بازیافت فاضلاب و اصلاح نظام آبیاری در کشاورزی

آب‌های مصرف‌شده، آب‌های زاید به‌جامانده ازمصارف خانگی، آبی که در روند مصارف خانگی تولید می‌شود در کشور ما فاضلاب نامیده می‌شود که شامل آب یا به‌عبارت بهتر پساب حاصل از شست‌وشوی ظرف‌ها، لباسشویی و حمام است.
این نوع آب، یعنی آب آلوده حاصل از مصرف در شست‌وشوی روزانه، بیش از ۵۰ درصد از آب مصرف‌شده در سکونت‌گاه‌ها یعنی شهر و روستا را تشکیل می‌دهد.
این آب به‌دلیل ظاهر آن از نظر رنگ و بو و نیز مواد افزوده بر آن از آب سالم یعنی آب آشامیدنی و یا آب تازه موجود از سفره‌های زیر زمینی متفاوت است اما این آب اگرچه آلوده است، با نوع دیگری فاضلاب که در اصطلاح آب سیاه یا فاضلاب سیاه نام دارد، کاملا تفاوت دارد زیرا آب سیاه به‌معنی آب مصرف‌شده یا پسابی است که دارای مقادیر زیادی از انواع آلاینده‌ها و مواد شیمیایی و عناصر بیولوژیک و همچنین انواع فلزات سنگین و سم‌های کشنده است.
با این همه آب حاصل از مصارف خانگی نیز در دهه‌های اخیر دارای مقادیر بالایی از مواد شیمیایی سمی ناشی از شوینده‌های خانگی شده است که سبب شده این نوع فاضلاب نیز در ردیف فاضلاب سیاه قرار گیرد.
اما نگرانی‌های موجود براثر کاهش ذخایر سفره‌های آب زیرزمینی از یک‌سو و خطر فشار بیش از حد بر مخازن فاضلاب و هزینه سنگین آن سبب تهدید درختان و انواع گیاهانی شده است که در چرخه غذایی انسان‌ها جای دارند و این به‌معنی بازگشت دوباره این مواد آلاینده به بدن انسان است.
تشدید نگرانی‌ها در این زمینه در کشورهای غربی سبب گسترش فعالیت‌ها درزمینه بازیافت فاضلاب شده است به نحوی که آب مصرف شده هم در مصارف خانگی و هم در مصارف آبیاری مورد استفاده مجدد قرار گیرد و کمترین حجم مواد آلاینده را نیز در خود داشته باشد. اما در این زمینه کشورهای توسعه یافته نیز باوجود تهدیدهای کمتر زیست‌محیطی ناشی از بحران آب در مقایسه با کشورهای کم آب نظیر کشور ایران تلاش‌های بیشتر و جدی‌تری از خود نشان داده‌اند.
این تلاش‌ها که سال‌هاست آغاز شده اخیرا به تولید و نصب دستگاه مخصوص تصفیه و بازیافت فاضلاب‌های خانگی در منطقه جورجیای آمریکا انجامید که با هدف صرفه‌جویی در آب مصرف خانگی مردم آمریکا به‌صورتی آسان و قابل نصب، نخستین بار در ایالت آتلانتا ساخته و ارائه شده است. مهم‌ترین کار این دستگاه، تبدیل آب آلوده و مصرف شده مردم است که هر روز برای شست‌وشوی روزانه به میزان بسیار زیادی تولید می‌شود.
بر اساس این گزارش، بیشترین حجم این فاضلاب ناشی از مصرف در فلاش تانک آب در توالت‌هاست و این دستگاه می‌تواند آب مصرف شده را برای استفاده محدد در توالت و نیز در آبیاری درختان خانه قابل مصرف کند.
این کار علاوه بر کاهش آب‌بها از نظر زیست‌محیطی نیز در نواحی کم آب و خشک نیز اقدام مفیدی است که می‌تواند تا حدی پاسخگوی نیاز جمعیت‌های روزافزون باشد. ضمن اینکه جورجیا درمیان ۶۱ استان آمریکا در رتبه چهارم ایالت‌های کم‌آب جای دارد.
اما دستگاه یا تکنولوژی تصفیه فاضلاب خانگی مورد نظر، نوعی سیستم صنعتی کوچک است که به‌نحوی طراحی شده که بتواند فاضلاب تولید شده از حمام، رختشویی، کولر و دیگر لوله‌های فاضلاب را دریافت کند. سپس فاضلاب دریافتی توسط سیستم تصفیه فیلتر می‌شود و از طریق لوله‌های دیگری به توالت و یا باغچه‌ها منتقل شده و آماده مصرف مجدد در توالت و آبیاری درختان می‌شود.
به گفته کارشناسان کاربرد این دستگاه و آب تصفیه شده در توالت به جای مصرف آب آشامیدنی، به میزان ۳۰ درصد از مصرف آب سالم می‌کاهد. در صورتی که مصرف آب در توالت بیشتر از میزان متوسط باشد آب اضافه ناشی از فاضلاب اضافه نیز پس از تصفیه درمجرای فاضلاب خانگی باقی‌مانده و برای مصرف در آبیاری گیاهان پمپاژ می‌شود.
کاربرد این دستگاه تصفیه در منازل برخلاف برخی دیگر دستگاه‌های تصفیه که تاکنون ارائه شده بسیار آسان است. این دستگاه در مجله صنایع پایدار در فهرست ۱۰ کالای برتر تولید شده در زمینه کاهش مصرف و کمک به محیط‌زیست درسال۲۰۰۷ ثبت شده است.
کارشناسان همچنین برآورد کرده‌اند که در صورت استفاده ازاین دستگاه بالغ بر ۵۳گالن برابر با ۲۰۰ لیتر آب در هر خانه صرفه‌جویی خواهد شد و در نوع خود اولین دستگاه بازیافت فاضلاب است که در آتلانتا نصب و راه‌اندازی شده است. دفتر ساختمان‌سازی آتلانتا نیز مزایایی استفاده از این سیستم را در راستای اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌سازی تایید کرده است.
این طرح از سوی سازمان انرژی‌های جایگزین که در ناحیه آتلانتا و جورجیا فعالیت دارد، در کنار طرح‌های دیگر کاهش مصرف انرژی نظیر آب گرم‌کن‌های خورشیدی، الکتریسیته خورشیدی، توربین‌های بادی و دیگر دستگاه‌های روشنایی و گرماساز مبتنی بر انرژی خورشیدی جای گرفته است.
به هر حال نگرانی‌های موجود در زمینه سلامتی انسان و تهدیدهای بالقوه دربرابر آن و نیز مخاطرات زیست‌محیطی اکنون در بیشتر کشورهای جهان، با افزایش تصمیم‌گیری‌ها در مراجع ذیصلاح در زمینه استفاده مجدد و منظم از آب فاضلاب همراه است این درحالی است که تمام دستگاه‌ها و روش‌های موجود در این زمینه بسیار پرهزینه‌تر از استفاده از آب سالم بوده است. با این همه به دلیل تشدید مخاطرات ناشی از بحران آب در جهان و باوجود تمام موانع مالی و عملی موجود، فاضلاب‌ها در بیشتر موارد برای آبیاری مزارع کشاورزی و باغ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
استفاده ازاین فاضلاب‌ها در بیشتر کشورها چه به‌طور قانونی و چه غیرقانونی، اغلب در لوله‌کشی آب این فاضلاب‌ها از نواحی مرتفع به نواحی پست‌تر خلاصه می‌شود. این کار در نواحی کم آب و خشک کشورهای فقیر، با استفاده از دلو و چرخ‌های دستی انجام می‌شود.
در کشورهای جهان سوم استفاده مجدد از فاضلاب اغلب به‌صورت نامنظم روشی معمول است. در حال حاضر آگاهی از بازیافت آب فاضلاب، ضرورت، کاربرد و روش‌های مختلف آن در مقایسه با روش‌های دفع مواد آلاینده از آب در کشورهای مختلف ناشناخته مانده است.
در کشور ما که از نواحی کم‌آب و خشک و نیمه خشک جهان است، هنوز اقدامی و یا طرحی برای استفاده مجدد از این روش‌ها به‌طور منظم به اجرا درنیامده است و حتی در حد حرف و پیشنهاد هم مطرح نشده است.
روشن است که پدیده کم‌آبی نقش مهمی در احداث انواع سدهای بزرگ و کوچک کشور داشته است که عمدتا برای تامین مصارف کشاورزی سبب نابودی اکوسیستم‌های طبیعی و با ارزش بسیاری به‌ویژه در تالاب‌های کشور شده است.
بنابراین شاید به جای این همه تاکید براحداث سد‌سازی در کشور، سازمان‌ها و نهاد‌های متولی کشاورزی و تامین آب در کشور در زمینه بهینه‌سازی مصرف آب وسیستم‌های نوین آبیاری در زمین‌ها و مزارع کشاورزی و از جمله روش‌های تصفیه و بازیافت آب از فاضلاب‌ها سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی می‌کردند.

منبع : روزنامه تهران امروز