ورود به حوزه ای که ممنوع نیست

ترانه ۱۸ساله بود كه عشق به سراغش آمد و بعد ویروسی كه نامزدش را از زندان دنبال كرده بود. مرد خواسته بود صفایی به سر و صورت داده باشد، تیغ كاركرده را برداشته و اچ آی وی را وارد خونش كرده بود. رهایی از زندان را به فال نیك گرفت تا سر به راه شود و عروس اش را سر سفره عقد بنشاند. هنوز آشیانه شان برقرار نشده بود كه رویاها بر سرشان آوار شد. «قلبم از حلقم بیرون می زد وقتی پشت در آزمایشگاه در انتظار پاسخ بودم و بعد هیچ نفهمیدم.» حالا از آن روز پنج سالی گذشته است. بی سرو صدا به زیر سقفشان رفتند تا هر روزشان را به فردا برسانند. «گفتند بچه دار نشو كودكت را هم مبتلا می كنی.» گفته بودند: «اگر مبتلا هم نشود كه نمی خواهی فرزند یتیم داشته باشی.» و او نخواسته بود و حالا عصبی و بی حوصله طاقت همه را طاق كرده است.
می گویند اگر هیچ اقدام پیشگیرانه ای انجام نشود از هر سه كودك زاده شده از مادران مبتلا به اچ آی وی یك كودك به ویروس آلوده خواهد شد. ۱۵ تا ۲۰ درصد هنگام بارداری، ۵۰ درصد هنگام زایمان و ۳۳ درصد طی شیردهی درازمدت مبتلا می شوند.
دكتر آرش علایی پزشك فعال در زمینه بیماری های ایدز و اعتیاد معتقد است در صورت آگاهی به آلودگی مادران باردار می توان به طور چشمگیری از ابتلای فرزند جلوگیری كرد و كمك های روحی، روانی و پزشكی به این بیماران تاثیر بسزایی در كمیت و كیفیت زندگی آنان دارد. می گوید: «وظیفه ما تنها مداوای این افراد نیست. وضعیت روحی، روانی خانوادگی و اجتماعی آنها را هم باید در نظر گرفت.
آگاهی زنان حامله و دختران در سن باروری، انواع روش های كاهش آسیب و پیشگیری از انتقال ویروس از مادر به نوزاد مانند داروهای ضدایدز، زایمان های سالم تر و روش های سالم تر شیردهی نوزادان می تواند میزان انتقال را كاهش دهد. تمام مادران مبتلا به ایدز نیازمند معالجه، مراقبت و حمایت هستند. آنان نیاز به اطمینان دارند كه خود و فرزندانشان زندگی طولانی و سالمی داشته باشند و لازمه این كار تضمین معالجه، مراقبت و حمایت مادران است و دسترسی به غذای مقوی، به مراقبت بهداشتی، درمان مناسب و تغذیه با كیفیت كمك می كند كه مادران و كودكان مبتلا زندگی طولانی، سالم و شاداب تری داشته باشند.» این بخشی از جزوه ای است كه صندوق كودكان سازمان ملل برای نمایندگان مجلس تهیه كرده بود تا بدانند هر گام آنها چه تاثیری در حفظ سلامت جامعه دارد. آمارها می گویند از ۱۳ هزار و ۴۰ نفر مبتلا بر اساس آمار رسمی، ۶۴۷ درصد مبتلایان به ایدز را افراد بین ۱۵ تا ۳۴ سال تشكیل می دهند و داده های جهانی سن ابتلای دختران را ۱۵ تا ۲۴ سال نشان می دهند. اما كارشناسان تعداد مبتلایان را تا ۱۰۰ هزار نفر تخمین زده اند.
بر اساس همین آمارها ۶۹۴ درصد مبتلایان مرد و ۴۵ درصد زن هستند. این به معنای آن نیست كه زنان كمتر در معرض خطر بوده اند اطلاعات به دست آمده از تحقیقات متفاوت نشان می دهد كه در تماس جنسی بین زن و مرد، زنان به میزان دو برابر مردان امكان دریافت ویروس از شریك جنسی آلوده خود را دارند تا مردان از شریك جنسی آلوده زن خود. اگرچه در حال حاضر تعداد زنان مبتلا كمتر از مردان به نظر می رسد اما با توجه به این كه راه انتقال در زنان بیشتر جنسی است و با توجه به سهم ۶۲ درصدی ایدز از اعتیاد و تعداد ۱۴۵ هزار معتاد تزریقی در حالی كه ۷۰ درصد مجرمان مواد مخدر ورودی به زندان ها متاهل هستند حدود ۱۱ هزار خانواده و همسر این مردان در معرض خطر ابتلا قرار دارند.
زنان جوان به طور ویژه مستعد ابتلا هستند. در بعضی از كشورهای در حال توسعه، به ویژه كشورهای زیر صحرای آفریقا زنان جوان دو برابر مردان جوان در معرض خطر قرار دارند و به طور سرانگشتی در ازای هر مرد، ۵ دختر مبتلا به اچ آی وی وجود دارد. دختران و زنان به دلیل ویژگی های فیزیولوژیك خود در هنگام آمیزش های جنسی با جنس مخالف بسیار آسانتر از مردان به ویروس آلوده می شوند همچنین ازدواج مردان مسن با دختران جوان، محرومیت های مادام العمری كه زنان به دلیل تبعیض های جنسی با آن روبه رو هستند مانند آموزش نامناسب، دورنمای شغلی و حقوقی ضعیف، خشونت، سوءاستفاده و استثمار توسط برخی مردان آنها را چه در هنگام ازدواج و چه غیر از آن مستعد روابط جنسی ناخواسته و ناسالم می كند این در حالی است كه آنان اغلب از دسترسی به آموزش مسائل جنسی و بهداشت جنسی محروم هستند.
این در حالی است كه دختران نو بالغ و زنان به حمایت همسران، خانواده و جوامع خود نیاز دارند تا بتوانند از اچ آی وی و دیگر عفونت های آمیزشی جلوگیری كنند. جلوگیری از تبعیض و بی عدالتی نسبت به زنان و دختران، آموزش مهارت های زندگی و آگاهی های ضروری در مورد مسائل جنسی و بیماری های آمیزشی آنان و فرزندانشان را در مقابل اچ آی وی محافظت می كند.
اما مردان و پسران نوبالغ برای قبول مسئولیت در قبال رفتارهای جنسی خود به تحصیلات، آموزش مهارت ها و مشوق هایی نیاز دارند. آنها باید بدانند كه دیدگاه و رفتارهای منفی نسبت به زنان و دختران فرد را بیشتر در معرض خطر قرار می دهد و این شامل خود آنان و فرزندانشان هم می شود. جوانان برای این كه بتوانند در مورد تولیدمثل آگاهانه تصمیم بگیرند باید به یك دسته از خدمات اساسی مثل آزمایش و مشاوره محرمانه دسترسی داشته باشند كه البته هنوز دسترسی به این مهارت ها و امكانات آموزشی برای همه نوجوانان و جوانان ما فراهم نشده و هنوز وسایل ارتباط جمعی به ویژه تلویزیون كه مسئولیت بزرگی را در این زمینه برعهده دارد به صورت مستمر و كاربردی به آن نپرداخته است اگر چه برنامه های مقطعی و گاه خوب و گاه هراس برانگیز هم از این رسانه پخش شده اما جامعه نیازمند كاری فراتر از این است و به گفته علایی با ترساندن جامعه و برنامه های مقطعی به نتیجه نمی رسیم. او می گوید: چرا در بین برنامه های پرطرفدار مثل مسابقات جام جهانی در مورد ایدز برنامه ای پخش نمی شود.
در مسابقه بین ایران و مكزیك زمانی كه شش دانگ هواس میلیون ها نفر از ایرانیان به جزئیات بازی و حركات بازیكنان در زمین بود جمله ای از زیر تصویر رد شد كه آماری از وضعیت ایدز در جهان ارائه می داد. اگرچه همین هم غنیمت بود اما مسئولان و فعالان ما در مبارزه با ایدز بهتر می دانند كه ما نیازمند چه اطلاعاتی هستیم و آمارهای كلی تاثیر چندانی بر بینندگان نخواهد داشت بنابراین شاید باید این را ضعف برخی سیاستگزاران وزارتخانه مسئول دانست كه مشاوره لازم را به همكارانمان در صدا و سیما برای انتخاب اطلاعات آموزشی تر نداده اند.
كارشناسان معتقدند انتقال بیماری ایدز در ایران در حال تغییر الگو است و رویه انتقال این بیماری به سمت عوامل جنسی تغییر یافته است. بر همین اساس تعداد مبتلایان زن به بیماری ایدز نیز رو به افزایش می رود و زنان بسیاری از طریق شوهران آلوده، اعتیاد و غیره به این بیماری مبتلا شده اند. به گفته یك مسئول در وزارت بهداشت عمده موارد ابتلا به اچ آی وی ایدز در كشور در سال های ۱۹۸۵ تا ۹۵ از طریق خون و فرآورده های خونی تشخیص داده شده بود اما در فاصله كوتاهی موج دوم انتقال از طریق مواد مخدر تزریقی و استفاده از سرنگ مشترك آغاز شد و امروز با توجه به تعداد زیاد جوانانی كه رفتارهای پرخطر جنسی دارند پیش بینی می شود كه با موج سوم انتقال بیماری ایدز از طریق ارتباط جنسی مواجه می شویم. طبق تحقیقی كه توسط وزارت بهداشت انجام شده است، ۲۸درصد جوانان ۱۹ ۱۵ ساله تجربه رابطه جنسی داشته اند در حالی كه ۵۰ درصد آنان از هیچ وسیله پیشگیری استفاده نكرده اند. همچنین بر اساس اعلام دفتر سازمان ملل در ایران، بیشترین افراد مبتلا به ویروس ایدز در گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال قرار دارند كه تقریبا ۴۰ درصد كل مبتلایان به این بیماری را در ایران شامل می شود. این در حالی است كه بیشتر برنامه های دولت برای كنترل بیماری ایدز بر گروه های خاص مانند معتادان تزریقی متمركز شده است اگر چه به دلیل همین تغییر الگو وزارت بهداشت برنامه جامع اطلاع رسانی ایدز را تهیه و در اواخر سال گذشته برای بررسی و تائید مفاد آموزشی آن به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال كرد تا با ۳ میلیارد تومان بودجه ای كه به مبارزه با ایدز اختصاص داده شده فعالیت جدیدی را در این زمینه آغاز كند.
در این برنامه نحوه آموزش برای گروه های مختلف و از طرق مختلف مشخص شده تا بر اساس نیاز جامعه و سطح آگاهی مردم، مطالب آموزشی مختلفی در سطح مدارس، دانشگاه ها، مطبوعات و رسانه های ارتباط جمعی و... منتشر شود كه بر اساس همین برنامه ها نیز بودجه های آموزشی در مورد بیماری ایدز تعیین می شوند. مدیر برنامه مشترك ایدز سازمان ملل متحد می گوید: «اگر اقدامات انجام شده برای پیشگیری از ایدز را در همین سطح نگه داریم تا ۱۵ سال آینده، ۳۵۰ هزار مرگ و میر به علت ایدز خواهیم داشت.»علایی با اشاره به این كه تعداد معتادان تزریقی ما حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر است در حالی كه رابطه جنسی به این تعداد محدود نمی شود، می گوید: «تا كنون بیشتر روی این گونه افراد كار شده كه موفق هم بوده است در حالی كه ما با تعداد بالای جمعیت جوانی روبه رو هستیم كه اگر چه سن ازدواجشان بالا رفته اما غریزه جنسی در آنها نمرده است از سوی دیگر وجود تعدد شركای جنسی در هر دو جنس اگر چه كتمان می شود، ترس از مراجعه به كلینیك ها بدون زیر سئوال رفتن، نگرانی برای طرح رسمی وجود روابط جنسی در جامعه و برخورد قهری با این مسائل، نگرانی از طرد شدن و انگ خوردن و... همه موجب كاهش مراجعه افراد نیازمند خدمات و در نتیجه ضعف در آموزش ها و جلو بردن برنامه پیشگیری می شود. در حالی كه اگر به طور مثال زن باردار از همان ابتدا با انجام برخی آزمایشات داوطلبانه متوجه آلودگی خود شده باشد درصد انتقال به شدت كاهش می یابد.»
انتقال ویروس از طریق مادر به جنین دلیل دیگری برای توجه بیشتر به آسیب پذیری زنان و زنگ خطری است در افزایش آمار كودكان مبتلا به ایدز. یكی از اهداف توسعه هزاره سازمان ملل و به تبع آن فدراسیون بین المللی تنظیم خانواده كه ایران ریاست منطقه ای آن را بر عهده دارد حق دسترسی آحاد مردم به خدمات و مراقبت های بهداشتی باروری باكیفیت و به ویژه مراقبت های دوران بارداری، زایمان و شیردهی مادران است. حق دسترسی آحاد مردم به خدمات، آموزش ها و وسایل پیشگیری از بارداری، حق برخورداری از عدالت و رهایی از هرگونه انگ و تبعیض به ویژه نسبت به بیماران و كسانی كه با اچ آی وی ایدز زندگی می كنند، حق راز داری و افشا نشدن وضعیت سلامت و بیماری فرد بدون موافقت وی، آموزش مردان و تقویت مشاركت آنان در كلیه ابعاد زندگی اجتماعی و خانوادگی و... از دیگر اهداف توسعه هزاره به شمار می رود كه در برنامه چهارم توسعه كشور نیز به آن پرداخته شده است. اما عبدالله وید رئیس جمهور سنگال معتقد است مبارزه با ایدز قبل از هر چیز به معنای بحث درباره آن و شكست سكوت است پس از آن باید بر حصارهای اخلاقی و تعصبات اعمال شده بر بیماری و رنج های ناشی از آن غلبه كرد و سپس اطلاع رسانی كرد، آگاهی ها را افزایش داد، آموزش داد و برای جلوگیری از منزوی شدن بیماران تسهیلات پزشكی، روانی و اجتماعی را مهیا ساخت.
در حالی كه از اولین تجربه مصرف مواد مخدر تا تبدیل آن به مصرف تزریقی ۲ تا ۱۲ سال طول می كشد و بیشتر تزریقی ها از سن ۲۰ تا ۲۹ سالگی شروع به استفاده مشترك از سرنگ و سوزن می كنند این امر در بین زنانی كه از مواد مخدر تزریقی استفاده می كنند، شیوع بیشتری داشته است. به گفته رئیس مركز مدیریت بیماری های وزارت بهداشت حدود ۵۰ درصد از زنان روسپی، مصرف كننده مواد مخدر تزریقی بوده اند كه شریك جنسی آنها از كاندوم استفاده نكرده است. از طرفی گرایشات مذهبی و تعصبات اجتماعی در ایران موجب شده كه پدیده خودفروشی همچنان در پرده باقی بماند و آماری از تعداد این زنان و وضعیت بهداشتی آنها به ویژه به لحاظ آلودگی به ویروس ایدز در دسترس نباشد. به همین دلایل این زنان از خدمات درمانی دور مانده و از مراجعه به مراكز بیماری های رفتاری پرهیز جدی می كنند.
علایی می گوید: «كار كلینیك های مثلثی كه از بهترین تجربه ها در ایران، منطقه و جهان به شمار می رود همین است. این كلینیك ها در دو بخش فعالیت می كنند افرادی كه هنوز مبتلا نشده اند اما دارای بیماری های مقاربتی هستند مثل كسانی كه تعدد شركای جنسی دارند و معتادان. این كلینیك ها برای تمام افراد مراجعه كننده خدمات پزشكی، درمانی و تشخیصی ارائه می دهند. برنامه كنترل بیماری های مقاربتی شامل دادن كاندوم، درمان این بیماری ها برای كسانی كه اعتیاد دارند، تعویض سرنگ، دادن متادون، انجام تست اچ آی وی، تشخیص عفونت های همراه و عفونت های فرصت طلب، كلیه خدمات پزشكی از سرپایی تا بستری، آموزش های مرتبط به فرد، خانواده، اطرافیان و خدمات مشاوره ای. این است بخشی از فعالیت های كلینیك های مثلثی یا مركز مشاوره بیماری های رفتاری اما مشكل جای دیگری است مثلا چند نفر می دانند این كلینیك ها كجا قرار دارند. از یك طرف اطلاع رسانی در مورد این كلینیك ها ضعیف است و از سوی دیگر از كل كلینیك های مثلثی كشور تعداد انگشت شماری فعال هستند در حالی كه برای مبارزه علیه این ویروس باید ارگان ها، سازمان ها و نهادهای درگیر با مسئله و افراد كلیدی مذهبی، سیاسی و همچنین خود مردم خود را مسئول كمك به این برنامه ها بدانند. با انكار نكردن بیماری از سوی مسئولان این تابو شكسته می شود. او معتقد است همه فعالیت ها برای كنترل بیماری ایدز باید از لحاظ كیفی بررسی شوند و یك گروه مستقل و متخصص به پایش و ارزشیابی طرح ها بپردازند در حالی كه در حال حاضر هیچ كدام از برنامه ها مورد ارزیابی گروه های مستقل قرار نمی گیرند.
گسترش ایدز در ایران از اواسط دهه ۷۰ از زندان ها شروع شد و خیلی زود پایگاه های دیده ور ایجاد شدند تا خون زندانیان و برخی از گروه های در معرض خطر ابتلا به بیماری را برای آگاهی از وجود ایدز مورد آزمایش قرار دهند. این پایگاه ها كه در زندان های آب حیات كرمان، كرمانشاه و شیراز هم ایجاد شدند و نتیجه تعداد زیادی از آزمایش ها مثبت بود، محل زندگی علایی بود. دو سال بعد او و برادرش كامیار كه تازه تحصیلات پزشكی خود را به پایان رسانده بودند در كنار تعدادی انگشت شمار از داوطلبان دلسوز اتاقی را در دانشگاه پزشكی این شهر گرفتند تا روی پرونده ۴۰۰ زندانی تحقیق كنند. اغلب مبتلایان هیچ مشاوره ای در مورد اچ آی وی نگرفته و با همین وضعیت داخل جامعه شده بودند. وقتی به سراغشان رفتند برخی یا دست به خودكشی زده و یا از سوی خانواده ها طرد شده بودند و وقتی دكتر بهنیا نماینده وقت كرمانشاه، در مجلس ساخت بیمارستان ویژه مبتلایان را طرح كرد و بودجه ای را برای ساخت این بیمارستان تامین كرد مورد اعتراض مردم قرار گرفت و صندلی خود را در دور بعدی مجلس از دست داد. اما بعد از این كه نتایج آزمایش ۳۵ نفر از زنان و كودكان آنها مثبت شد مردم وحشت زده به این مخالفت ها پایان دادند. در دهه۸۰ سازمان زندان ها فعالیت در زمینه برنامه های اچ آی وی ایدز را آغاز كرد كه از جمله آنها می توانیم به فعالیت های كاهش آسیب در زندان ها و كلینیك های مثلثی اشاره كرد. شروع اقدامات بد نیست ولی پیگیری و كیفیت سازی اقدامات نیاز به زمان دارد.
او به «حنا علم» خبرنگار یك خبرگزاری خارجی گفته بود: ۴ سال پیش صحبت در مورد وسایل محافظتی در ارتباط جنسی كاندوم شدنی نبود در حالی كه امروز ما می توانیم به راحتی در این مورد صحبت كنیم و من مدام تكرار می كنم كه از این وسایل استفاده كنید.

زهره خوش نمك

منبع : روزنامه شرق