تولید پوشاک، دورمانده از فن آوری روز

صنعت نساجی در كشور ما سابقه یی طولانی دارد. به گونه یی كه قدمت آن به سالهای قبل از میلاد بازمی گردد. اما آیا داشتن سابقه طولانی در هر صنعتی به معنای توسعه و پیشرفت آن است؟ در شرایطی كه كشورهایی بدون چنین قدمتی، توانسته اند بازارهای جهانی نساجی و پوشاك را به خود اختصاص دهند!
ایرانیان شاید نخستین تمدنی در جهان بودند كه كشف كردند طراحی و دوختن یك لباس زیبا همانقدر اهمیت دارد كه خلق یك اثر نقاشی یا شنیدن یك موسیقی دل انگیز. امید عطایی، نویسنده كتاب «شگفتیهای باستانی ایران» در بخشی از كتاب خود، تحت عنوان «جامه های عجیب» به آن دسته از شواهد تاریخی می پردازد كه نشاندهنده توجه و اهتمام ایرانیان به نساجی و پوشاك است. او می نویسد: «شلوار و ردای بلند، جامه شاهانه امپراتوران بیزانس، تاج پاپ، لباس خلیفگان ترك و عرب، جامه جنگی شوالیه های اروپایی، پوشش دربار هند و ... ارمغان ایران به جهان بوده است. گفته می شود چارلز دوم پادشاه انگلستان، به اندازه یی از جامه های ایرانی خوشش آمده بود كه تا مدتی لباس رسمی دربار این كشور، مانند جامه ایرانیان بود. »
او سپس به نمونه هایی از جامه های جالب ایرانیان اشاره می كند. از آن جمله جامه «آینه یی» است كه از قطعات آینه و فلز درست شده بود و هنگام جنگ وقتی نور خورشید در آن می افتاد، نور كوركننده یی از آن ساتع می شده و به چشم دشمن می افتاده وتوان جنگیدن را از او می گرفته است.
رستم دارای جامه یی به نام «ببربیان» بوده كه آن را به هنگام نبرد می پوشیده و به گفته شاهنامه، نه در آتش می سوخت و نه در آب خیس می شد. نمونه هایی از این دست در تاریخ ایران فراوانند. اما واقعیت این است كه مسائل و مشكلاتی كه امروزه گریبان صنایع كشور را گرفته، انحصارات و قاچاق مصنوعات نساجی خارجی و ... منجر به ركود چندساله صنعت نساجی و كاهش كیفیت محصولات آن شده است. براساس آمار و در بررسی كارگاههای بزرگ صنعتی كشور شاخص تولید صنایع منسوجات در سه ماه نخستین سال۷۹ نسبت به سه ماه نخست سال۷۸رقم ۳دهم درصد افزایش و تولید پوشاك چرم به ترتیب ۲۹درصد و ۱۹‎/۵درصد كاهش داشته است. این مسأله در شرایطی است كه بخش قابل توجهی از نیروی فعال كشور در صنعت نساجی و تولید پوشاك مشغول به كارند. در حالی كه صنعت نساجی با توجه به پتانسیل موجود خود و سرمایه گذاریهایی كه در این بخش انجام گرفته و همچنین پایین بودن نرخ انرژی در ایران می توانست یكی از بزرگترین محصولات صادراتی كشور باشد، اما به نظر می رسد این صنعت نیز همچون صنعت جهانگردی از مسیر درست خود كه سودآوری اقتصادی برای كشور است منحرف شده و مشكلاتی را نیز ایجاد كرده است. دكتر امیرعباس تفضلی، استاد اقتصاد دانشگاه می گوید: «ایران در آینده یی نه چندان دور مجبور به عضویت و ورود به سازمان تجارت جهانی (W. T. O) خواهد بود. در نتیجه حفظ و حمایت از صنایع داخلی باید برای دولت از جمله اولویت های اصلی باشد. در این میان شاید اگر صنایع نساجی و پوشاك مورد حمایت و توجه بیشتری قرار گیرد، بتواند راهی در جهان امروزی برای خود باز كند. مشكلات ساختاری در صنایع وابسته نساجی چنان عمیق است كه این سؤال را پیش می آورد كه آیا بهتر نبود، اصلاًسرمایه یی در این بخش هزینه نمی شد؟ چرا كه هزینه های اصلاح و به روز كردن این بخش از توان بخش خصوصی و دولتی خارج است! » نبود نیروی متخصص و كارآمد در صنعت نساجی و پوشاك كه بتواند به وسیله دانش روز چرخ این صنعت را به جلو ببرد، از جمله مهمترین مشكلات پیش روی صنعت نساجی كشور است.
افرادی كه در این صنعت مشغول به كارند، غالباً فاقد برنامه و هدف منسجم و دقیقی در امر تولیدند و عملكرد معدود شركتهایی كه توانسته اند در این زمینه صادراتی انجام داده و وارد بازار جهانی شوند، مقطعی بوده و مانند جرقه یی در تاریكی، تنها زمان كوتاهی توانسته اند از امكانات خود استفاده بهینه را ببرند. دكترتفضلی معتقد است: «اغلب كسانی كه در زمینه پوشاك و تولید آن مشغول فعالیتند، فاقد دانش و تحصیلات كارشناسی خاص این رشته اند و نگاهی كاسبكارانه دارند. به عبارت دیگر بیشتر این افراد به این دلیل كه فكر می كردند كار در زمینه پوشاك ساده است و احتیاج به تخصص ندارد، وارد این حرفه شدند.
البته این حكم كلی نیست، اما شكل غالب است. از سوی دیگر به نظر من این ایراد به جایی است كه دست اندركاران صنعت نساجی بر دولت و متولیان اقتصادی می گیرند كه چرا دولت با اینكه صنایع مونتاژ خودرو دارای سودآوری موقت و صرفاً یك مسكن است، تا این اندازه به این صنعت بها می دهد و صنعتی را كه می تواند در داخل كشور در سطح گسترده ایجاد شغل كرده و بازارهای منطقه و آسیا را تسخیر كند، مورد بی اعتنایی قرار می دهد. » پایین بودن كیفیت محصولات تولید شده نیز از جمله نقص های صنعت نساجی كشور است، این در حالی است كه قیمت پوشاك تولیدی در داخل كشور تفاوت زیادی با اجناس مشابه خارجی كه اغلب از كیفیت بالایی برخوردار است، ندارد. حمید مولایی كه زمانی در زمینه صادرات پوشاك به آسیای میانه و آلمان فعالیت داشته، مقایسه میان تولیدات صنایع نساجی داخل كشور، توزیع و كیفیت این محصولات با محصولات كشورهایی نظیر فرانسه، ایتالیا و بلژیك كار بی فایده یی است. او معتقد است چنین مقایسه یی تنها منجر به اظهار تأسف و ناامیدی بیشتر می شود. هر چند به نظر این صادركننده، این مشكل تنها مربوط به تولیدات پوشاك ما نیست: «این عقب ماندگی نه تنها در صنایع نساجی مشهود است، بلكه در صنایع غذایی نظیر كمپوت، رب و. . كه با یك سرمایه گذاری درست، براحتی می تواند جای نفت را بگیرد، نیز قابل لمس است.
اما ما هنوز در جهان امروز حیرانیم و نمی دانیم چه می كنیم و چه جایگاهی داریم؟ زمانی برای پیشبرد صنایع سرمایه گذاری می كنیم كه كشورهای رده دوم از نظر پیشرفت در شرق آسیا سالها قبل به آن دست پیدا كرده اند و ما هنوز سرگردانیم! » گویا این سرگردانی و حیران ماندن در صنایع كشور ما امری عادی است. وقتی در جمع یك گروه از تولیدكنندگان سنتی پوشاك صحبت از تلفیق صنعت و هنر به میان می آید، هاج و واج به یكدیگر نگاه می كنند! یكی از همین افراد كه شاید بتوان او را جزو گروه موج نوی صنعتی پوشاك كشورمان به شمار آورد، به نكته جالبی اشاره می كند: «اگر دولت به ما امكانات بدهد می توانیم از روی تمام ژورنالهای مد لباس، پوشاك دوخته را به بازار عرضه كنیم و در زمزه كشورهایی مانند تركیه و تایلند قرار بگیریم. » چنین انگیزه هایی شاید در لحظه اول برای نجات صنایع پوشاك كشور ضروری به نظر برسد، اما مانند این می ماند كه بگوییم برای پیشرفت در موسیقی و نقاشی، امكاناتی نظیر ساز، بوم و قلم مو در اختیار كسی قرار دهند تا او تابلوی «لبخند ژوكوند» یا «شام آخر» را نقاشی كند و یا مثل «پاروتی» و «اریك كلاپتون» بخواند! ! تلفیق هنر و صنعت در زمینه پوشاك مقوله یی نیست كه اهمیت آن بر كسی پوشیده باشد. اما راهبرد عملی برای آن شاید در این مقطع زمانی كمی زود به نظر برسد. بویژه آنكه نگرانیهای دست اندركاران این صنعت چنان زیاد است كه جایی برای مقوله های زیبایی شناسانه باقی نمی گذارد. گلنار نصراللهی، مدیركل صنایع نساجی و پوشاك وزارت صنایع و معادن می گوید: «از جمله عواملی كه در افزایش كیفیت محصولات صنعت نساجی و رفع بسیاری از مشكلات آن مؤثر است، این است كه برای چنین محصولاتی عمر مفیدی در نظر گرفت و این همان مسأله «مد» است. یعنی زمینه تقاضای داخلی در كشور را به گونه یی ایجاد كنیم كه به رشد و تقویت صنعت نساجی ما كمك كند. »
بدون تردید ما زمانی می توانیم در زمینه پوشاك و مدهای لباس پیشرفت كنیم كه حرفی برای گفتن داشته باشیم. امید عطایی، محقق در تاریخ ایران باستان همچنان معتقد است: «در تاریخ پوشاك ایران كه مربوط به هزاران سال پیش است، طرحهایی وجود دارد كه با اندكی تلفیق با شرایط امروز، می تواند بهترین مرجع برای معرفی مدهای جدید باشد. اگر كارشناسان و افراد مطلع در زمینه پوشاك رویكردی تاریخی به این موضوع داشته باشند و با كمك برنامه های كامپیوتری جامه های باستانی را بازسازی كنند، می توانند به نیاز امروز جامعه پاسخ بگویند. در این صورت ایران موجی از مدلها و طرحهای لباس و پارچه را به دنیا خواهد فرستاد. »
صنعت نساجی و بویژه پوشاك در حال حاضر به منزله نوعی هنر است. وجود سایتهای مد بر روی اینترنت و كانالهای مد ماهواره یی اهمیت تلفیق میان هنر و صنعت را نشان می دهد و این كه مردم جهان تا چه حد به مقوله مد، لباس و ظاهر خود اهمیت می دهند. به گونه یی كه بیشترین هزینه در شوروی (سابق) مربوط به خرید یا تولید پوشاك بوده است. در كشور ما به دلیل مسایل سیاسی بعد از انقلاب، مسأله پوشاك جایگاه واقعی خود را درمیان صنایع كشور از دست داد، اما اینك بارقه هایی از تجدید حیات این صنعت ـ هنر می درخشد. این حركت تسریع می شود، مشروط بر آنكه فاصله میان حرف تا عمل را در این صنعت كاهش داد و افق های پیش رو را تقویت كرد.

گزارش: فاطمه امیری

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان