مزیت های نسبی در محصولات کشاورزی و ارتباط آن با واردات سیر و گردوی چینی

امروزه با توجه به تحولا ت صورت گرفته، تجربیات کشورها و نظریات جدید اقتصاد توسعه، مشخص شده است که توسعه اقتصادی دیگر مقوله صرف داخلی نیست و هیچ کشوری نمی تواند به تنهایی با اتکا به منابع و نیروهای درونی خود به توسعه دست یابد.از سوی دیگر تجربه کشورهای موفق در امر توسعه اقتصادی نشان می دهد که بخش خارجی اقتصاد نقش بسیار مهمی بر فرایند توسعه ایفا نموده و در واقع تجارت به صورت موثر رشد و توسعه کشورها عمل کرده است.
موقعیت رقابت بین المللی و شاخص آزاد سازی اقتصادی ایران در مقایسه با دیگر کشورها گویای ضعف قدرت رقابتی کشور در عرصه جهانی است. البته در چند سال منتهی به ۱۳۸۳ اصلا حات سیاسی و اقتصادی انجام شده، موقعیت رقابتی کشور را کمی بهبود داده بود، لیکن پس از آن به دلیل برخی چالش های بین المللی و موانع حاصل از آن شاهد مشکلا ت جدیدی در عرصه رقابت پذیری اقتصاد ایران هستیم و به هر حال بایستی با سیاست های با گرایش بازار، استراتژی برونگرایی و حضور فعالتر در عرصه بین المللی سعی در برون رفت از چالش های حاضر در جهت بهبود موقعیت رقابتی بنمائیم.
بخش کشاورزی در اقتصاد ایران به لحاظ دارا بودن قابلیت ها و ظرفیتهای بسیار زیاد تولید از اهمیت ویژه ای برخوردار است، اما به دلیل محدودیت ها و موانع اساسی، از جمله نبود استراتژی توسعه پایدار، کمبود سرمایه گذاری، عدم تعادل در رابطه مبادله بین بخش های اقتصادی و ... از ظرفیت های این بخش به طور موثر استفاده نمی شود، به طوری که با رفع موانع می توان ظرفیت های تولید را افزایش داد وگامی در جهت خوداتکایی و توسعه صادرات آن به خارج فراهم آورد.
در یک بررسی کلی، تولیدات کشاورزی را می توان به دو گروه اصلی مبادله ای و غیر مبادله ای طبقه بندی نمود.
▪ محصولا ت غیرمبادله ای:
۱) محصولا تی که با هدف مصرف داخلی تولید می گردند و شامل محصولا تی از قبیل نیشکر، چغندر قند، بادام زمینی، دانه آفتابگردان، دانه پنبه، زیتون، روغن پنبه، روغن کنجد و... می باشند.
۲) محصولا تی که تولید داخلی آنها صفر می باشد و به طور مثال می توان به محصولا تی چون ذرت خوشه ای، سیب زمینی شیرین، تخم کلم قرمز، آناناس، مغز نخل خرما، روغن تخم کلم قمری، قهوه، مشروبات الکلی، گوشت خوک و... اشاره کرد) به دلیل ماهیت غیرتجاری، در بازرگانی خارجی جایگاهی ندارند. بنابراین تنها محصولا ت کشاورزی مبادله ای در بازرگانی خارجی مطرح هستند.
این محصولا ت در سرگروه وارداتی
الف) رقیب تولید داخلی شامل:
گندم، برنج، جو، ذرت، شکر «خام»، دانه سویا، روغن سویا، روغن زیتون، موز، چای، گوشت گاو و گوسفند، گوشت مرغ و خروس، ماهی اقیانوسی و...
ب) تولید داخلی صفر شامل:
نارگیل، نخودفرنگی، روغن بادام زمینی، روغن نخل، روغن مغز نخل خرما، روغن مغز نارگیل و...)، صادراتی ۱) با هدف صادرات شامل; ارزن، عسل، گوجه فرنگی، پیاز و...
۲) مازاد بر مصرف داخلی شامل; سیب زمینی، لوبیا، کنجد، پرتغال، گریپ فروت و...) و خودبسندگی (شامل: فلفل فرنگی، ماهی آب شیرین و...) قرار می گیرند.
محصولا ت کشاورزی مبادله ای وارداتی محصولا تی هستند که کشور ما همه ساله مقادیری از آن را وارد می کند. محصولا ت کشاورزی مبادله ای صادراتی در صادرات کشاورزی ایران نقش کلیدی ایفا می نمایند. زیرا این محصولا ت در زمره محصولا تی هستند که توانسته اند از رقابت پذیری بین المللی برخوردار شده و به بازارهای جهانی راه یافته و درآمد ارزی برای کشور کسب نمایند. این گروه از کالا ها بالغ بر ۱۴ محصول از جمله سیب درختی، خرما، پسته، مرکبات، کشمش، زعفران، سایر انواع میوه جات، حبوبات، سبزیجات و گوجه فرنگی می باشد.
در تجارت خارجی ایران محصولا تی نظیر پسته، خرما، سیب، کشمش و زعفران با توجه به تولید انبوه و مزیت صادراتی آنها در بین محصولا ت کشاورزی از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشند. کیفیت بالا ی این محصولا ت سبب شده است برخی کشورها با خرید فله ای این محصولا ت و بسته بندی مناسب و بازارپسند، آنها را به قیمت بالا تر در بازارهای مصرف نهایی دوباره به فروش برسانند.
امارات متحده عربی به تنهایی بخش مهمی از کل صادرات محصولا ت کشاورزی صادراتی ایران را در سال های گذشته به خود اختصاص داده است. این کشور به همراه کشورهای ترکیه، پاکستان، آلمان و اخیرا هنگ کنگ و سنگاپور از جنوب شرق آسیا با فراوری و بسته بندی مناسب محصولا ت صادراتی ایران، مبادرت به صادرات مجدد آن کرده اند. اما علا وه بر اینکه محصولا ت صادراتی ایران در انحصار تعداد محدودی از متقاضیان قرار داشته است، این کشور ها نیز از مشتریان با ثبات محسوب نمی شوند، به نحوی که کشورهای چین، آمریکا و کویت در سال های اول انقلا ب بزرگترین واردکنندگان محصولا ت کشاورزی ایران بوده اند، اما در سال های اخیر کشورهای فوق الذکر مبادرت به واردات از ایران و صادرات مجدد آن نموده اند.
بنابراین برای ارتقای کیفیت و توان صادراتی این محصولا ت لا زم است اولا از این مزیت طبیعی و خدادادی کشور به نحو شایسته ای بهره برداری شود، ثانیا ارزش افزوده و آثار جانبی مثبت آن به داخل کشور منتقل گردد، ثالثا استانداردها و مقررات بهداشتی و بهداشت نباتی در داخل کشور آموزش و ترویج گردد.
در تحقیقات صورت گرفته توسط میرعبد الله حسینی و موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی در سال ۱۳۸۱ مزیت نسبی آشکار شده (اگر رقم محاسبه شده جهت این شاخص بالای یک باشد، نشان می دهد که کشور موردنظر در صادرات کالاهای مورد بحث از مزیت نسبی آشکار شده برخوردار است و بالعکس.
به عبارتی عدد یک نقطه مرزی مزیت می باشد و این شاخص از تقسیم سهم ارزش صادرات کالاهای موردنظر از کل صادرات هر کشور بر سهم ارزش صادرات جهانی آن کالا بر صادرات جهانی به دست می آید) برای ۱۰ محصول کشاورزی طی دوره سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰ نشان می دهد که متوسط مزیت نسبی برای پسته (۶۷۷/۳۲)، زعفران (۵۰/۷۱)، زیره (۳۶۶/۵۴)، خرما (۱۳۹/۲۹)، بادام (۸۷/۴۳)، کشمش (۷۸/۲۸)، گردو (۳۵/۸۸)، خربزه (۱۳/۲۷)، سیب (۶/۴۲) و پرتقال (۱/۷۲) می باشد و نشان دهنده مزیت دار بودن صادرات آنهاست.
بی تردید، با توسعه کمی و کیفی صادرات غیرنفتی، کشور از اتکا به صادرات محدودی از کالاهای سنتی و نفت رهایی خواهد یافت، اما رقابت پذیری جهانی برخی محصولات کشاورزی صادراتی ایران به سبب اعمال استانداردهای اجباری، مقررات بهداشتی و بهداشت نباتی، انزوا از جهانی شدن، ارتقای سهم و قدرت چانه زنی رقبا در بازار جهانی و... رو به کاهش گذاشته که ضرورت اتخاذ تمهیدات جدی در این زمینه لازم به نظر می رسد. ضمنا دولت می بایست دست از حمایت های غیراقتصادی صورت گرفته از محصولات کشاورزی فاقد مزیت نسبی برداشته و با پروار کردن محصولات کشاورزی دارای مزیت نسبی بالا در جهت رشد و توسعه صادرات آنها اقدام نماید. چرا که حجم عظیم یارانه های پرداختی به محصولات کشاورزی مانند گندم که علی رغم نداشتن هیچ گونه مزیت نسبی به بالغ بر ۸۰ درصد یارانه های بخش کشاورزی را می بلعند، عامل اصلی در ضعیف نگه داشته شدن محصولات کشاورزی دارای مزیت نسبی بالا در اقتصاد کشاورزی ایران بوده است.
در واقع می توان گفت عامل اصلی عقب افتادگی بخش های دارای مزیت نسبی در محصولات کشاورزی، انتقال کمک ها و یارانه های مورد نیاز این بخش ها به بخش های فاقد مزیت نسبی همچون تولید گندم بوده است. سیاست هایی که اقتصاد کشاورزی ایران را به سمت واردات محصولاتی رهنمون کرده است که زمانی خود صادرکننده آن محصولات بوده ایم و از مزیت نسبی بالایی در آنها برخورداریم. مثال آشکار آنچه گفته شد را در واردات محصولا تی چون سیر و گردوی چینی که فاقد کیفیت ایرانی آن است می توان در بازار داخلی ملاحظه نمود.

نویسنده : سروش دانش

منبع : روزنامه مردم سالاری