قیمت‌ها و یارانه‌ها

۱) مسائل و پدیده‌های اقتصادی جزو پیچیده‌ترین و مشکل‌ترین مقوله‌ها هستند.
درست است که تحقیقا هر کسی در امور اقتصادی خود را صاحب‌نظر می‌داند یا حداقل به خود اجازه می‌دهد در مقولات آن بحث کند؛ در حالی که در امور دیگری مثل پزشکی یا هواپیمایی در صورتی که متخصص نباشد وارد بحث نمی‌شود، لیکن همه توجه داریم صرف ورود به مباحث اقتصادی، به معنی ادراک درست از آنها نیست ، اما متاسفانه این پدیده شایع است و شما در دشت و بیابان و کوه و گلستان و شهر و روستا فراوان می‌بینید کسانی را در امور اقتصادی مداخله کرده، اظهار نظر نموده راهکار نشان می‌دهند، در حالی که این عمل به لحاظ کارشناسی مورد تایید نیست این نکته باید ما را به این مهم رهنمون شود که پدیده‌های پیچیده اقتصادی را مکانیکی و مهندسی بررسی نکنیم بلکه با لحاظ حداقل‌هایی که برای ادراک چگونگی کارکرد آنها لازم است با رهیافتی سیستمی و به مثابه یک ارگانیسم به جوانب مختلف مباحث اقتصادی بپردازیم تا بتوانیم درست سیاستگذاری کنیم و به اهداف مد نظر در افق اقتصاد ملی دست یابیم.
این نکته‌ای ظریف و حیاتی است و بدیهی است هر قدر موضوعی پیچیده‌تر باشد باید از دقت بیشتری هم برخوردار شود بنابراین باید از توده‌ای کردن بحث یارانه‌ها اجتناب کرد.
۲) یارانه‌ها در اقتصاد ایران از پیچیده‌ترین پدیده‌ها هستند به نحوی که از تعاریف مربوط به یارانه تا میزان واقعی آن و تا نوع کالاها و خدماتی که مشمول یارانه است و تا مجموعه طبقات و اقشاری که از یارانه استفاده می‌کنند و تا میزان کارایی و اندازه عدالت‌جویی آنها و حتی تا حد ضرورت پرداخت آنها حرف و حدیث وجود دارد؛ این که اصولا دولت چقدر یارانه می‌دهد و چقدر آن یارانه، تولیدی و چقدر آن یارانه، مصرفی است و چه میزان آن در بودجه وجود دارد و چه میزان آن ارزان‌فروشی است و در بودجه وجود ندارد و این که برای آن میزان یارانه‌ای که وجود دارد تفاوت در نوع مصرف‌کننده وجود دارد (مثلا از یارانه نان همه مردم و بخصوص مستمندان و کم‌درآمدها استفاده می‌کنند اما از یارانه دارو فقط بیماران بهره‌مند می‌شوند)‌ و این که کالاهای یارانه‌ای متاثر از میزان موجودی آنها مشمول استفاده مقید یا آزاد هستند (مثل روغن نباتی که مصرف آن سهمیه‌ای است و با کوپن صورت می‌گیرد ولی نان به هر میزان که تقاضا شد واگذار می‌گردد)‌.
ملاحظه می‌شود مساله یارانه‌ها با این که بسیار مهم و خطیر است در عین حال از زیر و بم بسیاری هم برخوردار است. به عبارت دیگر در عین حالی که وضع موجود آن قابل دفاع نیست لیکن طراحی وضعیت دیگری از آن به نحوی که شرایط را حتی کمی بهتر از وضع موجود کند هم چندان ساده نیست. بخصوص باید توجه داشت یارانه‌ها در کالاها و خدماتی است که تحقیقا نزدیک به اتفاق مردم با آنها مواجه بوده و به مصرف و استفاده از آنها مبادرت می‌کنند.
این طیف گسترده و متنوع از مباحث و وجوه مربوط به یارانه‌ها هم ایجاب می‌کند که تصمیم‌گیری درباره یارانه‌ها اقتصادی بماند، بدین معنی که مجموعه منافع ناشی از آن برای اقتصاد ایران از هزینه‌های مترتب بر آن بیشتر باشد.
۳) در مجموعه کالاها و خدماتی که در نوع مباحث مربوط به یارانه‌ها داخل می‌شوند، می‌توان به یک طبقه‌بندی اقدام کرد و آن هم طبقه‌بندی یارانه مربوط به کالاها و خدمات اساسی و بانکی در مقابل ارزان‌فروشی کالاها و خدمات مربوط به انرژی و سوخت است.
همه‌ساله در قوانین بودجه کل کشور مبالغی به عنوان یارانه برای کالاهای اساسی و همچنین یارانه سود بانکی در نظر گرفته می‌شود که برای سال ۱۳۸۷ رقم آن حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان است و بجز این مبلغ، رقم دیگری به عنوان یارانه از بودجه عمومی دولت اختصاص نمی‌یابد.
به عبارت دیگر ما به طور واقعی از بودجه عمومی بابت مقوله‌ای به عنوان انرژی یارانه در نظر نمی‌گیریم، به نحوی که جنبه عملیاتی به خود بگیرد، بلکه به نوعی ارزان‌فروشی قائل هستیم و بخشی از این ارزان فروشی را صرفا در قالب یک اقدام حسابداری و نه یک روش عملگرایانه ثبت می‌کنیم و به اصطلاح حساب آن را نگه می‌داریم.
این بیان به معنای آن است که به عنوان مثال اگر تصمیم بر آن باشد که یارانه کود شیمیایی بین کشاورزان توزیع شود یا یارانه شیرخشک بین بچه‌های خردسال تقسیم شود لااقل مبلغی به همین عنوان در بودجه دولت مصوب شده که او بتواند به وسیله آن مبلغ اقدام کند (فعلا به عوارض و پیامدهای مثبت و منفی آن کاری نداریم)‌ لیکن درباره انرژی چنین نیست یعنی پولی وجود ندارد که توزیع شود، بلکه مقدمتا باید قیمت برق و فرآورده‌های نفتی را افزایش داد و آن گاه مبالغ ناشی از افزایش قیمت‌ها را پس از اخذ کردن از مصرف‌کنندگان، به شیوه‌ای بین مردم توزیع کرد و این به معنای آن است که ابتدا باید پدیده بسیار مهم افزایش قیمت‌ها را اجرایی و سپس پول حاصل از ارزان نفروختن را توزیع کرد.
اگر به این تفاوت ظریف در یارانه‌ها دقت نشود، خسارتی به عظمت همه اقتصاد را تحمل خواهیم کرد. نگاه مکانیکی به اقتصاد این پدیده را تجویز می‌کند ولی نگرش ارگانیکی به اقتصاد، راهکارهای سنجیده‌تری توصیه می‌کند.

منبع : روزنامه جام‌جم