مذمت احتکار در روایات

‌حتکار به پیکره اقتصاد جامعه ضربه وارد کرده و نرخ کالاها را بالا برده و مردم را از لحاظ معیشتی در تنگنا قرار می‌دهد از این رو پیامبر(ص) مردم را از این کار منع نموده و آن را گناهی بسیار عظیم معرفی فرموده و از عواقب آن، به شدت برحذر داشته‌اند.
در روایتی الی سوقنا کالمجاهد فی سبیل‌الله و المحتکر فی سوقنا کالمحلد فی کتاب الله(۱)
الجالب مرزوق و المحتکر ملعون(۲)
آنکه به بازار ما چیزی وارد می‌کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند و آنکه در بازار احتکار می‌نماید، مانند کسی است که در کتاب خدا کافر به شمار می‌آید.
وارد کننده روزی می‌خورد و محتکر لعنت می‌برد.
در روایت دیگر آمده است:
الجالب مرزوق و المحتکر ملعون.(۳)
در این روایات آن حضرت انسان محتکر را در ردیف کفار محسوب نموده و ملعون می‌داند.و در کلامی دیگر می‌فرماید:
من احتکر الطعام اربعین یوما ثم تصدق به لم تکن صدقته کفاره لاحتکار.(۴)
کسی که مواد غذایی مورد استفاده مردم به مدت چهل روز احتکار نماید و سپس آن را صدقه دهد، کفاره گناه احتکارش نخواهد شد.
در اسلام صدقه دادن از جمله کارهایی است که ثواب بسیاری برای آن در نظر گرفته شده است، ولی گناه احتکار مایحتاج روزمره مردم، به قدری سنگین است که اگر محتکر تمام اموال احتکار شده را در راه خدا صدقه بدهد و در بین مردم تقسیم نماید، بازهم کفاره آن نخواهد بود.
آن حضرت در یکی دیگر از فرمایشات خود چنین فردی را منفور درگاه الهی بیان کرده و می‌فرماید:من احتکر الطعام اربعین یوما فقد بری من الله و بری الله منه.(۵)
هرکس ارزاق عمومی را به مدت چهل روز احتکار نماید از خداوند بیزاری جسته و خداوند هم از وی بیزار است.و در گفتار دیگری آن حضرت این عمل را شایسته انسان‌های مومن و با وجدان ندانسته و فقط کسانی را که اهل گناه و خطا هستند، عامل این کار بیان نموده و می‌فرماید:
لایحتکر الاخاطی.(۶)
دست به احتکار نمی‌زند، مگر انسان خطاکار.
از این روایت معلوم می‌شود که محتکرین انسان‌های آلوده به خطا و گناه هستند. کسانی که ایمان به خدا دارند و دارای وجدان بیداری هستند و برای افراد جامعه ارزش قائلند دست به این عمل نمی‌زنند.
و در جای دیگر از امام کاظم(ع) نقل شده است که رسول خدا(ص) فرمود:
لئن یلقی الله العبد سارقا احب الی من ان تلقاه قد احتکر طعاما اربعین یوما.(۷)
اگر خداوند بنده‌ای را در حال سرقت ملاقات کند، در نزدم محبوب‌تر است از اینکه ملاقات کند او رادر حالی که آذوقه مردم را چهل روز احتکار نماید.
از این فرمایش حضرت بزرگی گناه احتکار مایحتاج مردم معلوم می‌شود گناه آن بسیار سنگین‌تر از سرقت می‌باشد، زیرا اکثر سارقان به خاطر فقر و نداری، مجبور به سرقت می‌شوند، ولی انسان محتکر با داشتن اموال و دارایی‌های فراوان به چپاول دست می‌زند و شاید بشود گفت که احتکار باعث تورم و گرانی شده و گرانی باعث فقر و فقر موجب سرقت می‌شود بنابراین، محتکر هم خود به چپاول اموال مردم می‌پردازد و هم به نحوی باعث سرقت دیگران می‌شود.
آن حضرت در یکی از فرمایشات خود محتکران را بندگان بسیار بدی معرفی کرده و می‌فرماید:
بئس العبد المحتکر، ان ارخص الله تعالی الاسعار حزن و ان اغلاها الله فرح.(۸)
چه بد بنده‌ای است محتکر،‌ اگر خداوند قیمت‌ها را ارزان نماید، غمگین شده و اگر گران نماید، خوشحال می‌شود.
در روایت دیگری از رسول خدا(ص) نقل شده که می‌فرمود:
من احتکر علی المسلمین طعاما ضربه الله با لجذام و الافلاس.(۹)
هرکس آذوقه و مواد غذایی مسلمین را احتکار نماید، خداوند او را به مرض جذام و فقر گرفتار می‌کند.
این روایت بیانگر این نکته است که، نه تنها انسان محتکر در روز قیامت بایستی در مقابل خداوند پاسخگو باشد و عذاب الهی را بچشد، بلکه در همین دنیا هم خداوند او را گرفتار مرض جذام و فقر می‌نماید.
و در روایت دیگری رسول خدا(ص) می‌فرماید:
عن جبرئیل(ع) قال اطلعت فی النار فرایت و ادیا فی جهنم یغلی، فقلت: یا مالک لمن هذا؟ فقال: لثلاثه المحتکرین و ...(۱۰)
جبرئیل(ع) گفت: به جهنم گذر کردم و در آن جایگاهی دیدم که بسیار وحشتناک و مخوف بود پس به مالک آن گفتم: این جایگاه برای چه کسانی است؟ گفت: برای سه طایفه است که یکی از آنها احتکارکنندگان هستند.
از این گفتار حضرت جایگاه اخروی چنین افرادی هم مشخص می‌شود و آن بدترین و وحشتناک‌ترین جای جهنم است.از پیشوای پرهیزکاران علی(ع) نیز در نکوهش احتکار روایاتی به جای مانده است که به ذکر و بررسی آنها می‌پردازیم:
الاحتکار شیمه الفجار.(۱۱)
احتکار خوی و خصلت گناهکاران است.
از آنجا که گناهکاران دارای صفات و خصلت‌های زشت و ناشایستی می‌باشند که از جمله آنها عمل احتکار و محروم نمودن مردم از نیازمندی‌های زندگی است، لذا پیشوای مومنین(ع) در این گفتار به بیان این حقیقت پرداخته و مردم را متوجه آن ساخته است تا از انجام چنین عمل نکوهش شده‌ای دست بردارند و در بیانی کوتاه و گویا این چنین آمده است:
الاحتکار رذیله .(۱۲)
احتکار صفت ناپسندی است.
عمل احتکار و جمع‌آوری مواد خوراکی و وسایل لازم زندگی مردم، جهت سودجویی و بالا بردن قیمت‌ها عملی غیرانسانی است و از جمله صفات و ویژگی‌های ناپسند و مذموم می‌باشد که علی(ع) در روایت فوق به بیان این واقعیت پرداخته است.
گفتاری است از آن حضرت در نکوهش احتکار:
الاحتکار داعی الحرمان.(۱۳)
احتکار سبب محرومیت است.
چون عمل احتکار موجب محرومیت مردم از دسترسی به ضروریات زندگی شده و با این عمل افراد جامع در تنگنا قرار می‌گیرند،‌ لذا امام(ع) در این روایت،‌ این واقعیت را به رشته سخن درآورده است تا نصب‌العین فروشندگان و بازرگانان قرار گرفته و وسیله و سبب محرومیت نباشند.
و در روایت دیگری از آن امام(ع) چنین آمده است:
من طباعی الاغمار اتعاب النفوس فی‌الاحتکار.(۱۴)
به زحمت انداختن مردم به وسیله احتکار از خصلت‌های کسانی است که بدی عاقبت آن را نمی‌دانند.احتکار موجب ایجاد زحمت و سختی برای مردم می‌شود، از این رو امیرمومنان علی(ع) در روایت فوق، این عمل را نکوهش کرده و از خوی و خصلت‌های کسانی دانسته است که وضعیت معیشتی مردم را مورد توجه قرار نمی‌دهند.از جمله روایات درباره نکوهش احتکار حدیث ذیل است:
عن علی(ع) نهی عن الحکره بالبلد ...(۱۵)
حضرت علی(ع) از احتکار نمودن در شهر نهی نموده است.
احتکار و افزایش قیمت بخصوص برای مردم شهرنشین سخت و دشوار است و علی(ع) در این روایت به این نکته حساس اشارت دارد.
از مجموع این روایات و سخنان پیشوای متقین علی(ع) در زمینه نکوهش احتکار چنین مستفاد می‌گردد که انسان در مسیر ادامه زندگی خود، ضرورت دارد با دیگران ارتباط اقتصادی و اجتماعی برقرار نماید و نسبت به برطرف ساختن نیاز یکدیگر اقدام نمایند و همدیگر را از بهره‌برداری مایحتاج زندگی و بویژه مواد غذایی محروم نسازند.

سید رضا علوی
پی‌نوشت‌ها:
۱- نهج‌الفصاحه، ص ۲۷۸
۲- نهج‌الفصاحه، ص ۲۷۸
۳- نهج‌الفصاحه، ص ۲۷۸
۴- محجه‌البیضا، ج ۳، ص ۱۶۶
۵- سنن ابن ماجه، ج ۲‌، ص ۷۲۸
۶- کنزالعمال، ج۴، ص ۹۷
۷- سنن ابن‌ماجه، ج ۲، ص ۸۲۷
۸- نهج‌الفصاحه، ص ۲۱۷
۹- سنن ابن‌ماجه، ج ۲، ص ۷۲۸
۱۰- جامع‌الاحادیث، ج ۲۳، ص ۱۱۰
۱۱- جامع‌الاحادیث، ج ۲۳، ص ۱۱۰
۱۲- ترجمه غررالحکم، ج ۱، ص ۳۲۳
۱۳- همان، ص ۳۲۳
۱۴- همان،‌ ج ۱، ص ۳۲۳
۱۵- کنزالعمال، ج ۴، ص ۹۸

منبع : روزنامه رسالت