انتظاربرای تولدسی خواننده یا سی شجریان؟

«بیش از هزار نفر از طریق پست ثبت نام كرده اند، حداقل ۷۰۰ نفر فاكس فرستاده اند، حدوداً همین تعداد هم برای ما فرم ثبت نام را mail ـ e كرده اند، برای ثبت نام كنندگان هیچ هزینه ای هم نداشت و این ویژگی این كلاس ها بود، حالا دیگر خودتان حساب كنید كه حدوداً چند نفر ثبت نام كردند، فكر كنم نزدیك به ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر می شوند. قرار است از بین این تعداد، حدوداً ۱۵۰ نفر برای شركت در مستر كلاس توسط گروهی كه خود استاد تعیین كرده اند، انتخاب شوند و بعد از چند جلسه از میان آنها ۳۰-۲۰ نفر برای كلاس اصلی برگزیده شوند. این افراد براساس قابلیت صدا برای آواز ایرانی و دانستن ردیف و ویژگی های دیگر انتخاب می شوند و در دوره ای شركت می كنند كه معلوم نیست چقدر طول می كشد، یك سال، دو سال، حتی پنج سال، یعنی تا زمانی كه استاد خودشان بگویند، خب، من دیگر با اینها كاری ندارم. البته این مسأله را هم بگویم كه با آن ۱۵۰ نفر بحث آموزش را شروع نمی كنند، بلكه مقدماتی را شروع می كنند كه بیشتر جنبه محك زدن هنرجویان را دارد. هنوز تاریخ دقیق آغاز كلاس معلوم نیست، اما مراحل انتخاب گروه اول تا یك ماه دیگر شروع می شود و بعد از آن، اصل ورك شاپ با همان گروه ۳۰ نفره شروع می شود. قرار است كه به روش قدیم آوازخوانی با هنرجویان كار شود، یعنی سینه به سینه یا همان سیستمی كه استادان قدیم به كار می بستند. كلاس ها هم در مجموعه فرهنگی هنری آسمان كه یكی از مجموعه های فرهنگستان هنر است تشكیل می شود. ما در آنجا سالنی داریم به نام سالن قطب الدین شیرازی كه اصلاً مخصوص ورك شاپ های تخصصی است.» این حرف ها را بهزاد مرتضوی در روابط عمومی فرهنگستان هنر می زند، در مورد خبری كه در آخرین روزهای مهرماه امسال روی اغلب سایت ها و خبرگزاری ها قرار گرفت.
قضیه اینطور شروع می شود كه در مجموعه فرهنگی هنری آسمان فرهنگستان هنر تصمیم گرفته می شود كه یكسری برنامه های آموزشی تخصصی را در حوزه های مختلف هنری آغاز كند. پس جلساتی با هنرمندان مختلف برگزار می شود، هم موسیقیدانان، هم سینماگران و ... برخی از این جلسات هم با شجریان تشكیل می شود و تصمیم گرفته می شود برنامه جلسات را به صورت مدون در آورند و كلاس «آواز ایرانی» تشكیل دهند. كلیات برگزاری كلاس ها به فرهنگستان هنر سپرده می شود و جزئیات آن به «حمید رضا نوربخش» شاگرد استاد شجریان. قرار می شود كه نوربخش به اتفاق گروهی كه از معتمدین شجریان هستند در برگزاری این برنامه همكاری كنند. حالا این روزها، حداقل دو ماه از فراخوان عمومی می گذرد و ثبت نام هنرجویان در این مستر كلاس هم به پایان رسیده و «مظفر شفیعی»، «علی جهاندار»، «محسن كرامتی» و «حمیدرضا نوربخش» همچنان مشغول داوری هستند تا بتوانند ۱۵۰ نفر را راهی كلاس استاد كنند، اگر چه بسیاری از هنرجویانی كه از این كلاس رد می شوند به شاگردی داوران مستر كلاس در می آیند. گذراندن دوره های اولیه آواز در یكی از آموزشگاه های معتبر و اخذ مدرك قبولی در آزمون تست عملی از شروط ثبت نام این كارگاه اعلام شده است.
فرهنگستان هنر كه تا به حال آنچنان فعالیت چشمگیری در زمینه موسیقی نداشته است و در طول سال های تأسیس بخش موسیقی این مجموعه، گرهی از گره های بی شمار موسیقی باز نكرده، حالا ظاهراً تصمیم گرفته تا در یك كار جمعی كه سال ها مشتاقان آواز انتظار آن را می كشیدند، مشاركت و حتی اقدام به برگزاری آن كند، اگرچه بنیاد رودكی هم در برگزاری این مستر كلاس همكاری می كند.
برگزاری كلاس آواز ایرانی استاد شجریان بی شك اتفاق خوبی است برای موسیقی ایران و از جهات مختلف مفید خواهد بود. فایده هایی كه شاید همیشه و همیشه در طول این سال ها درباره نبود و كمبود آنها در موسیقی ایرانی صحبت ها شده، اما جای این سؤال باقی است كه چرا هنرجویانی كه می خواهند در این كلاس ها شركت كنند باید از میان دانش آموختگان آموزشگاه های موسیقی باشند؟ آن هم آموزشگاه هایی كه این روزها در گوشه و كنار هر خیابان و محله ای دائر شده اند و با تبلیغاتی مثل فراگیری آواز ایرانی در ۱۰ جلسه و «آموزش پیانو در ۱۵ جلسه» كار و كاسبی شان را گرم كرده اند.
آموزش موسیقی در ایران معضلی همگانی است كه دهه ها پیاپی به موسیقی كشورمان خسارت وارد كرده است، بدنه موسیقی همیشه از دست مدعیان معلمی (بدون صلاحیت و دانش و اخلاق حرفه ای) ضربه خورده و استعدادهای در خور توجهی را تباه كرده است. بیشتر این استعدادها در اثر تعلیم غلط نابود شده اند و عده اندكی كه توانسته اند در هنر به جایی برسند، مجبور شده اند راه رفته را دوباره برگردند و با تحمل زحمت و وقت زیاد و انرژی فراوان، روش صحیح را بیاموزند. شاید همین وضع نابسامان بود كه حدود ۴۰ سال پیش چند نفر از موسیقیدانان كشورمان را بر آن داشت تا نخستین شورای ارزشیابی هنری برای صلاحیت معلمان موسیقی و داوطلبان تأسیس كلاس های آموزشی را تشكیل بدهند. طبق گفته میلاد كیایی:(۱) كار این شورا در سال ۱۳۳۸ با حضور زنده یاد «حسن رامرد»، «حسین دهلوی» و «مصطفی كمال پور تراب» آغاز شد و برای نخستین بار نظام معینی برای این كار درنظر گرفته شد.» هرج و مرج و آشفتگی حاكم بر كلاس های موسیقی در آن زمان كه صدای اعتراض استادان بزرگ را بلند كرده بود، موجب شد تا چند تن از موسیقیدانان به دنبال الگوهایی بگردند كه براساس آن بتوانند با اطمینان خاطر ضوابط محكمی را برای راه اندازی آموزش موسیقی و سنجش توانایی معلمان پیدا كنند و به اجرا بگذارند. درست است كه برای جلوگیری از هرج و مرج در آموزش باید متد و روش خاصی را پیشه كرد و به چارچوب آموزشی معینی توجه داشت، اما به شرطی كه این چارچوب چنان سخت نباشد كه همه محصولات آن دقیقاً به یك شكل متولد شوند. استادان گذشته ما با اینكه همه شان در فضای سنت موسیقایی عصر خودشان رشد كرده بودند، روش های متفاوتی را برای آموزش داشتند. بی شك روش آموزش استاد علی اكبر خان شهنازی با استاد موسی خان معروفی و نورعلی برومند متفاوت بود و باز متدی كه استاد صبا براساس آن آموزش می داد، روشی جداگانه بود یعنی همه این افراد شاگردان را تربیت می كردند با سلیقه ها و ذائقه های متفاوت كه این سلایق صرفاً در یك چارچوب خاص جا می شد.
استادانی هم بوده اند كه آن چنان علاقه ای به آموزش نداشته اند كه می توان از میان آن ها به حبیب سماعی، عبدالحسین شهنازی، سید حسن ظاهرزاده و ... اشاره كرد.
استاد شجریان كه برآمده از مكتب طاهرزاده و همچنین متأثر از این سبك است، تا به امروز بیشتر در مقام یكی از برجسته ترین آوازه خوانان موسیقی ایرانی در طول تاریخ موسیقی آوازی ایران شناخته شده است تا به عنوان یك معلم و شاگردانی كه تربیت كرده است نظیر حمیدرضا نوربخش، همایون شجریان، قاسم رفعتی، غلامرضا نیكویی و... اكثراً به شیوه ای كارهایشان رادنبال كرده اند و پیوسته سعی در تقلید صدای استاد داشته اند، اگر چه در این دوره تاریخی از موسیقی ایران نمی توان كسی را محكوم به تقلید صدای شجریان كرد، چرا كه همه در صدد خواندن شبیه به ایشان هستند.
مرحوم منوچهر همایون پور كه از آوازه خوانان قدیم موسیقی ایران بود می گفت:(۲) «صداهای موسیقی ایران تك بعدی شده است» هر جا می روی صدای شجریان را می شنوی و فكر نمی كنم خود استاد هم دلش بخواهد اوضاع این طوری باشد، حتی شاگردانی كه پیش من هم می آیند، دلشان می خواهد كه من به جای آموزش آواز به آنها، آموزش صدای شجریان را بدهم و این اوضاع شده كه حالا هیچ صدای دیگری را نمی شنویم. انگار اگر صدای دیگری بیاید خودمان هم خوشمان نمی آید، پس اگر تا این اندازه، یك دفعه موسیقی آوازی ایران دچار بحران می شود و كسانی كه صداهای خوبی هم دارند، به سمت موسیقی الكترونیك و صداهای كامپیوتری روی می آورند، جای تعجب ندارد، حداقل می خواهند كار جدیدی انجام داده باشند.»
حالا استاد، مجموعه ای را برای انتخاب و گزینش شاگردانش در نظر گرفته كه همگی آنها پیرو سبك سید حسن طاهرزاده اند، مجموعه ای كه علاقه به شنیدن و خواندن یك شیوه آوازی هستند. شاید بهتر بود كه از شاگردان آواز دیگر استادان و حتی خواننده های با صلاحیت این روز ها هم برای گزینش این كلاس انتخاب می شدند تا امید شنیدن و پرورش صداهای مختلف و نوی موسیقی آوازی را داشتیم. قطعاً استاد سعی در گرد هم آوردن گروهی از زبدگان آواز داشته اند تا بتوانند این فرصت را مغتنم شمرده و به بهترین شیوه آزمون را برگزار كنند وباز قطعاً معتمد بودن داوران شرط بوده است، اما به نظر می رسد كه تنوع صدایی فدای اعتماد و یكپارچگی گروه شده است. به هر حال شاید باید منتظر ماند و انتظار تولد شاگردانی چون مرحوم بسطامی، حسام الدین سراج و علیرضا افتخاری را با صداهای متفاوت كشید.

سمیه قاضی زاده
پانوشت ها
۱- مجله مقام موسیقایی - شماره ۳۸
۲- میزگرد آواز ایرانی در خبرگزاری مهر، در اردیبهشت ۸۵ با حضور استاد احمد ابراهیمی، مرحوم منوچهر همایون پور، علی جهاندار، علیرضا قربانی، علیرضا شاه حسینی و...

منبع : روزنامه ایران