اثرات تخریبی تورهای مونوفیلامنت بر ذخایر

محاسن نسبتاً زیاد و معایب اندك انواع نخ های نایلونی ,‌پلی اتیلنی و..... باعث گردیده كه در مدت زمان كوتاهی اغلب صیادان, از صنعتی ترین كشورهای دنیا تا صیادان خرده پا و سنتی همگی تمایل به استفاده از این نوع تور نشان دهند.تقاضای بیش از حد این ابزار صید به همراه پژوهشهای علمی و تجارب صیادان باعث گردید تا كارخانجات و شركت های سازنده الیاف این بافته ها روز به روز بر استحكام و ظرافت نخ های تولیدی خود بیافزایند.نسبت قطر نخ به چشمه تور یكی از اصلی ترین عوامل افزایش ضریب صید در تورهای انتظاری گوشگیر می باشد,‌لذا رغبت به كاهش قطر نخ تا حد ممكن توسط سازندگان این نوع تور افزایش یافت و نخ های بسیار ظریفی وارد بازار شدند كه ضمن استحكام نسبتاً بالا و عمر طولانی می توانستند علاوه بر گوشگیر كردن ماهی , آن را تنه پیج نیز نمایند.با وجود این پیشرفتها , صیادان تورگذار به روش انتظاری عملاً فقط از یك چهارم تا یك سوم زمان بهره می بردند و به دلیل دیده شدن نخ های تور در روزها و حتی شبهای مهتابی فرصتهای زیادی را از دست می دادند.با ادامه تحقیقات , این مانع و مشكل از بین رفت و نخ های مونوفیلامنت( تك رشته ای) كه علاوه بر مزیتهای نخ های پیشین به دلیل شفاف بودن و نادیده شدن می توانستند صیاد را برای صید در تمام اوقات شبانه روزی یاری دهند, نخ های مونوفیلامنت اختراع و تولید گردیدند.نخ های مونوفیلامنت كه دارای تركیبی شبیه به نخ های پلی آمیدی (‌چند رشته ای ) هستند می توانند در قطرهای بسیار نازك و در رنگ های مختلف و حتی بدون رنگ (‌شفاف) تولید شوند و ضریب صید را تا چندین برابر بالا ببرند. در حال حاضر تورهای ساخته شده از نخ‌های مونوفیلامنتی یكی از مشكلات عمده در راه مدیریت ذخایر بوده و كشورهای زیادی سعی در حذف و یا كاهش این ابزارصید دارند. (نشریه ۳۳۹ انتشارات فائو)افزایش مصرف تورهای مونوفیلامنتی در كشورها به خصوص در خلیج فارس و دریای عمان رو زبه روز ابعاد وسیعتری بخود گرفته و لذا ضرورت دارد همانند سایر كشورها در خصوص ممنوعیت استفاده از تورهای مونو فیلامنت تصمیمات لازم اتخاذ گردد.
● مونوفیلامنت :
اصطلاحاً مونوفیلامنت یا تك فیلامنت به فیلامنتی گفته می شود كه به تنهائی قدرت كافی دارد كه مانند نخ عمل كند بدون اینكه هیچ گونه عملیاتی بر روی ان انجام شود و این الیاف را می‌توان مستقلاً برای تهیه تورهای ماهیگیری بكار برد.
خصوصیات نخ های مونوفیلامنت :
۱) انبساط یا كش آمدگی
یعنی افزایش طول نخ تحت تاثیر یك نیرو.
۲) افزایش طول
یعنی افزایش طول نخ در مدت آزمایش كشش بر حسب واحد طول (‌میلی متر یا سانتی متر) بیان می‌شود.
ـ افزایش طول دائمی یا غیر قابل برگشت عبارتست از افزایش طول نهائی كه بعد از برداشتن نیروی كشش باقی می ماند.
ـ افزایش طول الاستیك یا قابل برگشت , قسمتی از افزایش طول است كه فوراً یا مدتی بعد از برداشتن نیروی كشش از بین می رود.
۳) درصد انبساط یا كشش آمدن
مقدار درصد افزایش طول نخ نسبت به طول تقریبی ابتدائی را درصد انبساط می گویند.نخ های مونوفیلامنت در اثر كشش ( برخورد ماهی با تور) اندازه چشمه از حالت اولیه تا حدود ۲۵% تغییر شكل می دهد و نیروهای وارد بر بدن ماهی غلبه كرده ,‌هر چه ماهی ظریف و نرم باشد (مانند خارو ـ قباد) اثرات این نیرو به صورت زخم هائی بر روی بدن ماهی مشاهده می گردد.این افزایش طولی چشمه در نخ های طبیعی كمتر ولی در نخ های مولتی فیلامنت در حدود ۲۰% و در نخ های مونوفیلامنت ۲۵% می باشد كه به محض برخورد ماهی به تور , چشمه آن تغییر شكل می دهد در حقیقت یك چشمه ۱۰ سانتی متری منوفیلامنت می تواند تا ۵/۱۲ سانتی متر تغییر اندازه پیدا كند , بنابراین ما از توری استفاده كرده ایم كه دارای محدوده انتخابی گسترده ای است و لذا نه فقط از گونه های هدف در سایزهای مختلف, بلكه سایر آبزیان موجود در صیدگاه نیز بدام خواهند افتاد.در عین حال بطور آشكارا و هویدا تورهای مونوفیلامت دارای معایبی مشخص و معلوم می‌باشد لذا در وضعیتی كه بر ما حاكم است و انتظار داریم ذخیره موجود آسیب نبیند به نظر می رسد كه برای اثبات ضرر و زیان حاصله از این نوع ابزار صید (مونوفیلامنت) دلایل ذیل كافی باشد.در زمان استفاده از تورهای گوشگیر مونوفیلامنت اگر به فاكتورهای انتخاب تورتوجه نشود دارای اثرات تخریبی بالائی می باشد. این اثرات وقتی از تورهای ظریفی مثل تورهای قبادی و حلوائی استفاده شود در صیدگاه و در تركیب صید قابل مشاهده است لذا در حال حاضر تور مونوفیلامنت بیشترین اثرات تخریبی و ضربه مهلكی را بر ذخائر وارد می سازد.
جهت مزید اطلاع ,تركیب صید تورهای گوشگیر مونوفیلامنت در تورهای قبادی و حلوائی به شرح زیر می باشد:
▪ تورهای قبادی مونوفیلامنت:
صبور ـ قباد ـ خارو ـ پیكو ـ شانك ـ یال اسب ـ صحافی ـ كخو ـ سفره ـ كوسه ـ شوریده ـ زمین كن ـ كریشو ـ مارماهی ـ سلطان ابراهیم ـ سنگسر ـ هامور ـ زبان گاوی ـ شبه شوریده‌ـ شیر ـ كفشك
▪ تورهای حلوائی مونوفیلامنت:
حلواسفید ـ حلوا سیاه ـ زمین كن ـ صبور ـ پیكو ـ خارو ـ گیش ـ صافی ـ كریشو ـ كفشك ـ سنگسر ـ سارم ـ یال اسبی ـ كوسه – سفره ـ گربه ماهی
همانطوری كه می بینیم در دو نوع تور مونوفیلامنت( قبادی و حلوائی) تركیب صید پراكنده ای وجود دارد كه وضعیت نامطلوبی را در تركیب صید مشاهده می شود. لذا با قاطعیت می توان اعلام كرد كه اثرات تخریبی ▪ تورهای مونوفیلامنت
عبارتند از :
۱) تورهای گوشگیر مونوفیلامنت وقتی از نخ های نازك و چشمه های ریز ساخته شوند به ندرت , انتخابی عمل می كنند. لذا همین دلیل باعث افزایش صید با گونه های مختلف می گردد.
۲) تورهای گوشگیر مونوئی در مقایسه با تورهای گوشگیر مولتی دارای وضعیتی نامطلوبترمی باشد و آبزیان در تور تنه پیچ می شوند.
۳) تورهای گوشگیر مونوئی شاید در مقایسه با تورهای مولتی ارزانتر باشند ولی به محض برخورد ماهی به تور مقاومت خود را از دست داده و خیلی سریع مستهلك می شوند.
۴) گم شدن تورهای گوشگیر مونوفیلامنت در دریا آسیب بسیار جدی بر ذخایر بجا می گذارد.
۵) تورهای گوشگیر مونوفیلامنت در گرما خیلی سریع پوسیده و در سرما از حجم زیادی برخوردار می شوند.
۶) تورهای گوشگیر مونوفیلامنت به هیچ وجه قابلیت تغییر ندارند.
۷) اغلب آبزیان صید شده پس از خارج كردن آنها از تور مونوفیلامنت زخمی می شوند.
۸) بعلت نازكی نخ تورهای مونوفیلامنت هنگام خارج كردن ماهی مشكلاتی را برای صیادان بوجود می آورد.
در عین حال پیشنهاد می گردد:
۱) تولید تورهای مونوفیلامنت توسط كارخانه های داخلی ممنوع اعلام گردد.
۲) ورود این نوع تورها از خارج ممنوع اعلام گردد.
۳) جایگزینی تور مونوفیلامنت توسط قایق ها ممنوع اعلام گردد تا به تدریج پس از استهلاك , تورها از دور كاری صید خارج شوند.
۴) به كارخانه های داخلی اعلام شود بجای تورهای مونوفیلامنت, تورهای مولتی فیلامنت تولید و در اختیار صیادان قرار دهند.
۵) از طریق اداره كل آموزش و ترویج به صیادان آموزش های لازم د رمورد اثرات تخریبی تورهای مونوفیلامنت داده شود.

سید علی حسینی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران