عروس دریایی آسمان

گهگاه پدیدار شدن ستاره های دنباله دار، آسمان شب را بیش از حد شگفت انگیز می کند؛ جرمی که با دنباله یی بلند برای مدتی پرنور شده و سپس فروغ خود را از دست می دهد و از زمین و خورشید دور می شود. مردمان باستان با ظهور هر دنباله دار در آسمان فکر می کردند اتفاق بدی خواهد افتاد و ترس وجودشان را فرا می گرفت.
ستاره های دنباله دار برخلاف آنچه نامیده می شوند، ستاره نیستند و این نام تنها اصطلاحی است که از گذشته روی آنها مانده است. امروزه خیلی از منجمان آماتور و حرفه یی توسط تلسکوپ های شخصی یا تلسکوپ های بزرگ رصدخانه ها، هر شب بخش هایی از آسمان را می پیمایند تا نشانی از یک دنباله دار جدید بیابند. با بررسی هر شب آسمان ممکن است جرمی کوچک و کم نور را پیدا کنیم که گویی هاله یی اطراف آن را پوشانده است. این جرم احتمالاً یک دنباله دار است.
اگر طی شب های بعد دوباره همان منطقه از آسمان را رصد کنیم، متوجه می شویم آن نقطه مه آلود از مکان قبلی خود کمی حرکت کرده است. ستاره های دنباله دار از اجزای کوچک اما باشکوه منظومه شمسی به حساب می آیند.
ستاره های دنباله دار اجزایی کوچک هستند که در دام گرانش ستاره منظومه شمسی یعنی خورشید گرفتار شده اند. دنباله دارها معمولاً یک مدار بسیار کشیده بیضی شکل دارند به طوری که در زمان حرکت خود به سمت خورشید معمولاً از مدار زمین هم گذر می کنند و به خورشید نزدیک می شوند و سپس با دور شدن از خورشید به ورای مدار آخرین سیاره منظومه شمسی نپتون می روند. ستاره های دنباله دار زمانی که در فاصله دوری از خورشید هستند بسیار کم نور هستند اما زمانی که به سمت خورشید می آیند، هرچه به این ستاره نزدیک تر می شوند هسته نمایان تری همراه با دنباله یی بلند پیدا می کنند. اگر دنباله داری بیشتر از ۲۰۰ سال طول بکشد که یک گردش کامل به دور خورشید بزند آن را دنباله دار بلنددوره می نامند و اگر این دوره گردش کمتر از ۲۰۰ سال باشد، دنباله دار کوتاه دوره نامیده می شود.
اما ستاره های دنباله دار واقعاً از چه ساخته شده اند که این گونه عمل می کنند؟ یک گلوله نامنظم، حدوداً به طول ۱۶ کیلومتر را فرض کنید؛ گلوله یی که یخی و گل آلود است. این هسته جامد یک ستاره دنباله دار متوسط و معمولی است. این هسته از غبار، ذرات و کلوخ های ریز به هم چسبیده تشکیل شده است که در اثر گرانش متقابل کنار یکدیگر قرار گرفته اند. به این ترتیب این هسته بیشتر شبیه به یک گلوله بزرگ برفی و کثیف است.
زمانی که هسته دنباله داری از فاصله های دور منظومه شمسی که در آنجا دما بسیار پایین است به سمت خورشید فروزان می آید، دنباله یی بلند که بر اثر تبخیر مواد تشکیل دهنده هسته است، پشت آن پدیدار می شود، به صورتی که ممکن است دم یک دنباله دار متوسط تا چند میلیون کیلومتر در فضا کشیده شود. جالب آنکه حتی دم دنباله دارهای بزرگ ممکن است بیشتر از ۱۵۰ میلیون کیلومتر یعنی بیشتر از فاصله زمین از خورشید هم کشیده شود، دم دنباله دارها همواره مخالف جهت تابش های خورشید تشکیل می شود. هیچ یک از بخش های تشکیل دهنده دنباله دارها از خود به تنهایی نوری ندارند و ما تنها به دلیل بازتاب نور خورشید از برخورد با ذرات بسیار کوچک و غبار موجود در هسته و دم دنباله دار است که می توانیم آنها را مشاهده کنیم.
نظریه های مختلفی برای منشأ و چگونگی تشکیل دنباله دارها در منظومه شمسی مطرح شده است که بعضی از آنان امروزه دیگر از اعتبار کافی برخوردار نیستند. نظریه یی بیان می کند دنباله دارها از تکه های باقیمانده سیاره هایی هستند که نتوانسته اند به هم متصل شوند. نظریه دیگری بیان می کند دنباله دارها تکه های خردشده سیاره یی هستند که اکنون دیگر وجود ندارند. در نظریه دیگری هم بیان شده است دنباله دارها در اطراف خورشید تشکیل شده و به وسیله گرانش سیاره یی بزرگ به حرکت درآمده اند.
اما امروز با پیشرفت علم بالطبع نظریات علمی و دقیق تری مطرح می شود و برای به اثبات رسیدن هر نظریه باید دلایل بسیار محکم تری نسبت به گذشته ارائه شود. طبق نظریه یی که اکنون قبول داریم احتمالاً دنباله دارها از مناطقی که در ورای آخرین سیاره های منظومه شمسی قرار دارند، می آیند. دو منطقه به نام ابرکویی پر و ابراورت. نظر بر این بود که میلیاردها هسته دنباله دار در این مناطق وجود دارد که هر از چند گاهی برخی از آنها به دلایل گوناگون حرکت کرده و در مداری بیضی شکل به دور خورشید به گردش درمی آیند. این نظریه زمانی که تلسکوپ فضایی هابل توانست هسته های دنباله دار فراوانی را در مناطق دوردست منظومه شمسی کشف کند، قوت بیشتری گرفت.
زمانی که دنباله داری از مدار سیاره یی مانند زمین گذر می کند ذرات و غبار بسیاری را از خود در فضا به جا می گذارد که با گذر زمین از این مناطق و برخورد ذرات باقیمانده با جو بالایی زمین، شب هایی باشکوه که موجب دیدن صدها یا شاید هزاران شهاب در ساعت می شود، پدید می آید.

امین حمزه ئیان
www.Nutshell.ir

منبع : روزنامه اعتماد