وزیرخارجه‌ تهران‌نشین

چند سالی است که وزارت خارجه در کشورمان به حاشیه رانده شده و امور مهم در روابط خارجی ایران به نهادی به نام”شورای‌عالی امنیت ملی” سپرده شده است.
نهادی که همانگونه که از نام آن پیداست به مسائل امنیتی در کشور- داخلی و خارجی- می پردازد و بسیاری از کسانی که در جلسات آن شرکت می‌کنند، اعم از فرماندهان ارتش، سپاه، نیروی‌انتظامی و برخی مقامات کشوری و لشکری دیگر اساساً تخصصی در اموربین‌الملل ندارند و متاسفانه تا پیش از دبیر فعلی این شورا دو دبیر پیشین نه تنها دیپلمات نبودند بلکه در تمام زندگی‌شان به تنهایی یک مذاکره دیپلماتیک را از نزدیک هم ندیده و اداره نکرده بودند. اگرچه دبیر فعلی نیز که از وزارت خارجه کوچ کرده و به جمع پاستورنشینان اضافه شده است درعدم توانایی در مذاکرات دیپلماتیک گوی سبقت را از آنها نیز ربوده است، چرا که از مدیرتی رده پایین در وزارت‌خارجه به یکباره – یک شبه – شش پله صعود کرده و بر کرسی شورای عالی امنیت ملی ایران تکیه زده است.
فارغ از اینکه چه عاملی موجب شده است که مسوولان عالی رتبه ایران چنین سیاستی را اتخاذ کنند و مسائل مهم دیپلماتیک کشور را - که بهره گیری از کارشناسان خبره و کارکشته در وزارت‌خارجه را طلب می‌کند- از خیابان سی تیر به پاستور منتقل نمایند و اینکه آیا این سیاست درست است یا خیر؟ اما به نظر می‌رسد این تحولات بیشتر ناشی از ضعف عملکرد دستگاه دیپلماسی و دیپلمات‌های کشورمان است.
آن هنگام که در کنفرانس سعدآباد حسن روحانی به جای وزیر‌خارجه ایران کنار وزرای خارجه سه کشور اروپایی(انگلیس، فرانسه و آلمان) نشست و لیوان آب را سر کشید و تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای را کلید زد برخی معترضین با صدایی خفیف انتقاد کردند اما به دلیل آنکه موضوع هسته‌ای را امری فراتر از تصمیم‌گیری‌های داخلی یک وزارتخانه تلقی می‌کردند انتقاد‌هایشان رنگ باخت، اما با روی‌کارآمدن دولت نهم وزیر خارجه عملاً از موضع یک کارشناس ارشد دیپلماسی خارج شد و به سطح یک کارگزاری که تنها وظیفه گرفتن ویزا و امورکنسولی ریاست‌جمهوری را در اختیار دارد، تنزل مقام یافت و موضع گیری‌های دیپلماتیک وزیرامورخارجه جمهوری اسلامی ایران به بعد ازاظهارنظرهای رئیس‌جمهور انجام می شد تا مبادا از خود خلاقیتی به خرج دهد و کلامی بیش یا کمتر از آنچه باید، بگوید.
اگر انتقادات بی سابقه چند ماه پیش ابولفضل ظهره‌وند(سفیر ایران در ایتالیا) از رئیس‌ خود را یک دعوای درون‌خانوادگی بدانیم اما این جمله وی که گفته است؛ ” مدیریت سیاست خارجی ما تا امروز{دوره متکی} این توانایی را نداشته است که بتواند یک برنامه فعال سیاست خارجی داشته باشد”، خیلی هم بی اساس نیست چرا که دستگاه دیپلماسی ما ظرف یک سال اخیر آنچنان خود را گرفتار اجلاس سال آینده سران آفریقایی در تهران کرده است که به نظر می‌رسد اگر قرار نبود چنین اجلاسی برگزار شود وزیر‌خارجه به جای تردد در وزارت خارجه باید به اداره گذرنامه نقل مکان می‌کرد!! تا صرفاً به رتق و فتق سفرهای رئیس‌جمهور و دیگر مقامات به کشورهای دیگر برسد.
منوچهر متکی که همیشه بیش از حد معمول می‌خندد و در جلسات کاملاً رسمی بیش از حد معمول یک دیپلمات شوخی می‌کند، نشان داده که هنوز تا مرز دیپلمات شدن فاصله زیادی دارد و شاید به همین علت است که امروز در شرایط بحرانی منطقه در غزه او باید در تهران بنشیند و همچنان از وزرای خارجه کشورهای آفریقایی پذیرایی کند درحالی که دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران راهی سوریه، لبنان و سپس ترکیه می شود تا نظرات و پیشنهاد های ایران را برای پایان دادن به بحران اعلام کند و از همه جالب‌تر اینکه، رئیس‌جمهور وزرای صنایع، نفت و معاون اجرایی خود را به عنوان فرستادگان ویژه راهی نقاط مختلف دنیا می‌کند تا پیام‌اش را به دیگران برساند اما وزیرامور خارجه به محاق رفته و حتی از آغاز جنگ غزه تاکنون کمتر از یک نماینده مجلس اظهارنظر کرده است.
وزارت خارجه در سه مساله مهم انرژی هسته‌ای، بحث توافقنامه امنیتی عراق و آمریکا وموضوع غزه عملا به حاشیه رفته است و وزیر‌خارجه در این موارد منتظر بولتن‌های شورا عالی امنیت ملی می‌ماند تا پس از آن موضع‌گیری نماید و دبیر این شورا نیز در قامت وزیر ظاهر شده و مذاکرات مهم دیپلماتیک را خود انجام می‌دهد و وزارت خارجه نیز صرفا مسوول برقرای ارتباط میان ایران با آفریقا شده است و رئیس‌جمهور وقتی در اوقات بیکاری‌اش یک کشور جدید چند هزار نفری را از روی نقشه کشف می‌کند، وزارت‌خارجه را مسوول پیگیری ارتباط با آن کشور می‌نماید.
درحالی که وزرای‌خارجه دولت‌های سازندگی و اصلاحات از پرکارترین وزرای‌امور‌خارجه در منطقه محسوب می‌شدند و تقریباً به تمام نقاط جهان درطول سالیان تصدی‌شان در وزارت‌خارجه رفته و مذاکرات بسیار سنگین دیپلماتیک را اداره می‌کردند اما تعداد سفرهای دیپلماتیک آقای متکی حتی از معاونین وزرای سابق نیز کمتر است و به وزیری خانه‌نشین تبدیل شده است که هر روز ساعت ۸ صبح در اداره کارت می‌زند و منتظر می‌نشیند تا شاید یکی ازهمتایان‌اش از کشورهای تاثیرگذار درعرصه بین‌الملل!!! ازسومالی، موزامبیک، نامیبیا، توگو، جزایرسیشیل، لسوتو - که معمولاً وقتی دچار سوءهازمه می‌شوند به ایران سفر می‌کنند- بیاید.
به هر‌حال به نظر می‌رسد که وزارت‌خارجه در ایران تنزل مقام یافته و همه امور مهم دیپلماسی کشورمان به شورای عالی امنیت ملی ختم شده و وزار‌ت‌خارجه به نهادی دست چندم تبدیل شده است که نه تنها وزیر بلکه دیپلمات‌های آن مجموعه آرام آرام اعتماد به نفس خود را از دست داده‌اند، به همین علت بهتر است مسوولان عالی‌رتبه کشورمان در سیاست به حاشیه راندن وزارت‌خارجه تجدید‌نظر کنند چرا که ادامه این روند در بلند مدت موجب بی‌اعتباری دیپلماسی جمهوری‌اسلامی ایران در جهان می‌شود و قطعاً گاف‌های دیگران بیشتر از گاف‌های دیپلمات‌های وزار‌خارجه خواهد بود.

حسن محمدی

منبع : تریبون