نی‌ریز ، استان‌ فارس

آثار به دست آمده از غارهای حوالی دریاچه بختگان نشانگر قدمت تمدن در این ناحیه است. نی‌ریز در زمان هخامنشیان یكی از مراكز مهم سلاح‌سازی بود و نام نی‌ریز احتمالاً از نیزه‌ریز گرفته شده است. در الواح گِلی تخت‌جمشید، نام ناریزی را منطبق با نی‌ریز دانسته‌اند. در این شهر یكی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین بناهای قرن چهارم هـ.ق یعنی مسجد جامع قرار گرفته كه گفته می‌شود آتشكده‌ای بود كه پس از ظهور اسلام به مسجد تبدیل شده است.
اما تاریخ قدیمی مسجد 363 هجری قمری است و به گفته مقدسی، بنای اصلی آن متعلق به سال 340 هـ.ق است كه از آثار دوره‌ سلسله آل‌بویه به شمار می‌رود. این منطقه در زمان داریوش اول از شهرهای آباد و پرجمعیت فارس بود. ناریزی به معنای كارگاه اسلحه‌سازی است. در آن زمان بیش از 700 كارگاه نیزه، شمشیر و زره‌سازی در آن وجود داشت و در واقع مركز تولید سلاح و اسلحه خانه داریوش بوده است.
شهر نی‌ریز از زمان هخامنشیان تا به حال، سه بار دستخوش تهاجم، سیل و عوامل طبیعی قرار گرفته و برای بار چهارم در محل فعلی بنا شده است.