قدرت طلبی بدون توجه به منافع ملی

انتقاد از دولت نوری مالکی نخست وزیر عراق در آمریکا روز به روز افزایش می یابد و آن چه بیش از هر چیز در انتقادات آمریکائیان شنیده می شود ادعای ناتوانی مالکی و دولتش در اداره عراق به دلیل گرایش های فرقه ای است. این انتقادات که با تغییرات و فشارهایی در داخل عراق همراه است، طی هفته های اخیر بحرانی را پیش روی دولت نوری مالکی قرار داده که به نظر بعضی از صاحب نظران می تواند منجر به سقوط این دولت شود.
پیشینه اختلاف در دولت مالکی به چند ماه قبل بر می گردد که گروه وابسته به مقتدی صدر ۶ وزیر خود را از کابینه مالکی کنار کشید. این اقدام پس از آن صورت گرفت که مالکی با تعیین جدول زمانی برای خروج نیروهای آمریکایی از عراق مخالفت کرد و بدین ترتیب وزرای منسوب به گروه صدر از کابینه خارج شدند و پس از آن هم این گروه از شرکت در پارلمان عراق خودداری کردند.
پس از آن در تیرماه گذشته با انتشار اظهار نظری از مالکی درباره سپاه مهدی (نیروهای گروه مقتدی صدر) روابط مالکی و آن گروه به شدت وخیم شد.
مالکی از سپاه مهدی خواسته بود تا با عوامل این گروه که بنا به ادعای آمریکایی ها به سربازان این کشور حمله می کنند، برخورد کند. در مقابل مقام های ارشد گروه صدر نیز به شدت از نوری مالکی انتقاد کردند. هادی شیبانی از روحانیون برجسته این گروه، مالکی را به همکاری با آمریکا متهم کرد و گفت که دولت مالکی سقوط خواهد کرد.
یکی دیگر از روحانیون طرفدار مقتدی صدر هم با صدور بیانیه ای از عملکرد مالکی انتقاد کرد. ضمن این که طرفداران این گروه در بغداد در اعتراض به سخنان نوری مالکی راه پیمایی کردند. پس از چندی مقتدی صدر هم مستقیما وارد میدان شد و نخست وزیر عراق را ابزار دست آمریکایی ها خواند و گفت: دولت وی دوام نخواهد آورد. احتمالا خود آمریکایی ها وقتی بفهمند که وی ناموفق بوده، عوضش می کنند.
صدر این سخنان را در مصاحبه با روزنامه انگلیسی ایندیپندنت عنوان کرد وادامه داد: دولت مالکی با بخش های مهمی از مردم عراق همکاری نمی کند واین موضوع پایان کارش را رقم خواهد زد.
اوایل مرداد ماه دولت مالکی دو ضربه دیگر در داخل خورد. ابتدا شش وزیر وابسته به «جبهه وفاق» که بزرگترین گروه سیاسی سنی مذهب در عراق است، خروج خود از کابینه را اعلا م کردند. جبهه وفاق که در انتخابات پارلمانی دو سال قبل عراق حدود ۱۵ درصد آرا و ۴۴ کرسی از ۲۷۵ کرسی مجلس عراق را به دست آورد، یکی از ارکان دولت ائتلا فی عراق به شمار می آمد. یک هفته پس ازآن پنج وزیر دیگر نیز جلسات کابینه را بایکوت کرده و بحران سیاسی را عمیق تر کردند.
وزرای یادشده نیروهای منتسب به ایاد علا وی نخست وزیر سابق عراق بودند و آنها هم ادعا داشتند که به دلیل ناکارآمدی دولت در پایان بخشی به فرقه گرایی در عراق، چنین تصمیمی گرفته اند. به این ترتیب دولت وحدت ملی مالکی مجبور شد که در غیاب کامل اعضای سنی به کار خود ادامه دهد. خروج ۱۷ وزیر - یعنی تقریبا نیمی از کابینه - که مشارکت خود را در دولت ائتلا فی یا معلق کرده یا به کلی استعفا داده بودند، جلوه بیرونی اختلا فاتی بود که به نظر می رسید در طول ماه های حکومت مالکی همواره وجود داشت.
پس از این تحولا ت، مالکی از رهبران فراکسیون های اصلی مجلس عراق- که در این روزها در تعطیلا ت تابستانی بود- خواست تا در اجلا سی که به منظور رفع بحران برگزار می شد، شرکت کنند تا با مذاکرات چند جانبه و گفت وگوهای رودررو، اختلا فات پیش آمده را حل کنند. مسعود بارزانی رئیس منطقه کردستان عراق هم به بغداد رفت تا مذاکراتی را با رهبران دیگر گروه ها صورت دهد و زمینه ائتلا ف دوباره را فراهم سازد. گروه های کرد در طول بحران در کنار مالکی مانده و در دولت مشارکت داشتند.
آخر مرداد ماه، جورج دبلیوبوش در سخنانی به طرفداران عقب نشینی نیروهای آمریکایی از عراق هشدار داد که این عمل ممکن است موجب شود در عراق همان وضعیتی پیش بیاید که در ویتنام بعد از خروج نیروهای آمریکایی پیش آمد. به تعبیر بوش، هزینه آن عقب نشینی تاریخی را «میلیونها شهروند بی گناه» پرداختند. رئیس جمهور آمریکا گفت: جنگ ویتنام به آمریکا آموخته که در برابر عراق صبر و حوصله داشته باشد! این سخنان بوش در زمانی گفته می شد که صاحب نظران عقیده داشتند روابط او با نخست وزیر عراق، نوری مالکی تیره شده است.
بوش در سخنان خود با موضع گیری دوپهلو درباره نوری مالکی گفت: او مرد خوبی است با وظایفی سخت و عملکرد دولت مالکی او را ناامید کرده است. بوش همچنین گفت اگر دولت مالکی به خواسته های مردمش پاسخ ندهد، مردم به ناچار دولت را تغییر خواهند داد.
این اظهارات جورج دبلیوبوش بعد از آن صورت گرفت که رایان کراکر سفیر آمریکا در بغداد، وضعیت پیشرفت سیاسی در عراق را بسیار ناامیدکننده خوانده بود و کارل لوین، سناتور دموکرات آمریکا که ریاست کمیته نیروهای مسلح سنای این کشور را نیز به عهده دارد، مصرانه به مجلس عراق توصیه کرد که دولت نوری مالکی را بر کنار کنند و دولتی را جایگزین آن کنند که کمتر فرقه ای عمل کند!
تا پیش از آن به نظر می رسید در مقابل موج انتقادات سناتورهای دموکرات آمریکا علیه مالکی، بوش به عنوان مدافع دولت عراق ظاهر می شود اما سخنان تازه بوش نشان داد که او نیز با سناتورها هم عقیده شده یا حداقل برای ادامه مواضع سابق خود تردید دارد. شاید بوش در واقع موافق نظر سناتورهای حزب رقیبش برای کناره گیری مالکی از صحنه قدرت عراق نباشد اما بحران دولت عراق به جایی رسیده که بوش هم سرخورده شده است! موضوعی که در تغییر دولت عراق وجود دارد، این است که به نظر بسیاری جایگزین مناسبی برای مالکی وجود ندارد که قدرت جذب حمایت گروه های مختلف مذهبی و سیاسی در عراق و پایان بخشیدن به منازعات فرقه ای در این کشور را داشته باشد.
تغییرات در کابینه عراق به این معنی است که دو گروه اصلی کرد عراق به رهبری جلا ل طالبانی و مسعود بارزانی در کنار دو گروه اصلی شیعیان یعنی حزب الدعوه به رهبری مالکی و مجلس اعلا ی عراق به رهبری عبدالعزیز حکیم از دولت حمایت می کنند اما ائتلا ف گروه های سنی، حزب العراقیه و گروه مقتدی صدر حمایت خود از دولت مالکی را قطع کرده اند. کردها و شیعیان عراق مجموعا اکثریت کرسی های مجلس عراق را در اختیار دارند و این به معنای آن است که بدون نظر موافق آنها امکان کنار گذاشتن مالکی وجود ندارد اما به نظر می رسد بدون همکاری گروه های دیگر، این گروه های پرقدرت در ایجاد ثبات لا زم در عراق با مشکلا ت بسیاری روبه رو هستند.
نوری مالکی در مقابل اظهارات مقامات آمریکایی و بالا خص گفته های بوش، این اظهارات را غیر مسوولا نه و بی ادبانه خواند. همزمان روزنامه نیویورک تایمز هم نوشت: معرفی رئیس دولت عراق به عنوان عامل ناکامی های چشمگیر سیاست های آمریکا در عراق به جای معرفی کردن رئیس جمهور آمریکا، یک سیاست خودخواهانه و منفعت طلبانه از طرف واشنگتن است.
این روزنامه آمریکایی با اشاره به گزارش جدیدی از سازمان های اطلا عاتی آمریکا در مورد عراق که در آن ادعا شده دولت نوری مالکی توانایی حکومت کردن در عراق را ندارد و ظرف شش ماه تا یک سال آینده مجبور به کناره گیری کامل خواهد شد، نوشت: پی بردن به چگونگی پایان دادن به بزرگترین شکست سیاسی خارجی آمریکا از زمان جنگ ویتنام نه منطقی است و نه سازنده. مشکل کوته فکری و عدم کفایت مالکی نیست. وی محصول سیستمی است که واشنگتن ایجاد کرده است.
در ادامه این تحلیل، آمده بود: در حالی که القاعده در عراق حضور دارد، واشنگتن و بغداد اغلب دچار سو»تفاهم می شوند. در استان الا نبار، ارتش آمریکا با در خدمت گرفتن سنی های محلی عراق در جنگ علیه تشکیلا ت القاعده دستاوردهایی را به نام خود ثبت کرده است اما دولت مالکی ترجیح می دهد به تقویت قدرت سیاسی شیعیان و بهره گیری از منابع غنی نفت در جنوب غربی عراق تمرکز کند.
از سوی دیگر در پی اعلا م گزارش سازمان سیا در مورد دولت نوری مالکی، برخی از مقام های عراقی از جمله رئیس جمهور این کشور به این گزارش واکنش نشان داده و آن را دور از واقعیت دانستند. جلا ل طالبانی در این باره گفت: پیش بینی های آمریکا خلا ف واقع است و همه در آینده ای نزدیک شاهد خواهند بود که این دولت تقویت می شود و مشکلا ت فعلی را پشت سر خواهد گذاشت. من مطمئنم که این مساله محقق می شود زیرا در حال حاضر شیعیان و کردهای عراق ائتلا ف خوبی دارند.
یاسین مجید مشاور اطلا ع رسانی نخست وزیر عراق هم در این باره گفت: چنین گزارش هایی به نفع روند سیاسی عراق نیست و تنها دیدگاه های شخصی مقام های آمریکایی را بیان می کند. دولت نوری مالکی به انتشار چنین گزارش هایی توجه نمی کند و همچون گذشته به روند اصلاحات سیاسی در عراق ادامه می دهد. دیدگاه داخلی نسبت به اصلاحات سیاسی، امنیتی و اقتصادی در عراق با دیدگاه کسی که از خارج عراق به این اصلاحات نگاه می کند، تفاوت های اساسی دارد.
باسم شریف از نمایندگان مجلس عراق هم با صراحت اعلام کرد که چنین گزارش هایی با هدف توجیه شکست آمریکا در عراق تهیه و منتشر شده است. در گزارش سازمان سیا علاوه بر موارد ذکر شده، ادعا شد نیروهای عراقی بدون حمایت نظامیان آمریکایی قادر به انجام کاری نیستند و عقب نشینی نیروهای آمریکایی از عراق اقدامی منطقی نیست.
در حالی که در روزهای اخیر به نظر می رسد فعالیت ایاد علاوی برای شکست دولت فعلی عراق بیشتر شده تا وی بتواند بر کرسی نخست وزیری عراق بنشیند، رایزنی و نشست ها برای آشتی میان گروه ها و فرقه های مذهبی در عراق بیشتر شده است. پنجشنبه گذشته اولین نشست آشتی گروه های سنی و شیعه عراق با حضور نمایندگان دو طرف و محمد طنطاوی شیخ الازهر در قاهره برگزار شد. در این نشست سید محمد حکیم، ابورغیف، فاتح الجاتح به نمایندگی از طرف شیعیان عراق و احمد الکبیسی، عبد اللطیف حمیم و عبد الملک السعدی به نمایندگی از طرف سنی های این کشور حضور داشتند که به نظر می رسد نشست مهم و تاثیر گذاری بوده است. شیخ الازهر هدف از برگزاری این نشست را دعوت از دو طرف برای برقراری صلح و آرامش در عراق و حمایت از منافع مردم این کشور و دولت منتخب اعلام کرد و گفت: چنانچه شرایط امنیتی عراق بهبود یابد به منظور ادامه این گفت وگوها به عراق سفر خواهد کرد.
برگزاری چنین نشست هایی خواست آیت الله سیستانی رهبر مذهبی شیعیان عراق - که از حضور مستقیم درصحنه سیاست پرهیز دارد - نیز هست. جمعه گذشته احمد الصافی نماینده آیت الله سیستانی و خطیب جمعه کربلا راه حل مشکلات سیاسی عراق را انجام مذاکرات شفاف به همراه حسن نیت احزاب عراقی دانست.
وی گفت: تا زمانی که احزاب عراقی با حسن نیت پای میز مذاکرات ننشینند و ضمن در نظر گرفتن منافع مردم برای ایجاد راه حل میانه انعطاف پذیری نشان ندهند، مشکلات سیاسی عراق حل و فصل نخواهد شد.
نگاهی به روند طی شده نشان می دهد که سخن این خطیب عراقی علاوه بر صحت، دقیق است و مهمترین موضوع در شکاف ایجاد شده در میان فرقه ها و نمایندگان سیاسی آنها از همین موضوعات ریشه می گیرد. توجه به این نکته که گروهی مثل حامیان مقتدی صدر همان کاری را می کند که دموکرات های آمریکا می خواهند و همان پیش بینی را دارد که سازمان سیا ساخته، باید مدنظر قرار گیرد. ضمن اینکه قدرت طلبی ایاد علاوی در اقدامات انجام گرفته توسط وی مشخص است و کمتر گروه پرطرفدار عراقی به توانایی و شایستگی او در ائتلاف و رفع کدورت فرقه های مذهبی و سیاسی معتقد است، با این حال اقدامات وی با همراهی بعضی گروه ها تقویت می شود.
طی روزهای گذشته مقامات ائتلاف العراقیه نیز اعلام کردند که وزیران وابسته به این حزب به طور رسمی و کامل از دولت عراق کناره گیری کرده اند که البته در کنار این خبر، اخباری مبنی بر مخالفت دو وزیر عضو این ائتلاف با خروج از دولت منتشر شده است. ضمن اینکه خبرگزاری BBC هم گزارش داد که یک گروه لابی نزدیک به حزب جمهوری خواه آمریکا نمایندگی علاوی را برای جلب حمایت سیاستمداران واشنگتن از وی را بر عهده گرفته است. پیشتر نسخه ای از قرارداد علاوی با گروه لا بی «بی .جی.آر» به رسانه های آمریکایی درز کرده بود که براساس آن، ایاد علا وی حدود ۳۰۰ هزار دلار به این گروه پرداخت خواهد کرد تا بتواند به قدرت برسد.
این اقدام چیز عجیبی نیست. بعضی از احزاب و گروه های سیاسی عراقی در آمریکا به گروه های لابی روی آورده اند تا نظر موافق سیاستمداران آمریکایی را نسبت به خود جلب کرده و از منافع حزب خود در واشنگتن دفاع کنند، بدون آنکه به این نکته توجه کنند که چنین اقداماتی امکان دادن به مقامات و گروه های آمریکایی - صهیونیستی برای اعمال نفوذ بیشتر در عراق و مشارکت دادن هر چه بیشتر آنها در صحنه سیاست عراق است که مطمئنا به اختلافات فرقه ای بیشتر خواهند انجامید.
در ادامه رایزنی ها رهبران احزاب سیاسی عراق توانستند به توافقات جدیدی دست پیدا کنند، به طوری که یکشنبه گذشته جلال طالبانی رئیس جمهور عراق، مسعود بارزانی رئیس جمهور منطقه کردستان عراق، طارق هاشمی و عادل عبد المهدی معاونان سنی و شیعه رئیس جمهور عراق در کنار نوری مالکی نخست وزیر در تلویزیون عراق ظاهر شدند. این اقدام پس از آن صورت گرفت که این پنج سیاستمدار عراقی درباره برگزاری انتخابات محلی و رفع بعضی ممنوعیت های اداری مذاکراتی داشته و به پیشرفت هایی دست یافتند. علی رغم این موضوع سناتورهای آمریکایی و بعضی مقامات غربی به انتقاد از دولت مالکی ادامه دادند و در مقابل آنها مالکی هم از سیاستمداران آمریکایی به دلیل دخالت در امور داخلی عراق انتقاد کرد. مالکی در اظهاراتش از دو سناتور آمریکایی هیلاری کلینتون و کارین لوین نام برد و گفت: این سیاستمداران آمریکایی به گونه ای رفتار می کنند که گویی عراق ملک آنها است. این افراد باید سر عقل بیایند. هیلاری کلینتون و کارل لوین افراد دموکراتی هستند و باید به دموکراسی احترام بگذارند. این افراد در زندگی سیاسی خود شاهد اختلاف نظر هایی که ما در عراق تجربه کرده ایم نبودند و چیزی دراین باره نمی دانند.
از آن سو کاخ سفید از توافق رهبران ارشد شیعه، سنی و کرد عراق برای حل اختلافاتشان به عنوان نشانه ای از پیشرفت سیاسی در عراق یاد کرد و در بیانیه ای اعلام کرد: ما به رهبران عراقی در مورد حصول این توافق تبریک می گوییم. رئیس جمهور آمریکا نیز از تمایل این رهبران عراقی برای توسعه یک شراکت استراتژیک باآمریکا استقبال کرده است.
این رویکردها در آمریکا به وضوح ثابت کننده این موضوع است که وضعیت عراق برای سیاستمداران آمریکایی به ابزاری برای کسب محبوبیت در افکار عمومی تبدیل شده و با توجه به نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری استفاده بیشتری از این ابزار می شود. شاید بتوان ادعا کرد که حمایت کاخ سفید و جورج بوش از توافقات سیاسی و فرقه ای در عراق هم به دلیل نیاز وی به ثبات در عراق برای کاهش انتقادات از جنگ عراق و ناتوانی آمریکا در ایجاد امنیت در آن کشور و به قتل رسیدن سربازان آمریکایی است. این موضوع تبدیل به برگ برنده ای شده که می تواند سرنوشت انتخابات سال آینده آمریکا را رقم بزند و موجب شکست یا پیروزی جمهوری خواهان درآن انتخابات باشد. براساس چنین دیدگاهی است که دولت مالکی مورد حب و بغض دو جناح حاکم در آمریکا قرار می گیرد.
توجه به این نکته می تواند گروه های عراقی را اولا به ائتلاف بیشتر و ثانیا به توجه جدی تر به داخل عراق و منافع ملی این کشور جلب کند. گروه های مختلف عراقی این روزها در حال تمرین دموکراسی هستند و این تمرین جز با صرف نظر کردن از بعضی خواسته های قدرت طلبانه به نتیجه مطلوب نمی رسد.

نویسنده : حسین رهنورد

منبع : روزنامه مردم سالاری