بطوری که آمارها نشان می دهد در ۱۵ سال گذشته شمار مصرف کنندگان لوازم آرایشی و متقاضیان عمل های جراحی پلاستیک زیبایی ۷۰ درصد بیشتر شده است. از نظر رتبه بندی، جامعه ایرانی در میان جوامع مختلف، درصدر جدول میزان استفاده از لوازم آرایش و انجام عمل های جراحی قرار دارد. تحقیقات نشان می دهد، جوان پرستی و گرایش به زیبایی در جامعه ما رواج یافته است. بویژه زنان و قشر جوان جامعه که با صرف هزینه های هنگفت، سعی در تغییر چهره و اندام خود دارند. کارشناسان علوم اجتماعی معتقد هستند بیشتر از ۳۰ درصد زنان از چهره و اندام خود ناراضی هستند و در موارد زیادی این امر به نوعی وسواس فکری تبدیل شده و تهدیدی جدی برای سلامتی روان افراد تلقی می شود.
● زیبایی دوستی یا وسواس فکری
دکتر محمد مهدی احمدی جامعه شناس، زیبایی دوستی را میل طبیعی در تمام افراد بویژه قشر جوان و نوجوان جامعه می داند و در این باره می گوید: سرکوب غریزه زیبادوستی و گرایش افراد به زیباتر شدن، زمانی که روند طبیعی خود را طی می کند نادرست است و این میل نیز مانند غرایزی مانند احساس تشنگی و گرسنگی است.
دکتر احمدی می افزاید: در جامعه امروز، شاهد روی آوردن طیف وسیعی از جوانان به استفاده از لوازم آرایشی و تقلید از مدل های ایده آلشان در مجلات، سینما یا تلویزیون هستند.
این جامعه شناس علت این امر را در درجه اول، نبود الگوی مناسب در محیط خانواده ذکر می کند و معتقد است: خانواده به عنوان نهاد بنیانگذار ریشه های فکری فرد از دوران کودکی مهم ترین نقش را در شکل گیری و رشد تفکرات افراد دارد. ضعف در الگوسازی فرهنگی و بی توجهی به رشد فکری کودک و نادیده گرفتن نیازهای طبیعی نوجوانان از جمله علل روی آوردن جوانان به سرگرمی های کاذب مانند توجه بیش از حد به ظاهر و تغییر چهره است.
دکتر مریم یوسفی جامعه شناس در تأیید مطالب فوق می گوید: اکثر افراد دوست دارند از طرف دیگران مورد توجه واقع شوند. در واقع نیاز به مورد توجه واقع شدن از نیازهای طبیعی بشر است که در دوره نوجوانی به اوج خود می رسد. نوجوانان برای ابراز وجود و پیدا کردن هویت خود، همواره در تلاش هستند توجه دیگران را به سوی خود جلب کنند.
دکتر یوسفی اضافه می کند: ظاهر افراد، اولین عامل در جلب توجه اطرافیان است و باتوجه به مسئله ای تحت عنوان بحران هویت که در دوره نوجوانی وجود دارد، قشر نوجوان، آسان ترین و قابل دسترس ترین راه را برای ابراز موجودیت خود، پیروی از الگوهای نامناسب برای تغییر چهره و وضعیت ظاهری خود می داند. دکتر یوسفی معتقد است بی توجهی والدین به گرایش بیش از حد نوجوان به ظاهر و اندام و پیروی از الگوهای غلط ظاهری می تواند منجر به پیدایش اختلالات روانی یا وسواس فکری شود. بیکاری، کمبود امکانات، درآمد کم اقتصادی، جمعیت زیاد خانواده ها و نداشتن برنامه ریزی در اوقات فراغت از علل مهم گرایش افراد به یکسان شدن از نظر ظاهری در جامعه است. بسیاری از افراد بخصوص قشر جوان به سمت یکسان شدن ظاهری پیش می روند و برای کسب ظاهری زیباتر با یکدیگر رقابت می کنند.
● زیبایی به هر قیمت
آمار تعداد عمل های جراحی پلاستیک زیبایی در جامعه امروز ما رو به افزایش است.
متخصصان جراحی پلاستیک و زیبایی انجام بسیاری از این عمل ها را غیرضروری و بنا به درخواست و اصرار مراجعه کننده ها می دانند.
دکتر فربد فدایی روان پزشک، انجام جراحی های پلاستیک زیبایی را برای ترمیم و اشکالات ضایعاتی که به صورت مادرزادی وجود داشته یا در اثر حوادثی نظیر تصادف و سوختگی به وجود می آید، ضروری می داند و معتقد است با بهبود اوضاع اقتصادی جوامع، شمار متقاضیان این گونه عمل ها افزایش پیدا کرده است اما در چند سال اخیر با توجه به گسترش صنعت سینما، تلویزیون و افزایش مدل های سینمایی به نوعی زیاده روی در این امر صورت گرفته و بسیاری از افراد اندام و چهره خود را در حالت طبیعی و بدون اشکال به دست جراح زیبایی سپرده اند و عموماً از نتیجه عمل راضی نیستند.
دکتر فدایی اقدام این گونه افراد را نوعی نقص روانی معرفی می کند و معتقد است: بسیاری از افرادی که بدون دلیل خواستار تغییر چهره ظاهری یا اندام خود هستند، خود را زشت پنداشته و احساس می کنند ظاهر آنها علت ناکام ماندنشان در اجتماع است و به این دلیل است که مورد توجه یا پذیرش دیگران واقع نمی شوند.
دکتر فدایی می افزاید: تبلیغات رسانه ها و برخی جراحان زیبایی در پدید آمدن وسواس فکری در میان افراد جامعه بی تأثیر نیست.
امروز شاهد تبلیغات گسترده ای هستیم که در مجلات، توسط جراحان پلاستیک زیبایی منتشر می شود. این امر از لحاظ نظام پزشکی خلاف قانون است. تحریک افراد به سمت زیباتر شدن می تواند منجر به ضعف خودباوری یا ایجاد اختلال بد شکلی اندام در میان افراد شود.
دکتر فدایی نظارت مسئولان ذیربط و طرح این مسئله در کمیسیون های پزشکی را در کاهش این معضل و مشورت متقاضیان این عمل ها را با روان پزشک قبل از عمل ضروری می داند.
● راهکار
نداشتن اعتماد به نفس یکی از علل ناراضی بودن افراد از چهره ظاهری خود و گرایش بیش از حد به حفظ زیبایی به هر قیمت است.
شناخت و تغییر الگوهای فکری بهترین روش برای تقویت اعتماد به نفس و گام برداشتن در مسیرهای مطابق با ارزش های اجتماعی، جلوگیری از اتلاف وقت و رسیدن به موفقیت است.
دکتر احمدی، برنامه ریزی صحیح به منظور معرفی الگوهای زیبایی مطابق با ارزش های اجتماعی مانند برگزاری سالن های مد و مدل های جدید، متنوع و متناسب با فرهنگ اسلامی را یکی از راهکارهای پیشگیری از پیدایش وسواس فکری برای زیبا بودن در میان افراد جامعه می داند و معتقد است: سرکوب و مؤاخذه افراد به خاطر نوع پوشش و ظاهر آنها، بدون ارائه الگوهای مناسب رفتاری و فرهنگی راهکار مناسبی برای مبارزه و رفع معضلات رفتاری در سطح جامعه نخواهد بود و تنها برای کوتاه مدت و به صورت ظاهری می تواند مؤثر باشد.
دکتر یوسفی جامعه شناس نیز در این باره می گوید: زمانی که افراد مختلف جامعه اعم از زن و مرد تنها با تکیه بر جنبه های ظاهری، در جامعه ظاهر شوند جامعه توازن خود را از دست داده و پیامدهای منفی را به دنبال خواهد داشت. وی معتقد است: رواج فرهنگ جوان پرستی به شرط این که مسیر طبیعی خود را بپیماید قابل قبول است اما زیاده روی افراد به سمت زیباتر شدن به نفع جامعه نیست و در طولانی مدت خسارات قابل ملاحظه ای را از لحاظ اقتصادی و سلامت روان افراد اجتماع به بار می آورد.
از طرف دیگر برخی افراد ممکن است به اختلال وسواس فکری برای زیباترشدن دچار باشند که این بیماری در مراحل حاد می تواند خطرناک باشد و از آنجایی که اصولاً با بیماری هایی نظیر افسردگی اشتباه گرفته می شود در اکثر مواقع در تشخیص و درمان آن کوتاهی می شود. روان شناسان معتقدند: در این نوع بیماری اطرافیان فرد نقش مهمی را داشته و می توانند با مراجعه زودهنگام به پزشک معالج از وقوع پیامدهای احتمالی جلوگیری کنند.

رزا نجفی

منبع : روزنامه ایران