کشاورزی زیستی ـ بخش پنجم

● بازار محصولات ارگانیک
ارزش محصولات ارگانیک در بازارهای جهانی در سال ۲۰۰۲، ۲۳ میلیارد دلار بوده است. با وجود آن‌که تولیدجهانی محصولات ارگانیک درحال افزایش است اما فروش این محصولات محدود به کشورهای صنعتی می باشد. آمریکای شمالی و اروپای غربی بخش عمده‌ی درآمدجهانی این محصولات را به‌خود اختصاص داده‌اند، اما با این حال مصرف کنندگان علاقمند به این محصولات در دیگر نقاط دنیا نیز رو به افزایش هستند.
گفتنی‌ست قیمت بالای محصولات ارگانیک دلیل اصلی محدود شدن مصرف این محصولات در کشورهای صنعتی می باشد این در حالیست که درکشورهای در حال توسعه بخش اعظم جمعیت زیرخط فقر می باشند و این مهمترین عامل عدم گسترش مصرف این محصولات در کشورهای در حال توسعه است.
بررسی رفتاری مصرف کنندگان محصولات ارگانیک در کشورهای گوناگون تصویر کلی از این مصرف کنندگان را نشان می دهد، به‌طوری‌که مصرف کننده محصول ارگانیک دارای ویژگی‌های زیر است:
ـ موقعیت و محل:
مصرف کنندگان محصولات ارگانیک درنواحی شهری به‌خصوص شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند.
ـ رفتارخریداران:
مصرف کنندگان به هنگام خرید غذا به عواملی همانند کیفیت، منشاء و روش‌های تولید محصول اهمیت می دهند.
ـ جمعیت:
مصرف کنندگان محصولات ارگانیک به‌طور عمده تحصیل کرده و به طبقات اجتماعی متوسط روبه بالا تعلق دارند.
ـ قدرت خرید:
این مصرف کنندگان در طبقات و گروه‌های با درآمد متوسط و با قدرت خرید تقریبا" بالا جای دارند. با توجه به‌آن‌که بیشتر جمعیت کشورهای صنعتی را طبقات اجتماعی تحصیل کرده و متوسط تشکیل می‌دهند و سطح اطلاعات آنها در خصوص مسائل بهداشتی و غذایی بالاست، بنابراین سطح فروش محصولات ارگانیک دراین کشورها بالا خواهد بود.
گفتنی‌ست عامل بیان شده یکی از عوامل مهم در مصرف محصولات ارگانیک است به‌ شیوه‌ای که کشورهایی که از نظر اقتصادی توسعه یافته و مردم در این کشورها از سطح قابل توجه تحصیل و ثروت برخوردار باشند در نتیجه تقاضا برای محصولات ارگانیک افزایش خواهد یافت.
در موارد دیگر افزایش زمین‌های کشاورزی ارگانیک ناشی از علاقمندی کشاورزان به تولید برای صادرات تلقی می‌شود و با وجود آن‌که بیشتر تولیدات کشورهای آسیایی و آفریقایی صادر می‌شوند اما شاهد گسترش بازارهای محصولات ارگانیک در این کشورها و عرضه‌ی محصولات ارگانیک به مصرف کنندگان داخلی نیز هستیم.
در ادامه به بررسی و رشد بازار محصولات ارگانیک در قاره‌های کوناگون خواهیم پرداخت:
▪ اروپای غربی
بازار محصولات ارگانیک در کشورهای اروپای غربی از گذشته به‌عنوان بزرگترین بازار در دنیا شناخته شده‌است اما هم اکنون این بازار توسط آمریکای شمالی تسخیر شده است. به‌طور کلی بر اساس پیش بینی‌های صورت گرفته فروش محصولات ارگانیک در اروپا درسال ۲۰۰۲، ۸ برابر شده و ۵/۱۰ میلیارد دلار درآمد حاصل شده است. بازار اروپای غربی تا اواسط دهه‌ی ۹۰ رشد قابل ملاحظه ای داشته اما درحال حاضر به‌دلیل رسیدن این بازار به حالت نیمه اشباع، رشدآن به آرامی ادامه دارد.
عدم تعادل میان عرضه و تقاضا از ویژگی‌های اصلی صنعت محصولات ارگانیک در اروپاست. در بسیاری از کشورها در بخش‌هایی همانند لبنیات و گوشت قرمز عرضه بیش از نیاز مصرف کننده است، این در حالی‌ست که در دیگر بخش‌ها همانند دارای کمبود تولید بوده و دلیل آن‌را می‌توان این‌گونه بیان کرد که از ابتدا تولیدات ارگانیک بر پایه‌ی محصولات دامی یعنی لبنیات و گوشت قرمز و گرایش به سوی محصولات زارعی بسیار کم بوده است.
در اروپای غربی آلمان بیشترین حجم بازار را در اختیار دارد و ارزش آن ۰۶/۳ میلیارد دلار است. بازار انگلستان سومین بازار بزرگ دنیا بوده و میزان فروش آن در سال ۲۰۰۲، ۵/۱میلیارد دلار تخمین زده شد اما میزان رشدآن پس از سال‌ها رشد ۲۰ تا۴۰% کم شده است.
بازار ایتالیا و فرانسه پس از این کشورها مهمترین بازارها هستند که هرکدام ارزشی برابر ۳/۱ میلیارد دلار دارند. دیگر بازارهای مهم محصولات ارگانیک در اروپای غربی سوئیس، دانمارک، سوئد، اتریش و هلند هستند.
بازار سوئیس درسال ۲۰۰۲، ۷۶۶ میلیون دلار درآمد داشته وپنچمین بازار بزرگ اروپا است. میزان هزینه‌ی مصرفی محصولات ارگانیک درسوئیس بالاترین میزان در دنیا بوده و به‌طورمیانگین مصرف کنندگان سوئیسی سالانه ۱۰۵ دلار برای محصولات ارگانیک هزینه می‌کنند. دانمارکی‌ها دومین مصرف کنندگان در دنیا هستند و میانگین هزینه‌ی مصرفی آنها ۷۱ دلار در سال است. به‌طور متوسط هزینه‌ی سرانه‌ی مصرف اروپائی‌ها برای محصولات ارگانیک سالانه ۲/۲۷دلار است.
آمار نشان داده است که تفاوت‌های بسیاری در هزینه‌ی سرانه‌ی مصرفی برای محصولات ارگانیک میان کشورهای اروپایی وجوددارد به‌طوریکه این مقدار میان ۳/۷ دلار (اسپانیا) تا ۱۰۵ دلار (سوئیس) در تغییر است. میزان هزینه‌ی مصرفی کشورهایی مثل سوئیس، دانمارک و سوئد بالای ۴۰ دلار است که اگر این عدد به‌عنوان هدف و آرمان برای بقیه کشورهای اروپایی باشد فرصت‌های زیادی برای رشد بازار اروپا در آینده به‌وجود خواهد آمد، به‌طوری‌که افزایش هزینه‌ی مصرف کنندگان تا ۴۰دلار، ارزش بازار محصولات ارگانیک را به ۴/۱۵میلیارد دلار در اروپای غربی خواهد رساند.
▪ آمریکای شمالی
بازار محصولات ارگانیک آمریکای شمالی بالاترین رشد جهانی را طی سال‌های اخیر داشته است. بخش کشاورزی ایالات متحده (USDA) برنامه‌ی ملی ارگانیک (NOP) خود را از سال ۲۰۰۲محقق ساخت به‌طوری‌که NOP تنها به محصولاتی اجازه ورود به بازار ارگانیک ایالات متحده را می دهد که قوانین USDA را اجرا کرده باشند. این کار از سویی باعث تقویت این صنعت شده و از سوی دیگر باعث می شود محصول به وضوح در دسترس مصرف کننده قرار گیرد و آگاهی مصرف کننده از محصول بالا رود. محصولات ارگانیک باید استانداردهای ملی را رعایت کرده تا علامت مخصوص ارگانیک را دریافت کند. با این کار اعتماد مصرف کننده به محصولات ارگانیک بیشترمی‌شود.
تخمین درآمد بازار ارگانیک کانادا ۷۵۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۲ بوده است که بر اساس آمار این بازار اواخر دهه‌ی ۱۹۹۰ سالانه رشدی برابر ۲۰-۱۵ درصد داشته و یک چنین رشدی تا سال ۲۰۰۳ برای این بازار پیش بینی می‌شود.
▪ آسیا
ژاپن مهمترین بازار محصولات ارگانیک منطقه آسیاست و فروش محصولات ارگانیک این کشور در سال ۲۰۰۲، ۳۵۰ میلیون دلار تخمین زده شده است و با توجه به آن‌که ژاپن از نظر اقتصادی دومین کشور در جهان و ثروتمندترین کشور در آسیاست چنین فروشی بعید به نظر نمی رسد.
استاندارد کشاورزی ژاپن (JAS) تنها به محصولاتی اجازه فروش در بازار را می‌دهد که توسط آژانس‌های معتبر گواهی شده باشند و این تصمیم باعث شده که بسیاری از تولیدکنندگان محصولات ارگانیک موقعیت خود را از دست داده و در نتیجه بازار این محصولات در سال ۲۰۰۲ کوچکتر شود.
افزایش درآمد بازار ژاپن به‌طور وسیعی وابسته به گواهی JAS محصولات ارگانیکی دارد.
از دیگر بازارهای مهم محصولات ارگانیک در آسیا می‌توان به چین، کره جنوبی، سنگاپور، هنگ کنگ و تایوان اشاره کرد. بازار محصولات ارگانیک این کشورها کوچک اما در حال رشد می باشند. کشورهای همانند مالزی،تایلند و هند شاهد رشد بازار محصولات ارگانیک خود بوده چراکه تولیدات ارگانیک دراین کشورها(سبزیجات،میوه جات ،برنج ومیوه جات) در حال رشد هستند.
▪ آمریکای جنوبی
آمریکایی جنوبی با ۸/۵میلیون هکتار زمین زراعی محصولات ارگانیک دومین منطقه‌ی زارعی این محصولات در دنیاست اما بازار محصولات ارگانیک در این کشورها کوچک است. بیشتر زمین‌های ارگانیک دراین منطقه برای تولید محصولات ارگانیک جهت صادرات مورد استفاده قرار می گیرند و تنها ۱۰درصد این محصولات درخود منطقه مصرف می‌شود. این ناحیه مهمترین منبع صادراتی محصولات تازه و با کیفیت بالا همانند میوه‌جات تازه، سبزیجات، غلات و حبوبات، قهوه ، شکر و گوشت‌ها به نیمکره شمالی به‌خصوص آمریکا و اروپا می باشد.
بیشترین تقاضا در شهرهای بزرگ به‌خصوص در کشورهای برزیل و آرژانتین بوده است که این دو کشور از تولیدکنندگان مهم این محصولات در منطقه نیز می باشند. رفاه و آگاهی بیشتر از ارزش محصولات ارگانیک باعث افزایش تقاضا برای محصولات در این منطقه خواهد شد.
▪ اقیانوسیه
با وجود آن‌که استرالیا تقریبا" نیم بیشتر مزارع ارگانیک جهان را به‌خود اختصاص داده اما بازار این محصولات تنها قسمتی از کل بازار جهانی را تشکیل می‌دهد. گاو دارها و دامدارها بیشترین بخش مزارع را به‌عنوان چراگاه مورد استفاده قرار می‌دهند.
صنعت محصولات ارگانیک استرالیا بر پایه‌ی صادرات بنا نهاده شده است، به‌نحوی‌که میزان زیادی محصولات اساسی همانند میوه‌ها، سبزیجات، محصولات لبنی، برنج، انواع بذور، پشم و گوشت ارگانیک به کشورهای دیگر صادر می‌کنند. فروش محصولات ارگانیک در سال ۲۰۰۲، ۲۰۰ میلیون دلار بوده است و بازار این محصولات در استرالیا رشد سالانه ای برابر ۲ تا ۱۵ درصد داشته و تقاضای مصرف کنندگان برای این محصولات در حال افزایش است.
صنعت محصولات ارگانیک در نیوزلند نیز برپایه‌ی صادرات است، حجم زیادی کیوی، سیب، میوه جات، سبزیجات وگوشت گوسفند از نیوزلند به کشورهای نیم‌کره‌ی شمالی صادر می شود و میزان کمی از این محصولات به مصرف داخلی می‌رسد.
▪ آفریقا
در آفریقا بازار محلی محصولات ارگانیک گواهی شده به آرامی در حال گسترش می باشد که بخشی از آن به دلیل سطح پایین درآمد مردم و پایین بودن سطح مراکز جنبش ارگانیک در این قاره است، در هرحال تلاش‌های متعدد جهت گسترش بازار محصولات ارگانیک در اوگاندا، مالاوی، کنیا و آفریقای جنوبی ادامه دارد.
در آفریقای شمالی بازار محلی محصولات ارگانیک به‌خصوص در مصر در حال گسترش است. مصر هدایت بازار پنبه و چای ارگانیک را دردست دارد و پنبه‌ی ارگانیک در ۱۰۰هزار داروخانه و فروشگاه در سراسر مصر به فروش می‌رسد.
بازار محصولات ارگانیک در آفریقای جنوبی در حال گسترش بوده و محصولات ارگانیک در فروشگاه‌های خاص و رقابت‌های زنجیره‌ای به فروش می رسد.
در آفریقا بهترین تجارت محصولات ارگانیک، صادرات آنها به بازارهای جهانی است در بیشتر موارد چندین و گاهی هزاران کشاورز با هم بر روی یک پروژه به منظور دستیابی به حجم کافی جهت صادرات محصول کار می‌کنند( مصر و اوگاندا) هنگامی‌که بازار بین المللی محصولات ارگانیک گسترش پیدا کرده و بخش ارگانیک با سیاست‌های کافی و چارچوب قانونی لازم تنظیم شود محصولات ارگانیک آفریقا نیز از بعد کمی و تنوع آن در بازارهای بین المللی افزایش پیدا خواهد کرد با وجودآان‌که زمین‌های کشاورزی ارگانیک در تمام دنیا در حال زیاد شدن است بیشترین فروش و مصرف این محصولات به کشورهای صنعتی و پیشرفته محدود می‌شود. نمودار ۹ نشان می دهد که دو منطقه همانند آمریکای شمالی و اروپای غربی تقریبا" ۹۷درصد درآمدهای جهانی محصولات ارگانیک را بخود اختصاص داده‌اند و بقیه بازارهای مهم ژاپن و استرالیا هستند.
دو عامل باعث ایجاد تقاضا در کشورهای ثروتمند می‌شود:
- قیمت بالای محصولات ارگانیک که این عامل باعث محدود شدن مصرف محصولات ارگانیک در کشورهایی می شود که مصرف‌کنندگان آن قدرت خرید بالا داشته و از طبقات متوسط روبه بالا باشند.
- فاکتور بعدی تحصیلات و آگاهی از فواید محصولات ارگانیک به دلایل مسایل مربوط به ایمنی غذا، عوامل زیست محیطی و بهداشتی آن است.
امروزه با توجه با افزایش تولید محصولات ارگانیک در سطح دنیا، بازارهای محلی و منطقه‌ای نیز گسترش بیشتری پیدا کرده به‌نحوی‌که کشاورزان، محصولات ارگانیک را برای مصرف کنندگان منطقه خود تولید می کنند.
این گونه به نظر می رسد که مصرف محصولات ارگانیک در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به‌خصوص برزیل، چین، هند و آفریقای جنوبی که اقتصاد آنها در حال رشد سریع است و سطح آگاهی و تحصیلات و ثروت آنها بالا رفته بیشتر شود. (نمودار توزیع جهانی درآمدهای حاصل از محصولات ارگانیک در سال ۲۰۰۲)

منبع : خبرگزاری ایسنا