فرآیند خشک شدن کلزا بهینه‌سازی می‌شود

خشک کردن کلزا پس از برداشت، یکی از عوامل مهم در حفظ کیفیت آن می‌باشد. در ایران، با استفاده از کمباین‌های بزرگ دانه‌های کلزا برداشت شده و توسط خشک‌کن‌های ایستاده و بستر خوابیده موجود در کارخانه‌های شالیکوبی (در فصل بیکاری) خشک می‌شود که در این خشک‌کن‌ها علاوه بر تعداد و ظرفیت محدود، محصول خروجی نیز به‌علت عدم خشک‌شدن یکنواخت، دارای کیفیت مناسبی نمی‌باشد؛ لذا ما شاهد ضایعات زیادی در این مرحله می‌باشیم و با توجه به نیاز کشور به خشک‌کن‌های با راندمان و کیفیت بالای محصول خروجی، در شرکت خزرالکتریک آمل، دستگاه خشک‌کن پاروئی به منظور خشک کردن غلات و دانه‌های روغنی خصوصاً کلزا طراحی و ساخته شد . در حین طراحی و ساخت مسائل زیر مدنظر قرار گرفت.
● خواص فیزیکی کلزا همچون میانگین قطر
▪ پارامترهای مؤثر بر عملکرد همچون رطوبت اولیه و نهائی کلزا، دمای هوای خشک کردن، عدم نیاز به نیروی انسانی به منظور جابه‌جائی محصول در حین خشک‌کردن، حجم هوادهی بالای بلوئر، اتوماتیک بودن و قابلیت کنترل درجه حرارت مشعل دستگاه طراحی، ساخت و مورد ارزیابی قرار گرفت، در حین طراحی و ساخت، قابلیت تغییر و تنظیم کل سیستم مدنظر قرار گرفت یعنی کشاورزان و کارخانه‌های روغن‌کشی قادر هستند از این دستگاه‌ها به منظور خشک‌کردن سایر غلات و حبوب نیز استفاده کنند.
به‌ منظور ارزیابی دستگاه، ابتدا دانه‌های کلزا با رطوبت بالا وارد محفظه خشک‌کن می‌شوند که با استفاده از حرکت پاروها و کالسکه، این دانه‌ها در تمام سطح خشک‌کن پخش می‌گردند. این پاروها علاوه بر عمل به‌هم زدن محصول در حین خشک شدن، عملی تخلیه آنها را نیز برعهده دارند. پس از پایان فرآیند، محصول از انتهای دستگاه تخلیه و راندمان دستگاه تعیین می‌گردد.
میانگین قطر دانه‌های کلزا ۶۳/۱ میلی‌متر، رطوبت اولیه ۲۴ـ۱۹ درصد، رطوبت نهائی ۱۰ـ۹۰ درصد، درجه حرارت خشک‌کن در حدود ۸ـ۲۰ درجه سانتیگراد و راندمان دستگاه ۴ـ۲ تن در ساعت (نزدیک به ۸۰ تن در ۲۴ ساعت) می‌باشد که این راندمان در مقایسه با خشک‌کن‌های متداول، رقم چشمگیری بوده و محصول خروجی نیز به‌علت مخلوط شدن در حین خشک شدن دارای کیفیت بالائی می‌باشد.
کلزا (Brassica Napus) یکی از مهمترین گیاهان روغنی است که ویژگی‌های خاص این گیاه و سازگاری آن با شرایط مختلف آب و هوائی ایران، اهمیت این محصول را هر چه بیشتر کرده و به‌عنوان نقطه امیدی جهت تأمین روغن خوراکی مورد نیاز کشور ما به شمار آمده است.
روغن کلزا در مقایسه با روغن‌های حاصل از دانه‌های آفتابگردان، ذرت و سویا به‌دلیل حضور اسیدهای چرب اشباع شده و فاقد کلسترول از کیفیت تغذیه‌ای بالائی برخوردار است. کنجاله کلزا با دارا بودن حدود ۵/۴۶ درصد پروتئین، ۵/۳ درصد چربی و ۲/۱ درصد فسفر قابل جذب نسبت به کنجاله سویا برتری نشان می‌دهد.
دانه کلزا (Canola) دارای ۴۸ـ۴۰ درصد روغن در دانه و ۴۵ـ۳۸ درصد پروتئین در کنجاله می‌باشد و میزان رطوبت دانه آن در حدود ۹ درصد می‌باشد. نسبت اسید لینولئیک به اسید لینولنیک در روغن کلزا تقریباً ۱ به ۲ می‌باشد که برای مصارف انسان نسبت متعادلی به شمار می‌رود. کنجاله کلزا حاوی ۱۳ درصد فیبر است. وجود مقدار نسبتاً زیاد فیبر در کنجاله یک عامل محدودکننده در استفاده از آن به‌عنوان خوراک دام است زیرا توان تولید انرژی را در جیره غذائی کاهش می‌دهد. پوسته کلزا تقریباً ۵/۱۶ درصد تا ۵/۱۸ درصد وزن خشک دانه را تشکیل می‌دهد. وزن هزار دانه کلزا در حدود ۳ تا ۷ گرم متغیر است.
برداشت ۲ تن در هکتار دانه کلزا معادل تولید ۸۰۰ کیلوگرم روغن نباتی، ۱۱۰۰ کیلوگرم کنجاله یا ۴۳۰ کیلوگرم پروتئین در هکتار می‌باشد که استحصال این مقدار روغن و پروتئین از سایر دانه‌های روغنی مقدور نخواهد بود.
کلزا در استان‌های مختلف ایران همچون گلستان، مازندران، فارس، خوزستان، کرمان، آذربایجان‌غربی و شرقی، اردبیل، خراسان شمالی و... کشت می‌گردد. متوسط عملکرد در ایران در حدود ۲ـ۱ تن در هکتار می‌باشد. در ایران برداشت کلزا با استفاده از کمباین‌های بزرگ و با تغییر قسمت بردارنده با رطوبت ۲۵ـ۲۰ درصد صورت می‌پذیرد که تلفات بذر در هنگام برداشت در حدود ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار می‌باشد که مهترین علت آن تنظیم نامناسب کمباین می‌باشد.
پس از برداشت، محصول برداشت شده سبز و مرطوب دارای ناخالصی‌هائی می‌باشد که به منظور خشک کردن از خشک‌کن‌های ایستاده متداول و خشک‌کن‌های بستر خوابیده موجود در کارخانه‌های شالی‌کوبی (چون زمان برداشت کلزا در فصل بیکاری کارخانه‌های شالی‌کوبی است) استفاده می‌گردد و پس از رساندن رطوبت دانه‌های کلزا به محدوده ۱۰% آنها را در انبارهای کارخانه‌های روغن‌کشی ذخیره کرده و پس از این مرحله فرآیند روغن‌کشی برروی آن صورت می‌گیرد.
در این روش خشک کردن کلزا، به‌علت این‌که تعداد و ظرفیت خشک‌کن‌های مورد استفاده محدود می‌باشد و از طرفی دانه‌های کلزا بعد از یک‌هفته نه تنها کیفیت خود را از دست می‌دهد، بلکه مناسب عرضه به بازار نخواهد بود، لذا مقداری از محصول برداشت شده از بین می‌رود و مناسب استفاده در کارخانه‌های روغن‌کشی نمی‌باشد.

منبع : ماهنامه سرزمین سبز