هم اندیشی در زمینه حقوق و مسائل کودکان

هر روز در سر چهارراه‌ها و خیابان‌های شهر شاهد حضور تعداد بسیار زیادی از کودکانی هستیم که برای دریافت مبلغ ناچیزی و یا به بهانه فروش جنس ارزان قیمتی، در زمستان و تابستان، به سمت هر پیاده و سواره‌ای می‌روند و از او درخواست کمک می‌کنند. بر اساس آمارهایی که در این زمینه وجود دارد، این بچه‌ها تنها ۲۰ درصد از جامعه بزرگی هستند که در ادبیات اجتماعی ایران از آنها تحت عنوان "کودکان کار" یاد می‌شود. به همین دلیل،‌ طی چند سال اخیر حدود ۱۸ NGO در شهر تهران شکل گرفته که در واقع‌، مراکزی برای نگهداری این کودکان هستند و ۶۴ NGO نیز در این شهر از آنها حمایت می‌کنند. در این NGO ها، آموزش، ‌بهداشت‌ و تأمین اجتماعی از جمله مهم‌ترین محورهای فعالیت‌ها است؛ چرا که به تعبیری، ساختن جامعه فردای ما تنها با توجه به کودکان امکان‌پذیر است.
در یکی از نشست‌های گروه علمی- تخصصی مسائل و آسیب‌های اجتماعی انجمن جامعه‌شناسی ایران که در روز سیزدهم آذر ماه سال ۸۶ برگزار شد، جمعی از مسئولان سازمان‌های غیردولتی فعال در زمینه حقوق و مسائل کودکان گرد آمدند تا موضوع کودکان کار و کودکان خیابانی را از منظر آسیب‌های اجتماعی، مورد کند و کاو بیشتری قرار دهند.
در آغاز این نشست، مسئولان و نمایندگان NGO های حاضر در این جلسه که همگی به روش‌های مختلف و در قالب فعالیت در حوزه کودکان آسیب دیده و آسیب‌پذیر، موضوع کودکان کار و کودکان خیابانی را در دستور کار خود قرار بودند، به معرفی خود و فعالیت‌های سازمانشان پرداختند و در ادامه، نظرات و دیدگاه‌های خود را در مورد وضعیت فعلی این کودکان و چشم‌اندازهای موجود در مورد آینده آنها بیان کردند.
در ادامه، مدیر این جلسه، محور کلی بحث در این زمینه را در طول سلسله نشست‌هایی که در این رابطه برگزار خواهد شد، "کودکان و شرایط و وضعیت آنها"، "نهادها و سازمان‌های فعال در این حوزه" و "ارزیابی عملکرد آنها" معرفی و این پرسش اساسی را برای نخستین جلسه مطرح کرد که "مشکل کودکان جامعه ما چیست؟ و چه عواملی که موجب بروز آسیب‌های اجتماعی در این زمینه می‌شود؟"
در این زمینه، یکی از حاضران در جلسه، از جمله مهم‌ترین مشکلات در مورد کودکان کار و به طور کلی کودکان آسیب‌پذیر را عدم وجود نهاد سازمان دهنده و متولی مشخص در این زمینه دانست و در عین حال، عدم وجود تحقیقات و پژوهش‌های علمی و نظری منسجم در این حوزه را به عنوان مسأله دیگری مورد توجه قرار داد.
در ادامه، یکی دیگر از مدعوین این نشست خاطرنشان کرد که در شرایطی که اکنون در جامعه ایران بیشتر مسائل را به داخل خانواده می‌کشانند و بررسی را از آن نقطه آغاز می‌کنند، نباید از میزان اهمیت و تأثیرگذاری نهاد دولت در این زمینه غافل شد؛ چرا که در شرایط فعلی، خانواده‌هایی در جامعه ما وجود دارند که به دلیل مشکلات بیش از حد اقتصادی، به شکل یک خوابگاه اداره می‌شوند و بالطبع، در چنین وضعی نمی‌توان از آنها توقع سامان‌دهی مسائل و مشکلات را داشت.
وی افزود: پس از اتمام جنگ، یک هرم اجتماعی ایجاد شد که توزیع غیر عادلانه ثروت را در پی داشته و همین امر باعث به وجود آمدن فقر و تبعیض در میان اقشار جامعه و تأثیرگذاری مشکلات کلان اجتماعی به صورت مستقیم و غیرمستقیم روی کودکان کار شده است. از این‌رو، به اعتقاد من، مشکلات کودکان را در دو سطح دولت و خانواده باید مورد بررسی قرار داد.
در ادامه، موضوع عدم مشخص بودن سن کودکی در قوانین جامعه و مخاطرات ناشی از آن، بار دیگر در به عنوان یکی از عوامل آسیب‌زای اجتماعی مورد تأکید قرار گرفت. این موضوع که تا کنون چندین بار از سوی صاحبنظران حوزه‌های مختلف در این گروه و گروه‌های دیگر انجمن مورد توجه قرار گرفته، مسأله مهمی است که باعث می‌شود، شهروند کودک، حقوق و متولیان آن، از نظر قانونی مشخص نبوده و به همین دلیل و همچنین به علت پایین بودن سن کودکی در قوانین مختلف، در مقایسه با سایر کشورها، در بسیاری از مواقع، حقوق این قشر از جامعه پایمال شود.
در هم‌اندیشی بررسی حقوق و مسائل کودکان نیز بار دیگر ضمن تأکید بر لزوم تغییر و شفاف سازی قانون در این خصوص، اهمیت آشنا شدن کودکان، به ویژه کودکان آسیب‌پذیر به حقوق خود و افزایش آگاهی آنها در این زمینه، زیر نظر نهادهای متولی، مورد اشاره قرار گرفت.
در بخش دیگری از این نشست، ضمن اشاره به برخی مناطق کشور که کمترین آمار کودکان خیابانی را دارند، مسأله فرهنگ قومی و خانوادگی، به ویژه در زمینه حمایت از کودکان مختلف زندگی مورد توجه قرار گرفت و بر لزوم گسترش و تقویت چنین فرهنگ‌هایی تأکید شد.
در ادامه گفت‌وگو، پرسش دیگری مطرح شد مبنی بر اینکه چرا در شرایطی که رشد جمعیت کاهش یافته و بر اساس آن درآمد سرانه نیز در کل کشور افزایش یافته است، وجود کودکان کار و خیابان بیشتر شده و همچنان در حال گسترش است؟ در پاسخ به این سوال، اشاره شد که گرچه در بحث از فرستادن کودکان به بازار کار، مسائل اقتصادی بسیار مهم است تا جایی که حتی اکنون بسیاری از خانواده‌های کم درآمد روی کودکان خود به عنوان نیروهای درآمدزا نگاه می‌کنند؛ اما نباید از ابعاد فرهنگی و اجتماعی آن غافل شد. در این باره یکی از حاضران در جلسه گفت: بنابر تعابیر مختلف،‌ قبل از انقلاب طبقه متوسط جایگاه خاص خود را در جامعه داشت اما در ادامه، به دلیل بروز مشکلات اجتماعی متعدد، بخش وسیعی از این طبقه جزئی از اقشار آسیب‌پذیر شده و بدیهی است که در این میان، نهاد خانواده نیز با مشکلات فراوانی روبرو شده است. حال با توجه به به‌وجود آمدن نسل دوم و سوم کودکان کار و خیابان می‌توان گفت که قشر نسبتاً وسیعی از جامعه، نسبت به این کودکان بی‌تفاوت شده‌اند. در این زمینه، بی‌تفاوتی خانواده‌های این کودکان نیز نسبت به وضعیت فرزندانشان عامل بسیار مهمی است؛ چرا که گاه دیده می‌شود خانواده برای افزایش نیروی کار خود، فرزندان جدیدی می‌آورد و به همین دلیل و همچنین به علت عدم وجود آگاهی‌های بهداشتی و آموزشی، می‌توان گفت که موضوع کاهش جمعیت کشور در این قشر اجتماعی چندان صدق نمی‌کند. در همین راستا، حتی از آنجا که گاهی با جذب یک بچه در مراکز حمایت از کودکان، اقتصاد خانواده ضربه می‌خورد، بسیاری از خانواده‌ها در مورد جذب فرزندانشان به این NGOها ممانعت به عمل می‌آورند.
در بخش پایانی این جلسه هم‌اندیشی، در مورد چگونگی به وجود آمدن این سازمان‌های غیر دولتی، نحوه فعالیت و برنامه‌های آنها نیز صحبت شد. گروه مسائل و آسیب‌های اجتماعی انجمن جامعه‌شناسی ایران در خاتمه این نشست اعلام کرد که در نظر دارد در جلسات بعدی خود، به صورت منسجم‌تر و کامل‌تری به مشکلات مربوط به کودکان بپردازد.

منبع : انجمن جامعه شناسی ایران