جشن نگاره ها

ششمین دوسالانه نگارگری از آن نمایشگاه ها بود كه كمتر فردی، امید به برپایی آن داشت. بهار سال ۸۱ آخرین دوره دو سالانه برگزار شد و مانند هر چهار دوره پیش از آن با انتقادهایی همراه بود و حتی برخی هنرمندان كه در دوره های قبل در تركیب هیأت داوران حضور داشتند، حاضر به شركت در نمایشگاه نشدند. اما روز هشتم آبان، عده ای در موزه هنرهای معاصر تهران جمع شدند تا ششمین دوره دوسالانه نگارگری را افتتاح كنند. هر چند در میان آن جمع، تمامی اعضای هیأت گزینش آثار یا نگارگران نامی حضور نداشتند اما بالاخره قیچی افتتاح دوسالانه به دست جوان ترین هنرمند راه یافته به نمایشگاه داده شده تا آغاز این دوسالانه را رقم بزند.
در سرسرای اصلی موزه هنرهای معاصر تهران چند تابلو از شاهنامه شاه طهماسب افتتاح گر نمایشگاه بود و بعد از آن، آثاری از محمد فرشچیان، محمدباقر آقامیری، اردشیر تاكستانی، جلال شباهنگی و فرح اصولی به عنوان اعضای هیأت انتخاب و داوری دو سالانه دیوارهای منتهی به گالری اول موزه را پوشانده بودند تا بعد از آنها، نوبت به آثار راه یافتگان به نمایشگاه برسد اما رسیدن به روز هشتم آبان سال ۱۳۸۵ به سادگی میسر نشد.
●كش و قوس ۲ساله
دوسالانه ششم باید سال ۱۳۸۳ برگزار شود اما آن سال به جای آنكه زمانی برای آغاز نمایشگاه باشد به شروع كش و قوسی دوساله تبدیل شد كه با استعفای دبیر انتخاب شده برای دو سالانه، برگزاری جلسه هایی با معاون هنری وقت وزارت ارشاد و مدیر وقت مركز هنرهای تجسمی، تشكیل چند هیأت برای برپایی دوسالانه، انتخاب چندباره هیأت داوران و تعویق های پی درپی زمان برگزاری دوسالانه همراه بود.
شهریورماه سال ۸۳ اعضای انجمن نگارگران به دیدار مسئولان وزارت ارشاد رفتند و توافق كردند ششمین دوره دوسالانه در زمستان همان سال با مدیریت انجمن نگارگری و با حمایت مركز هنرهای تجسمی در نگارخانه خیال و صبا كه آن زمان هنوز به وسعت امروز نبود، برگزار شود. حبیب الله آیت اللهی به عنوان دبیر دوسالانه انتخاب شد و محمدعلی رجبی، محمد باقر آقامیری، عباس جمال پور، شهرزاد صالحی و دو داور خارجی كار داوری و انتخاب آثار را برعهده گرفتند. برپایی دوسالانه در آن زمان به اندازه ای جدی به نظر می رسید كه شیوه های انجام داوری آثار مورد بررسی قرار گرفت و حتی حبیب آیت اللهی عنوان كرد: «دوسالانه پوستر جهان اسلام نشان داد باید داوران و كسانی كه آثار را انتخاب می كنند، یكی باشند. افتضاحی كه در دوسالانه نقاشی تهران به وجود آمد و برپایی نمایشگاه مردودین نشان داد كه كارهای رد شده حتی از آنها كه جایزه گرفته بودند به مراتب بهتر بود.» فقط سه هفته از این اظهار نظر گذشت كه خبر استعفای حبیب الله آیت اللهی از دبیری ششمین دوسالانه نگارگری و موافقت با آن از سوی انجمن نگارگران و سرپرست وقت موزه هنرهای معاصر تهران به گوش رسید. زمستان روبه پایان می رفت و هیچ چاره ای جز تغییر زمان نمایشگاه نبود پس خردادماه سال ۸۴ را در تقویم ها علامت زدند تا دوسالانه را در آن زمان برگزار كنند اما چند تغییر دیگر هم اتفاق افتاد و دبیری دوسالانه بر عهده هیأت مدیره انجمن نگارگران قرار گرفت. هوشنگ جزی زاده و مجید مهرگان نیز جایگزین عباس جمال پور و شهرزاد صالحی در هیأت داوران شدند و نام دو داور خارجی هم اعلام شد كه عبارت بودند از «شیلا كتبی» از انگلستان و «بیچر» از تركیه اما اتفاق مهم تر این بود كه قرار شد موزه هنرهای معاصر تهران میزبان دوسالانه شود. آن زمان، چند سالی می شد كه موزه، تمام فعالیت های خود را بر برپایی نمایشگاه های موضوعی متمركز كرده بود تا به همان مفهوم موزه كه در تمام دنیا مصطلح است نزدیك شود. نمایشگاهی مثل «شاهكارهای نگارگری ایران» یكی از این نمونه ها بود كه در آن، بسیاری از آثار قدیمی و تاریخی نگارگری كشور از موزه ها و كتابخانه های مختلف كشور جمع آوری شدند و به نمایش درآمدند. این آثار در همان روزهای سرد زمستان و روزهای بهار بعد كه تلاش های هیأت برگزاری برای پیدا كردن محلی مناسب ادامه داشت، در موزه هنرهای معاصر ماندند.
واضح است كه دوسالانه در خردادماه هم برگزار نشد و زمان آن اول به مهر سال ۸۴ و بعد به اردیبهشت ۸۵ تغییر كرده و از آن زمان هم به آبان ماه موكول شد. اما هنوز تكلیف نحوه برپایی آن مشخص نبود. در یكی از روزهای خردادماه امسال كه محمود فرشچیان نگارگر پرسابقه در موزه كاخ سعدآباد نشسته بود و لحظه ای از خوش و بش كردن با سیل مشتاقان آثارش غافل نمی شد كه تا پای كوه های دربند آمده بودند از نشست هایی خبر داد كه قرار بود تا چند روز بعد با حضور گروهی از نگارگران در موزه هنرهای معاصر تهران تشكیل شود تا این هنرمندان به همراه حبیب الله صادقی، مدیر دفتر امور هنرهای تجسمی در این باره تصمیم بگیرند. بالاخره حبیب الله صادقی خود، دبیری دوسالانه رابرعهده گرفت و آبان ماه از راه رسید.
●ششمین دوسالانه
این دوره از دوسالانه نگارگری در شش بخش برگزار شد كه عبارتند از گل و مرغ و طبیعت سازی، ، تذهیب و نگارگری. بخش ویژه دوسالانه نیز به آثاری اختصاص یافت كه با موضوع پیامبر اعظم (ص) خلق شدند.
در بیشتر آثار بخش های گل و مرغ و نگارگری پیروی از شیوه های استادان امروزی این هنر به چشم می خورد كه در دهه های مختلف ۱۳۰۰ شمسی سعی كردند شیوه هایی را در این هنر به كار گیرند كه زمینه تفاوت آنها با شیوه های پیشینیان در پی داشت و تعلق این آثار را به دوران معاصر نشان می دهد.
در گالری اول چند تابلو با موضوع معراج حضرت محمد (ص) به چشم می خورد كه از تابلو معروف «معراج» اثر «آقامیرك» تأثیر پذیرفته اند. تابلویی كه یكی از نمونه های مثال زدنی درباره معراج است و نقش هایی كه او از فرشتگان تصویر كرده در نوع خود بی نظیر به شمار می روند. البته در آثاری كه با این موضوع به دوسالانه راه یافته اند، می توان بخش های تازه ای را دید كه با روایت های تصویری پیشینیان در تضاد است. تصویر كردن یك در به شكلی كاملاً زمینی كه شاید منظور خالق آن نشانگر عبور از مرزهای فیزیكی باشد یا ایجاد تغییر در مركب پیامبر (ص) و تصویر كردن سم های آن به شكلی متفاوت از سم آهو یا گوزن بخشی از این تفاوت ها را به نمایش می گذارد.
در بیشتر آثار راه یافته به نمایشگاه می توان تمایل هنرمندان به خلق ریزه كاری ها و جزئیات را دید كه حتی از روی قاب آثار آغاز می شود و كمتر اثری به چشم می خورد كه با خلاصه كردن آرایه ها، موضوع اصلی را در كانون توجه قرار دهد و یك نقطه دید ثابت برای مخاطب در نظر بگیرد. نگارگری ایران در طول تاریخ حیات خود شاهد دوره ها و مكاتب مختلفی بود كه در بسیاری از آنها همین توجه به جزئیات از موضوعات مهم به شمار می رفت اما رضا عباسی كه نامی ماندگار در تاریخ نگارگری ایران است با نوآوری های خود و حذف زوائد و كم كردن حجم آرایه ها، شیوه تازه ای را به نام خود ثبت كرد.
هر چند تعداد آثاری كه در میان تابلوهای نمایشگاه، تمایل خالقان آنها به خلاصه گویی را نشان می داد اندك بود اما برخی از هنرمندان، آثار خود را با این شیوه ارائه كرده اند و با استفاده از رنگ های مكمل و كم كردن هرج و مرج رنگی تصویر، اثری یك دست تر در معرض دید مخاطبان قرار داده اند. نحوه به كارگیری رنگ های مختلف در آثار این نمایشگاه، میزان آشنایی خالقان آنها با این موضوع محوری در نقاشی ایرانی را نشان می دهد. چند تابلویی كه در سرسرای اصلی موزه از شاهنامه شاه طهماسب به نمایش گذاشته شده، سرشار است از رنگ های نیلی و لاجوردی و ترنجی كه حتی نام آنها از طبیعت گرفته شده اما در برخی از آثار دوسالانه، هیجان زدگی نقاشان در استفاده از رنگ ها و به كاربردن چندین مایه مختلف از یك رنگ دیده می شود. یا اینكه استفاده از رنگ های مختلف نه تنها از شكل گرفتن یك تم رنگی غالب جلوگیری می كند بلكه رنگ هایی كه در كنار هم نشسته اند، تأثیر یكدیگر را نیز خنثی می كنند یا مجال آشكار شدن موضوع اصلی را می گیرند.
در میان آثار راه یافته به این دوره از دوسالانه نگارگری چند اثر انگشت شمار نیز وجود دارند كه تلاش خالقان آنها برای تلفیق هنر مدرن و هنر نگارگری را نشان می دهند. تابلوهایی كه در آنها شیوه رنگ گذاری مدرنیستی با قلم مو زمینه اثر را ساخته است و بر روی آنها چهره ای با قلم گیری نقاشی ایرانی دیده می شود. این شیوه را چند هنرمند به كار گرفته اند كه شاید برای بیرون آمدن آن از سردرگمی بین نقاشی ایرانی و نقاشی مدرن غربی نیاز به تجربه اندوزی بیشتر داشته باشد.

بهروز دشتی