بازار قدیمی زنجان

یکی دیگر از آثار تاریخی استان زنجان، مجموعه تاریخی بازار زنجان است که از ‌نظرغنای اقتصادی، فرهنگی و مذهبی، یکی از جالب ترین مجموعه های تاریخی - ‌ تجاری ایرانبه شمار می رود. ‌بازار زنجان در قلب بافت قدیمی شهر و در راستای ‌راه های ورودی آن قرارگرفته است و از دو قسمت بازار بالا و بازار پایین تشکیل می شود. نخستین مستشرقی که بازار زنجان را در سفرنامه خود توصیف کرده، "پرنس آلکسیس سولتیکف" روسی می‌باشد که در سال ۱۲۱۶ هجری قمری از بازار زنجان دیدار ‌کرده است. ‌به استناد بررسی سبک معماری و متن های تاریخی موجود، به نظر می‌رسد که بازار زنجان در حدود سال ۱۲۰۵ هجری قمری، در دوره حکومت آغامحمدخان ‌قاجار ساخته شده ودر زمان فتحعلی شاه، در سال۱۲۱۳ هجری قمری کامل شده است. به ‌ مرور زمان کاروانسراها، گرمابه ها، مسجدها و راسته ها دراطراف آن شکل گرفته اند؛ به طوری که درسال۱۳۲۴ ، همزمان با سلطنت محمدعلی شاه قاجار، به مجموعه ‌کاملی تبدیل شد.
‌در قسمت پایین بازار، علاوه بر دادوستد تولیدات ‌محلی، از طریق دوباب کاروانسرا، محصولات روستاها و قصبه های اطراف زنجان نیز ‌به فروش می رسد. کما اینکه پیش از توسعه راه ها و ورود خودروهای سبک و سنگین ‌‌ موتوری، تا سال های اخیر نیز بازاری زنده و فعال بود اما امروزه ‌این بازار به ‌انبار کالاهای وارداتـی تـبـدیـل شده است. از کاروانسراهای این بازار، سرای ملک و ‌سرای گلشن را می‌توان نام برد که هر دو در سال ۱۳۴۵هجری قمری باز سازی و ‌مرمت گردیده اند. در این مجموعه، دو مسجد به نام های آقاشیخ فیاض و میرزایی و ‌همچنین دو گرمابه به نام های بلوری و معینی احداث گردیده است. ‌قسمت بالای بازار، از مجموعه بازار های قیصریه،بزاز ها، امامزاده عبدالعلی بیگ تشکیل شده است. این بازار که از نظر تولید ‌و عرضه کالا و خدمات جنبی و وابسته بسیار متنوع است و مهمترین مرکز اقتصادی ‌و تجاری شهر محسوب می شود، به هشت راسته زرگرها، بزاز ها، کفاش ها، سراج ها، ‌کلاه دوزها، صندوق سازها، رنگرز ها، میوه فروش ها و جگرپزها تقسیم شده است.
‌این تقسیم بندی و انسجام معقول و منطقی، از نظر حفظ حقوق صنفی و کنترل قیمت ‌کالاهای عرضه شده حائز اهمیت است و افکار بلند طراحان و بانیان آن را نشان می‌دهد. ‌در این مجموعه نیزپنج مسجد به نام های چهل ستون، آقاسیدفتح الله، جامع، ‌حجت الا سلام و ملار جای گرفته است. ‌این مجموعه بازار با ۵۶ راه ورودی اصلی ‌و فرعی (کوچه) به شبکه ارتباطی کل شهر راه دارد. این مجموعه ۹۴۰ ‌باب مغازه ‌دارد و پایگاه فعالیت دهها نوع شغل، اعم از تولیدی و خدماتی است.
‌بازار زنجان، از نظر فعالیت اقتصادی، واحد بسیار پیچیده ای است که با دارا بودن ‌انواع تجارتخانه ها و افزایش مداوم سرمایه، به عنوان یک مرکزعمده تجاری، ‌پیوسته در حال تکامل و گسترش است. توسعه اقتصادی روزافزون این بازار، کاربری ‌واحدهای مسکونی پیرامون آن را به واحد های تجاری تغییر داده است که در صورت ‌عدم ساماندهی که ادامه آن به ارزشهای تاریخی، فیزیکی و کالبدی این بازار، آسیب‌های جبران ناپذیری وارد خواهد ساخت. ‌مجموعه بازار زنجان، در زمینی به مساحت ‌۱۵ ‌هکتار احداث شده است که ۵ هکتار آن به فعالیت اقتصادی،۷ هکتار آن برای ‌سکونت، یک هکتار آن جهت اماکن عام المنفعه و۲هکتار دیگر آن برای شبکه ارتباطی ‌اختصاص یافته است.
این مجموعه، از قدیم الایام، محل مناسبی برای برخورد آرا ‌و افکار اجتماعی بوده و از نظر حفظ آداب و سنن ملی و مذهبی، نقش تعیین کننده ‌ای را ایفا کرده است. از آنجا که شهر زنجان تابستان های گرم، زمستان های سرد و ‌پربرف و بهار و پاییزی ناآرام دارد، کالبد و پوشش سقفی بازار طوری طراحی ‌گردیده است که در داخل آن، تغییرات هوای بیرون احساس نمی شود. مجموعه بازار ‌زنجان به عنوان یک کانون مهم تجاری، تاریخی، فرهنگی و با توجهبه ویژگی های ‌معماری و هنری آن، پیوسته مورد توجه بازدیدکنندگان از این شهر است. ‌این ‌بازار به علت ارزش های فرهنگی وقدمت تاریخی آن به شماره۱/۴۴، در فهرست آثار ‌تاریخی ایران به ثبت رسیده است و به همین لحاظ، ضوابط اختصاصی حفاظتی در آن ‌برقرار شده است. ‌

منبع : روزنامه آفتاب یزد